SPS-023-21449/13 - Stanowisko MPiPS w sprawie warunków gwarantowanego zatrudnienia po stażu z urzędu pracy

Ad 1. Zasady kierowania bezrobotnych do odbycia stażu u pracodawcy reguluje art. 53 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2013 r. poz. 674, z późn. zm.) oraz przepisy rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z dnia 20 sierpnia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków odbywania stażu przez bezrobotnych (Dz. U. Nr 142, poz. 1160). Skierowanie osoby bezrobotnej do odbycia stażu ma charakter fakultatywny i decyzja w tej sprawie należy do właściwego starosty. A zatem jedynie starosta może zdecydować o skierowaniu danej osoby do odbycia stażu u pracodawcy.

Zarówno przepisy ustawy, jak i rozporządzenia wykonawczego nie nakładają na pracodawcę obowiązku zatrudnienia osoby bezrobotnej po odbyciu przez nią stażu. A zatem zobowiązanie do zatrudnienia bezrobotnego po zakończeniu stażu ma charakter dobrowolny, bowiem staż odbywa się na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej pomiędzy starostą a pracodawcą. Minimalne wymogi dla tej umowy zawarte zostały w § 5 ust. 1 rozporządzenia. Pozostałe zapisy umowy mogą być przez strony kształtowane swobodnie w granicach obowiązującego prawa.

Należy w tym miejscu nadmienić, iż jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest swoboda nawiązywania stosunków pracy, która oznacza, iż każda ze stron stosunku pracy ma swobodę wyboru jednej z wymienionych w Kodeksie pracy umów o pracę lub też podjęcia decyzji o wykonywaniu pracy na innej podstawie niż stosunek pracy (np. na podstawie umowy cywilnoprawnej). Art. 11 Kodeksu pracy stanowi bowiem wyraźnie, iż nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika.

Powyższe oznacza zatem, iż do nawiązania stosunku pracy niezbędna jest obopólna zgoda pracodawcy i pracownika co do rodzaju umowy o pracę (tekst jedn.: umowy o pracę na czas określony, czas nieokreślony lub czas wykonania określonej pracy) oraz warunków pracy i płacy.

A zatem możliwe jest, aby pracodawca we wniosku o zorganizowanie stażu zadeklarował przyjęcie bezrobotnego do pracy po odbyciu stażu w ramach stosunku pracy lub umowy cywilnoprawnej, jednak w opinii ministerstwa nie może być to jedyne kryterium decydujące o skierowaniu bezrobotnego na staż do danego pracodawcy. Celem stażu jest bowiem zdobycie kwalifikacji lub umiejętności zawodowych oraz doświadczenia, które pozwolą bezrobotnemu na znalezienie pracy, niekoniecznie u pracodawcy, u którego odbywa on staż. Ponadto niektórzy pracodawcy nie mogą podjąć takiego zobowiązania, ponieważ np. w administracji rządowej i samorządowej obowiązują postępowania konkursowe przy rekrutacji pracowników.

Jednakże należy jeszcze raz wyraźnie podkreślić, iż to powiatowe urzędy pracy podlegające starostom dokonują wyboru pracodawców, którym powierzają realizację staży dla bezrobotnych. Starostowie są zobowiązani do racjonalnego wydatkowania środków Funduszu Pracy, w tym środków na realizację stażu. A zatem zobowiązani są do dbania o to. aby kierować bezrobotnych w pierwszym rzędzie do pracodawców, którzy zatrudniają stażystów po odbytym stażu lub takich, u których odbyty staż daje duże szanse na podjęcie zatrudnienia w innym miejscu.

Ad 2. Jak już wyżej nadmieniono, zobowiązanie pracodawcy do zatrudnienia stażysty po odbytym stażu ma charakter umowny, a zatem to strony umowy, tj. starosta i pracodawca, decydują, jaką umowę o pracę deklaruje zawrzeć pracodawca z bezrobotnym po odbyciu stażu. Także okres, na jaki zostanie zawarta taka umowa, pozostaje w sferze uzgodnienia pomiędzy stronami.

Ad 3. Ponadto chciałbym poinformować, iż z inicjatywy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w latach 2012 i 2013 w 23 powiatowych urzędach pracy realizowany jest program pilotażowy pn. "Twoja kariera - twój wybór", którego celem jest próba przełamania barier utrudniających młodym ludziom wejście na rynek pracy, poprzez wsparcie procesu aktywizacji zawodowej w obszarze:

- edukacyjnym - dzięki możliwości zdobycia pożądanych na rynku pracy umiejętności/kwalifikacji z wykorzystaniem testowanych w pilotażu bonów: szkoleniowego na kształcenie zawodowe lub policealne oraz na kształcenie podyplomowe;

- zatrudnieniowym - stwarzając możliwość zdobycia doświadczenia zawodowego w formie stażu połączonego z późniejszym zatrudnieniem (bon stażowy) bądź zatrudnienia subsydiowanego (bon dla pracodawcy za zatrudnienie absolwenta szkoły wyższej) oraz zwiększenia mobilności zawodowej (dotacja na zasiedlenie).

W ramach tzw. bonu stażowego bezrobotni są kierowani do odbycia stażu na okres 6 miesięcy do pracodawców, którzy deklarowali późniejsze zatrudnienie bezrobotnych przez okres 6 miesięcy. Pracodawcy, którzy dotrzymali warunków umowy i zatrudnili bezrobotnych na deklarowany okres, uzyskali dodatkowo premię finansową w wysokości 1500 zł.

W związku z tym, że bon stażowy został wstępnie bardzo dobrze przyjęty przez pracodawców i bezrobotnych, rozwiązanie to zostało włączone do procedowanego obecnie przez Radę Ministrów projektu ustawy o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

Jeżeli zaproponowane przez resort pracy rozwiązania zyskają uznanie Rady Ministrów i zostaną uchwalone przez parlament, to obok stażu organizowanego na zasadach dotychczasowych bezrobotni będą mieli możliwość uzyskania bonu stażowego, czyli możliwość odbycia 6-miesięcznego stażu u pracodawcy wybranego przez samego bezrobotnego, o ile pracodawca ten zadeklaruje zatrudnienie bezrobotnego przez okres 6 miesięcy po odbyciu stażu.

Na koniec należy też podkreślić, iż pomimo braku ustawowego zobowiązania do zatrudnienia stażysty po zakończeniu stażu w roku ubiegłym efektywność zatrudnieniowa tego instrumentu rynku pracy osiągnęła historycznie najwyższy poziom, tj. 57%. Oznacza to, że 57% osób, które ukończyły staż w okresie 3 miesięcy od zakończenia stażu lub w jego trakcie, podjęło zatrudnienie lub inną pracę zarobkową.

Jednakże, mając na uwadze powołaną wyżej zasadę swobody zawierania stosunków pracy, ministerstwo pracy nie planuje wprowadzenia ustawowego nakazu zatrudnienia osoby bezrobotnej przez pracodawcę, u którego bezrobotny odbył staż, ponieważ nawet w przypadku bonu stażowego zobowiązanie pracodawcy do zatrudnienia bezrobotnego będzie miało charakter dobrowolny i wynikać będzie z umowy.

Ad 4. Jeśli chodzi o ostatnią kwestię poruszoną w interpelacji, to w myśl definicji bezrobotnego zawartej w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia osoba, która posiada status bezrobotnego, nie może być zatrudniona, ani nie może wykonywać innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej. A zatem nie jest w ogóle możliwe, aby osoba bezrobotna podejmowała zatrudnienie lub inną pracę zarobkową i jednocześnie mogła posiadać status bezrobotnego. Kodeks pracy nie reguluje także w sposób odrębny problematyki związanej z zatrudnianiem osób, które wcześniej odbyły u pracodawcy staż na podstawie umowy zawartej pomiędzy pracodawcą a urzędem pracy. W konsekwencji wobec takich osób stosuje się te same zasady zatrudniania, co wobec innych pracowników. A zatem właściwą instytucją odpowiedzialną za nadzór nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy jest Państwowa Inspekcja Pracy.