SPS-023-19718/10 - Stanowisko MPiPS w sprawie braku świadczenia pielęgnacyjnego dla osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną w stopniu głębokim lub przewlekle chorą, która jest członkiem najbliższej rodziny

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, osoby zobowiązane do alimentacji na rzecz osoby niepełnosprawnej, tj. jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się odpowiednim orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność.

Istotne jest jednak, że zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a) ww. ustawy świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje w sytuacji, gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim. Przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych nie zawierają żadnych wyjątków pozwalających na wyłączenie stosowania powyższego zapisu np. w sytuacji, gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim i jej małżonek również jest osobą niepełnosprawną, a o świadczenie pielęgnacyjne ubiega się ich dziecko.

Powyższy zapis pozostaje niezmieniony od wejścia w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych, tj. od 1 maja 2004 r., i nie został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniach z dnia 18 lipca 2008 r. (sygn. akt P 27/07) oraz z dnia 22 lipca 2008 r. (sygn. akt P 41/07), w których Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że o świadczenie pielęgnacyjne, poza rodzicem lub opiekunem faktycznym niepełnosprawnego dziecka legitymującego się odpowiednim orzeczeniem, mają prawo ubiegać się także inni członkowie rodziny, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, także w przypadku gdy pełnią funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej.

Należy wskazać, że od momentu wejścia w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych, w tym również w warunkach wydawania przez Trybunał Konstytucyjny ww. orzeczeń, głównym adresatem świadczenia pielęgnacyjnego był i pozostaje opiekun dziecka niepełnosprawnego. Stąd większość warunków związanych z przyznawaniem tego świadczenia odnosi się do sytuacji opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, także pełnoletnim.

Istotne jest, że zakres pomocy państwa dla rodzin osób niepełnosprawnych jest uzależniony od ograniczonych możliwości finansowych państwa. Od dnia 1 listopada 2009 r. podwyższona została wysokość świadczenia pielęgnacyjnego z 420 zł do 520 zł, czyli wysokość świadczenia pielęgnacyjnego wzrosła o 24%. Poza tym od 1 stycznia 2010 r. zostało zniesione kryterium dochodowe przy ustalaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, co przy już i tak bardzo szerokim katalogu osób, które mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne, powoduje stały wzrost liczby osób korzystających z tego świadczenia, a tym samym znaczne zwiększenie wydatków z budżetu państwa przeznaczonych na realizację świadczeń opiekuńczych. Koszt przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wraz z wydatkami na składki emerytalne, rentowe oraz zdrowotne osobom opiekującym się osobami pozostającymi w związku małżeńskim, według wyliczeń MPiPS, wyniósłby ok. 516 mln zł.

Ze względu na kondycję finansów państwa nie jest planowane w najbliższym czasie kolejne rozszerzenie kręgu osób, które mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne, w szczególności nie są prowadzone prace zmierzające do zniesienia ograniczenia polegającego na braku prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w przypadku, gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim.

Dodatkowo informuje, że zgodnie z art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362) za osobę, która rezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie zamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, jeżeli dochód na osobę w rodzinie osoby opiekującej się nie przekracza 150% kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie i osoba opiekująca się nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów lub nie otrzymuje emerytury albo renty. Dotyczy to również osób, które w związku z koniecznością sprawowania opieki pozostają na bezpłatnym urlopie. Natomiast ust. 2 tego artykułu stanowi, że przez ojca i matkę, o których mowa w ust. 1, należy rozumieć również ojca i matkę współmałżonka.

Z zapisu powyższego wynika, że osoba spełniająca ww. kryterium dochodowe, rezygnująca z pracy w związku z koniecznością szczególnej opieki nad niepełnosprawnym powinowatym może korzystać z opłacania za nią przez ośrodek pomocy społecznej składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, co osobom niezamożnym w tej kategorii opiekunów umożliwi nabycie odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego.

Poza tym w przypadku trudnej sytuacji każdej rodzinie w oparciu o przepisy ustawy o pomocy społecznej może być udzielona doraźna lub okresowa pomoc. Dotyczy to zarówno pomocy w formie pieniężnej, rzeczowej, jak i usług.