SPS-023-20594/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie zatrudniania stażystów

Osoby młode są jedną z grup, która szczególnie boleśnie odczuwa skutki kryzysu finansowego i gospodarczego na rynku pracy. Dlatego też istnieje uzasadniona potrzeba intensyfikowania działań ułatwiających młodym ludziom zaistnienie na dynamicznie zmieniającym się rynku pracy.

Pod koniec 2010 r. stopa bezrobocia młodzieży do 25. roku życia w Polsce wyniosła 21,9% (wobec 16,1% w 2008 r. i 21,2% w 2009 r.). Stopa bezrobocia młodzieży pozostaje w Polsce wyższa niż średnia w UE (20,3%). W 2010 r. poziom bezrobocia rejestrowanego ludzi młodych wzrasta zdecydowanie wolniej niż ogółu bezrobotnych. W końcu 2010 r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 428,3 tys. osób do 25. roku życia, tj. o 0,6% więcej niż przed rokiem, wobec wzrostu liczby bezrobotnych ogółem o 3,3%. W końcu 2010 r. młodzi stanowili 21,9% ogółu bezrobotnych (w końcu 2009 r. - 22,5%). W końcu 2010 r. zarejestrowanych było 122,6 tys. bezrobotnych absolwentów, tj. o 2,2 tys. (1,9%) więcej niż w analogicznym okresie 2009 r. Grupa ta stanowiła w końcu 2010 r. 6,3% ogółu bezrobotnych. W końcu 2010 r. w ewidencji urzędów pracy zarejestrowanych było 34,8 tys. bezrobotnych, którzy ukończyli szkołę wyższą do 27. roku życia (tj. 1,8% bezrobotnych ogółem). W porównaniu do 2009 r. liczba bezrobotnych w omawianej grupie wzrosła o 0,6 tys. osób, tj. o 1,9%, przy wzroście liczby bezrobotnych ogółem o 3,3%.

Szczególnie podkreślić należy, że zarówno napływ, jak i odpływ z bezrobocia osób młodych jest bardzo wysoki w stosunku do wielkości populacji bezrobotnych w tej grupie. Wybór kierunków kształcenia, w tym kierunków studiów, stanowi wypadkową wielu czynników, ale często jest niezależny od sytuacji na rynku pracy, a wiąże się np. z dostępnością oferty kształcenia i modą na pewne kierunki. Stąd wśród studentów największym zainteresowaniem cieszą się kierunki ekonomiczne, a w dalszej kolejności społeczne i pedagogiczne. Tymczasem w statystykach bezrobocia wielu jest bezrobotnych ekonomistów i pedagogów. Wynika z tego, że wybór kierunku studiów, jak również oferta kształcenia zgłaszana przez uczelnie nie idą w parze z faktycznym zapotrzebowaniem istniejącym na rynku pracy. Skutkiem tego jest wysokie bezrobocie młodzieży, szczególnie w dobie kryzysu, gdy sytuacja na rynku pracy pozostaje trudna, a ponadto pracodawcy z uzasadnionych ekonomicznie powodów preferują zatrudnianie doświadczonych pracowników.

Z uwagi na istotę problemu bezrobocia młodzieży osoby do 25. roku życia uznane zostały, zgodnie z art. 49 pkt 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.), za będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy, a w związku z tym uprawnione do szczególnej pomocy.

Ustawowe działania urzędów pracy na rzecz bezrobotnej młodzieży.

Bezrobotna młodzież, w tym bezrobotni absolwenci, zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.), należy do grupy osób "będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy". W związku z powyższym w okresie do 6 miesięcy od dnia rejestracji powiatowy urząd pracy powinien przedstawić im propozycję zatrudnienia lub propozycję udziału w aktywnym programie rynku pracy w celu zwiększenia szans na zatrudnienie. Młodzież, podobnie jak inni bezrobotni, ma prawo skorzystać z udzielanej przez urzędy pracy podstawowej pomocy, tzw. usług rynku pracy. Są to: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy oraz usługi szkoleniowe. Dodatkowo osoby do 25. roku życia z tytułu posiadania statusu "osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy" mogą skorzystać z szeregu tzw. instrumentów rynku pracy, jak: prace interwencyjne, dotacje na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, roboty publiczne, prace społecznie użyteczne itd.

W przypadku absolwentów, w tym absolwentów szkół wyższych, szczególnie istotne są te usługi i instrumenty rynku pracy, które umożliwią im zdobycie doświadczenia zawodowego oraz pogłębienia kwalifikacji zawodowych, tj. staże u pracodawców i usługi szkoleniowe obejmujące możliwość odbycia bezpłatnego szkolenia, sfinansowanie kosztów studiów podyplomowych lub kosztów egzaminów i licencji oraz możliwość uzyskania nieoprocentowanej pożyczki szkoleniowej.

Ustawa o promocji zatrudnienia (...) stwarza możliwość organizacji dwukrotnie dłuższych staży dla młodzieży w porównaniu z osobami dorosłymi. Starosta może skierować do odbycia stażu na okres do 12 miesięcy osoby bezrobotne do 25. roku życia oraz osoby bezrobotne, które w okresie 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej nie ukończyły 27. roku życia. Pozostałym osobom będącym w szczególnej sytuacji na rynku pracy starosta może zaoferować staż nieprzekraczający 6 miesięcy. Celem stażu jest aktywizacja zawodowa tych osób poprzez wykonywanie zadań na stanowisku pracy bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą. Staż u pracodawcy umożliwia absolwentom wchodzącym na rynek pracy zdobycie doświadczenia zawodowego, co stanowi ważny atut w kontaktach z pracodawcami. Bezrobotnym w okresie odbywania stażu przysługuje stypendium w wysokości 120% kwoty zasiłku dla bezrobotnych, wypłacane przez starostę.

Obecna polityka rynku pracy ukierunkowana jest na stymulowanie rozwoju zasobów ludzkich, w tym rozwoju zawodowego młodych ludzi. Młodzież może korzystać z bogatej oferty usług szkoleniowych świadczonych przez urzędy pracy. Oferta ta obejmuje:

Uczestnikowi szkolenia skierowanemu przez urząd pracy przysługuje stypendium szkoleniowe, które wynosi 120% kwoty zasiłku dla bezrobotnych miesięcznie, pod warunkiem że liczba godzin szkolenia wynosi nie mniej niż 150 godzin miesięcznie; w przypadku niższego wymiaru godzin szkolenia wysokość stypendium ustalana jest proporcjonalnie. W przypadku podjęcia zatrudnienia przez uczestnika szkolenia do końca programu szkolenia przysługuje stypendium w wysokości 20% zasiłku.

Bezrobotnemu, którego urząd pracy sfinansuje studia podyplomowe, przysługuje stypendium w wysokości 20% zasiłku, które przysługuje do końca realizacji programu studiów, nawet gdy uczestnik podejmie zatrudnienie w trakcie ich trwania. Instrument ten daje szansę uzyskania poszukiwanych na rynku pracy kwalifikacji tym osobom, które ukończyły mało popularne wśród pracodawców kierunki studiów.

Uczestnictwo młodzieży w aktywnych programach rynku pracy.

W 2010 r. udział w aktywnych programach rynku pracy wzięło 294,6 tys. osób do 25. roku życia, wobec 268 tys. osób w roku 2009. Zatem w ciągu roku liczba zaktywizowanych młodych bezrobotnych wzrosła o ponad 26,6 tys. osób, czyli o ponad 9%. Wydatki z Funduszu Pracy na aktywne programy rynku pracy dla młodzieży wyniosły 1872,7 mln.

Największym zainteresowaniem bezrobotnych do 25. roku życia cieszą się staże u pracodawcy, z których w 2010 r. skorzystało 187,6 tys. osób w omawianej grupie wiekowej. W 2009 r. na realizację staży dla bezrobotnych urzędy pracy wydatkowały 1,352 mln zł, co stanowi prawie 1/4 środków przeznaczonych na działania aktywizacyjne finansowane z Funduszu Pracy. Oznacza to, że niemal co drugi młody bezrobotny otrzymał skierowanie na staż. Efektywność zatrudnieniowa w 2010 r. wyniosła 49,5%, tj. prawie połowa uczestników znalazło zatrudnienie w okresie 3 miesięcy po ukończeniu stażu. Efektywność kosztowa, czyli koszt ponownego zatrudnienia^*) uczestnika stażu wyniósł w 2009 r. ponad 13 tys. zł. (Dane za 2010 r. będą dostępne w kwietniu br.) W roku bieżącym zostanie przeprowadzone badanie sondażowe na temat realizacji przez urzędy pracy staży, które wskaże dobre praktyki w realizacji tego instrumentu z punktu widzenia jego efektywności.

Młodzi bezrobotni chętniej, niż osoby w pozostałych grupach wiekowych decydują się na podjęcie szkolenia. W 2010 r. ze szkoleń organizowanych przez urzędy pracy skorzystało 48,8 tys. osób do 25. roku życia, tj. 10% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych w tej grupie wiekowej, podczas gdy średni wskaźnik osób przeszkolonych wyniósł 9,3%. Od wielu lat występuje też zależność pomiędzy poziomem wykształcenia a udziałem w szkoleniach: im wyższe wykształcenie bezrobotnych, tym częściej korzystają oni ze szkoleń. W 2010 r. na szkolenia wydatkowano 306,9 mln zł z Funduszu Pracy, co stanowi 4,5% ogółu wydatków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu.

Należy także podkreślić, że od 2009 r. wprowadzony został do porządku prawnego nowy instrument w postaci programów specjalnych, które umożliwiać mają rozwijanie inicjatyw lokalnych w sposób uwzględniający specyfikę i uwarunkowania lokalnych rynków pracy. W ramach programu specjalnego podejmowane mogą być działania adresowane w pierwszej kolejności do bezrobotnych i niektórych kategorii osób poszukujących pracy, w tym młodzieży, w stosunku do których zastosowane wcześniej usługi i instrumenty rynku pracy okazały się niewystarczające do powrotu na rynek pracy bądź utrzymania miejsc pracy.

Program aktywizacji zawodowej osób do 30. roku życia.

Biorąc pod uwagę trudną sytuację młodzieży, w roku ubiegłym podjęłam decyzję o uruchomieniu dodatkowych środków Funduszu Pracy na realizację "Programu aktywizacji zawodowej osób do 30. roku życia", w celu zwiększenia wsparcia finansowego dla urzędów pracy w zakresie pomocy dla młodzieży. Podstawę prawną dla wszystkich działań podejmowanych w ramach programu stanowiły regulacje określone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Powiatowe urzędy pracy w ramach programu tworzą dla każdego młodego bezrobotnego indywidualny plan działania, który zawiera zbiór instrumentów (np. szkoleń, staży, porad zawodowych itp.) wspomagających szybkie znalezienie pracy. Działania aktywizacyjne realizowane w ramach "Programu aktywizacji zawodowej osób do 30. roku życia" koncentrowały się w szczególności na:

- szkoleniach zawodowych i ogólnych, w tym z zakresu umiejętności poszukiwania pracy,

- szkoleniach połączonych z programami stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych,

- szkoleniach połączonych z przyznaniem środków na podjęcie działalności gospodarczej lub założeniem spółdzielni socjalnej,

- szkoleniach połączonych z utworzeniem miejsca pracy u pracodawcy,

- udzieleniu pożyczek na sfinansowanie kosztów szkolenia, w celu umożliwienia podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej wymagających szczególnych kwalifikacji.

Projekty działań aktywizacji zawodowej młodych osób w ramach programu zostały przygotowane przez powiatowe urzędy pracy we współpracy z wojewódzkimi urzędami pracy. Przygotowanie projektu było poprzedzone szczegółową analizą, która pozwoliła wyłonić grupę docelową, zdefiniować bariery utrudniające podjęcie zatrudnienia oraz wskazać propozycje rozwiązań problemu zawodowego możliwe do zastosowania w ramach obowiązujących przepisów prawnych. Projekty zostały poddane procedurze oceny na poziomie samorządu województwa. Łącznie projekty złożyło 270 (79%) powiatowych urzędów pracy na kwotę blisko 495,4 mln zł W związku z tym, iż zapotrzebowanie zgłoszone przez powiatowe urzędy pracy znacznie przekroczyło dostępny limit środków, konieczne było opracowanie mechanizmu podziału środków na poszczególne województwa, w którym zasadniczym czynnikiem branym pod uwagę była liczba bezrobotnych do 30. roku życia. Ostatecznie 216 powiatowym urzędom pracy przyznano środki na realizację "Programu aktywizacji zawodowej osób do 30. roku życia" na łączną kwotę 323,4 mln zł W ramach tych środków wsparcie do końca 2010 r. uzyskało ok. 45 tys. osób. Szczegółowa ocena efektywności programu będzie dostępna pod koniec kwietnia 2011 r.