SPS-023-21103/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie świadczeń opiekuńczych

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 139, poz. 992, z późn. zm.) osoby zobowiązane do alimentacji na rzecz osoby niepełnosprawnej, tj. jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się odpowiednim orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność.

Istotne jest jednak, że zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 2 litera a) ww. ustawy świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje w sytuacji, gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim. Obowiązujące przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych nie zawierają żadnych wyjątków pozwalających na wyłączenie stosowania powyższego zapisu, np. w sytuacji, gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim i jej małżonek również jest osobą niepełnosprawną, a o świadczenie pielęgnacyjne ubiega się ich dziecko.

Powyższy zapis pozostaje niezmieniony od wejścia w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych, tj. od 1 maja 2004 r. i nie został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniach z dnia 18 lipca 2008 r. (sygn. akt P 27/07) oraz z dnia 22 lipca 2008 r. (sygn. akt P 41/07), w których Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że o świadczenie pielęgnacyjne, poza rodzicem lub opiekunem faktycznym niepełnosprawnego dziecka legitymującego się odpowiednim orzeczeniem, mają prawo ubiegać się także inni członkowie rodziny, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, także w przypadku gdy pełnią funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej.

Uchylenie powyższego przepisu skutkowałoby tym, że prawo do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne zyskaliby nie tylko zstępni opiekujący się jednym albo też dwojgiem niepełnosprawnych małżonków, lecz również niepracujący mąż czy żona, którzy deklarują niepodejmowanie zatrudnienia bądź innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad swoim małżonkiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Koszt przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na osoby pozostające w związku małżeńskim, wraz z wydatkami na składki emerytalne, rentowe oraz zdrowotne opłacane za osoby sprawujące opiekę nad osobami niepełnosprawnymi, według szacunków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wyniósłby ok. 516 mln zł (dotyczy ok. 66 tys. osób), co czyni takie rozwiązanie bardzo trudnym do realizacji z uwagi na trudną sytuację budżetową.

Należy również zauważyć, że ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych nie zawiera żadnych mechanizmów pozwalających zweryfikować, czy osoba ubiegająca się o świadczenie pielęgnacyjne faktycznie sprawuje opiekę nad osobą jej wymagającą. Rozszerzenie uprawnień przy braku instrumentów kontrolnych może w niedalekiej przyszłości spowodować, że na wszystkie osoby legitymujące się odpowiednią niepełnosprawnością przyznawane będzie świadczenie pielęgnacyjne. Bez wątpienia sytuacja ta spowodowałaby lawinowy wzrost wydatków na świadczenia pielęgnacyjne.

Mając na uwadze powyższe, w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej podjęto prace nad zmianą zasad przyznawania świadczeń z tytułu rezygnacji z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. Zakładają one m.in. przyznanie świadczenia w przypadku, gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, przy jednoczesnym wprowadzeniu mechanizmów mających na celu racjonalizację zasad przyznawania tych świadczeń.