SPS-023-20599/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie świadczeń socjalnych na rzecz osób, które po rozwiązaniu umowy o pracę przechodzą na emeryturę.

Zgodnie z zasadą określoną w art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.), do osób uprawnionych do korzystania z pomocy socjalnej u pracodawcy tworzącego fundusz należą pracownicy i ich rodziny, byli pracownicy - emeryci i renciści i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał prawo do korzystania z funduszu w regulaminie. Oznacza to, że byli pracownicy, a obecnie emeryci i renciści, mają ustawowo zagwarantowane prawo do ubiegania się o świadczenia socjalne według zasad o wyłącznie socjalnym charakterze, określonych w regulaminie funduszu. Wyjaśnić przy tym należy, że byli pracownicy pobierający świadczenie przedemerytalne nabywają status emeryta w dacie przyznania im świadczenia emerytalnego przez ZUS. Nie wyłącza to jednak możliwości objęcia tych osób opieką socjalną przez byłego pracodawcę na czas przebywania na świadczeniu przedemerytalnym - w drodze stosownego postanowienia w regulaminie funduszu (art. 2 pkt 5 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych).

Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie określa zasad ustalania statusu emeryta i rencisty na potrzeby socjalne. W związku z tym, w mojej ocenie warto przywołać orzecznictwo sądowe w tym zakresie. W uzasadnieniu do uchwały z dnia 15 listopada 1991 r., sygn. akt I PZP 56/91 (OSNC 1992/4/63), Sąd Najwyższy, analizując analogiczne, poprzednio obowiązujące regulacje w zakresie prawa emerytów do opieki socjalnej w byłym zakładzie określone w przepisach o zakładowych funduszach socjalnym i mieszkaniowym, podniósł, iż omawiane przepisy "kwalifikacji do kategorii osób uprawnionych do korzystania z funduszu nie wiążą bezpośrednio i wprost z faktem przejścia na emeryturę, a jedynie z takimi okolicznościami (warunkami), jak bycie emerytem i bycie pracownikiem zakładu. Jeżeli więc dana osoba była zatrudniona w określonym zakładzie i po zaprzestaniu pracy ma status emeryta, to należałoby ocenić, iż należy do kręgu osób uprawnionych u pracodawcy. Zwrot "emeryt - były pracownik zakładu" należy łączyć tylko z tym zakładem pracy, z którym stosunek pracy ustał bezpośrednio przed powstaniem stanu kwalifikowanego jako posiadanie lub powrót przez daną osobę do statusu emeryta. Zdaniem Sądu Najwyższego, zakładem pracy sprawującym opiekę socjalną nad emerytem, jest zawsze ten zakład, w którym emeryt był ostatni raz zatrudniony i to niezależnie od tego, czy przeszedł on z niego na emeryturę, czy też było to przejście "ponowne".

Uprzejmie nadmieniam, iż zakładowy fundusz świadczeń socjalnych jest funduszem spożycia zbiorowego, co oznacza, iż bez względu na sposób jego tworzenia ze świadczeń socjalnych mogą korzystać wszystkie osoby uprawnione - przy zastosowaniu jednakowych, wyłącznie socjalnych kryteriów. Pracodawca nie może więc wyłączyć prawa do ubiegania się o pomoc socjalną żadnej z ustawowo uprawnionych grup osób, np. emerytów i rencistów ze względów poza socjalnych. Dodać jednocześnie należy, iż określone ustawą prawo do korzystania z Funduszu zarówno w przypadku pracowników, jak i byłych pracowników - emerytów i rencistów nie jest jednak zawsze tożsame z gwarancją otrzymania świadczeń z funduszu. O realizacji tego prawa nie przesądza bowiem posiadany status pracownika lub emeryta, ale wyłącznie ich faktyczna sytuacja życiowa, rodzinna i materialna (art. 8 ust. 1 ustawy). Oznacza to, że świadczenia socjalne nie mają charakteru roszczenia i należności, gdyż są zależne jedynie od potrzeb, sytuacji socjalnej osoby uprawnionej, wielkości środków funduszu przeznaczonych na dany rodzaj świadczeń, a także spełniania formalnych kryteriów przy ubieganiu się o świadczenia socjalne. Ze względu na występujące w praktyce zróżnicowanie sytuacji materialnej poszczególnych osób uprawnionych, świadczenia socjalne nie powinny być przyznawane w oparciu o posiadany status pracownika lub emeryta, ale w największym rozmiarze powinny trafiać do osób znajdujących się w obiektywnie najtrudniejszej sytuacji materialnej.

Szczegółowe zasady i warunki korzystania z funduszu określa pracodawca w regulaminie uzgodnionym z zakładowymi organizacjami związkowymi, a gdy one nie działają - z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów. Zasady określone w regulaminie mają zastosowanie jednakowo do wszystkich uprawnionych, a zatem zarówno do pracowników, jak i do byłych pracowników - emerytów i rencistów oraz do innych osób, którym dobrowolnie przyznano prawo do korzystania z funduszu u danego pracodawcy.