SPS-023-2115/08 - Sposób naliczania dotacji celowej dla samorządów powiatowych na prowadzenie domów pomocy społecznej.

W związku z interpelacją panów posłów Macieja Orzechowskiego i Marka Zielińskiego z dnia 18 marca 2008 r., przesłaną pismem z dnia 26 marca 2008 r., Nr SPS-023-2115/08, w sprawie finansowania działalności domów pomocy społecznej, uprzejmie odpowiadam.

Dotacja dla domów pomocy społecznej ustalana jest zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2003 r. Nr 203, poz. 1966, z późn. zm.). Przepis ten stanowi, że dotacja przysługuje powiatowi, który prowadzi lub zleca prowadzenie domu, w którym przebywają mieszkańcy przyjęci do tego domu przed dniem 1 stycznia 2004 r., a także powiatowi, który przyjmie do domu osoby ze skierowaniami wydanymi przed tym dniem. Środki na dotacje dla powiatów na dofinansowanie prowadzenia domów pomocy społecznej planuje wojewoda. Środki te co roku ulegają zmniejszeniu z uwagi na naturalne zmniejszenie liczby mieszkańców skierowanych do domów pomocy społecznej przed dniem 1 stycznia 2004 r. Miesięczną kwotę dotacji dla powiatu ustala się w wysokości odpowiadającej iloczynowi liczby mieszkańców domów, o których mowa wyżej, w powiecie i średniego miesięcznego kosztu utrzymania w domu, pomniejszonemu o dochody uzyskiwane z odpłatności za pobyt w domu za mieszkańca. Jednak dotacja na jednego mieszkańca nie może być wyższa niż średnia miesięczna kwota dotacji wyliczona dla województwa.

Średnią miesięczną kwotę dotacji dla województwa stanowi ustalana w budżecie wojewody miesięczna kwota dotacji przeznaczona na działalność domów podzielona przez liczbę mieszkańców w tych domach. W praktyce więc średnia miesięczna kwota dotacji na jednego mieszkańca może co miesiąc się zmieniać (wzrastać), ponieważ liczba dotowanych mieszkańców co miesiąc zmniejsza się.

Należy także pamiętać, że zgodnie z art. 155 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593, z późn. zm.) dotacja dla powiatu może ulec zwiększeniu, jednak nie więcej niż o 20%. Ponadto powiat może ubiegać się o dotację do zadania własnego, jednak dotacja ta nie może przekroczyć 50% kosztu realizacji zadania.

W roku ubiegłym wojewoda wielkopolski, wykorzystując wszystkie wyżej wymienione możliwości, przekazał domom pomocy społecznej w województwie dodatkowe środki finansowe ze swojego budżetu. Nie były to jednak środki zaplanowane wcześniej na dofinansowanie tych jednostek, pochodziły z oszczędności środków przeznaczonych na realizację innych zadań. Ponadto pragnę w tym miejscu zaznaczyć, że województwo wielkopolskie posiada jedną z najwyższych średnich dotacji na jednego mieszkańca w Polsce, która na początku bieżącego roku wynosiła 1.486 zł.

Powiat gostyński otrzymał w ten sposób dodatkowe środki w wysokości 1.403.086 zł, z czego w oparciu o art. 155 ustawy o pomocy społecznej 845.336 zł oraz 557.750 zł zgodnie z art. 115 ustawy o pomocy społecznej.

Podobna sytuacja dotycząca tak znacznego wsparcia domów pomocy społecznej najprawdopodobniej nie powtórzy się prędko, co jednak nie oznacza, że średnia dotacja wojewódzka nie wzrośnie w ciągu roku, i sytuacja finansowa domów pomocy społecznej w tym powiecie poprawi się. Być może wojewoda wielkopolski będzie także mógł wesprzeć dodatkowo ten powiat.

Zgadzam się jednak z panami posłami, że obecnie mieszkańcy, na których przekazywana jest dotacja, stanowią większość w domach pomocy społecznej, chociaż jednostkowo może to wyglądać różnie. Zapewne więc znaczne ograniczanie dotacji może powodować trudną sytuację takiej jednostki.

Generalnie sytuacja domów pomocy społecznej w całej Polsce nie jest najlepsza i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ma tego świadomość. Złożyło się na nią wiele przyczyn. Wcześniejsze zróżnicowanie wielkości środków planowanych w budżetach wojewodów na dotacje dla domów pomocy społecznej powodowało duże zróżnicowanie poziomu finansowania tych jednostek w poszczególnych województwach. Należy także pamiętać, że w pierwszych latach po przekazaniu domów pomocy społecznej samorządom powiatowym wiele starostw nie przekazywało środków z tytułu odpłatności mieszkańców na bieżące funkcjonowanie tych jednostek. Stałe monitorowanie takich działań w ramach nadzoru wojewodów oraz stosowne zmiany przepisów prawa skutkowały dyscyplinowaniem powiatów w tym zakresie. Minister pracy i polityki społecznej w 2004 r. podjął decyzję w sprawie przeznaczenia części środków z rezerwy celowej budżetu państwa na podwyższenie średniej dotacji na jednego mieszkańca domu pomocy społecznej w kilku województwach, co miało wpływ na wyrównanie wcześniejszych różnic w poziomie dotowania domów pomocy społecznej, a dodatkowo wymusiło coroczny wzrost środków planowanych w budżetach wojewodów na ten cel, adekwatny do potrzeb zgłaszanych przez samorządy powiatowe. Zbliżający się, wcześniej obowiązujący, termin zakończenia realizacji programów naprawczych (koniec 2006 r.) wymusił zintensyfikowanie działań samorządów w celu pozyskania środków na ich dokończenie. Łatwiej pozyskiwane środki w ramach wydatków bieżących zwiększały znacząco średni koszt utrzymania mieszkańca, co wpłynęło z kolei na ograniczenie liczby osób kierowanych do domów pomocy społecznej po dniu l stycznia 2004 r., w związku z wejściem nowych przepisów w zakresie sposobu finansowania domów pomocy społecznej.

Trudną sytuację finansową tych jednostek pogłębia wzrost inflacji, którego nie można przewidzieć na etapie planowania. Rosnące koszty utrzymania domów pomocy społecznej powodują, że dotacja wojewódzka nie zabezpiecza pełnych kosztów utrzymania osób kierowanych do domów przed dniem 1 stycznia 2004 r. Nie wszystkie województwa zwiększają średnią dotację w ciągu roku z uwalnianych dotacji, uznając, że większe potrzeby dotyczą realizacji programów naprawczych, a niebieżącej działalności domów pomocy społecznej. Taka sytuacja przyczynia się do pogłębiającego się deficytu budżetowego w tych jednostkach oraz spadku jakości usług przez nieświadczonych.

Dodatkowo wraz ze wzrostem inflacji, a także wzrostem wynagrodzeń niektórych grup zawodowych, narasta problem niskich wynagrodzeń w tych jednostkach. Ministerstwo otrzymuje w tej sprawie liczne wystąpienia związków zawodowych i pracowników domów pomocy społecznej.

Problemem bardzo ściśle powiązanym ze sposobem finansowania domów pomocy społecznej jest problem finansowania usług zdrowotnych dla mieszkańców domów. Domy pomocy społecznej, które nie mają obowiązku świadczenia usług zdrowotnych, a jedynie umożliwiać mieszkańcom korzystanie z tych usług, w praktyce muszą je świadczyć z uwagi na konieczność zapewnienia opieki i pielęgnacji mieszkańcom przez 24 godziny na dobę.

Ustawa o pomocy społecznej w art. 55 wskazuje, że dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających, oraz w art. 58 wskazuje, iż po stronie domu leży obowiązek umożliwienia i zorganizowania pomocy mieszkańcom w dostępie do korzystania ze świadczeń zdrowotnych przysługujących im na podstawie przepisów o świadczeniach z ubezpieczenia zdrowotnego.

W związku z nowelizacją ustawy o zakładach opieki zdrowotnej w czerwcu 2006 r., która umożliwiła w ramach struktury organizacyjnej zakładu opieki zdrowotnej wydzielenie jednostki organizacyjnej zlokalizowanej na terenie jednostki organizacyjnej pomocy społecznej (dom pomocy społecznej lub całodobowa placówka opiekuńczo-wychowawcza), minister pracy i polityki społecznej skierował do wszystkich starostów/prezydentów miast na prawach powiatu apel w sprawie podjęcia działań w kierunku utworzenia takich jednostek, które sprawowałyby opiekę medyczną nad mieszkańcami domów pomocy społecznej. Według danych zebranych przez wydziały polityki społecznej na koniec III kwartału 2007 r. tylko w 17 domach pomocy społecznej utworzone zostały zakłady opieki zdrowotnej. Przeniesienie ciężaru wydatków związanych ze świadczeniem usług zdrowotnych mieszkańcom domów pomocy społecznej na Narodowy Fundusz Zdrowia zapewne skutkowałoby obniżeniem średniego kosztu utrzymania i oszczędnościami w budżecie domów.

Zapewniam Pana Marszałka, a także Panów Posłów, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dokłada i będzie dokładać dalszych starań w celu rozwiązania problemów dotyczących funkcjonowania i finansowania domów pomocy społecznej. Obecnie nie ma możliwości wprowadzenia zmian, które w sposób natychmiastowy doprowadziłyby do ich rozwiązania. Przygotowane zostały jednakże wystąpienia do Ministerstwa Finansów i do Ministerstwa Zdrowia z propozycjami wprowadzenia zmian do odpowiednich przepisów prawa, które miałyby na celu poprawę sytuacji finansowej domów pomocy społecznej, w tym:

Ponadto w opinii resortu niezbędne jest także podjęcie prac wspólnie z Ministerstwem Zdrowia w zakresie:

O ile planowane zmiany i działania spotkają się ze zrozumieniem obu resortów, wówczas sytuacja finansowa domów pomocy społecznej może się poprawić, co z kolei przełożyć się powinno na poprawę jakości usług, możliwość dokończenia działań w zakresie osiągania standardów usług, a także wzrost wynagrodzeń pracowników tych jednostek.