SPS-023-17315/10 - Podejmowanie działań zmierzających do wyeliminowania zjawiska łamania praw pracowniczych.

Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Stanisława Witaszczyka z dnia 2 czerwca 2010 r. w sprawie działań zmierzających do wyeliminowania zjawiska łamania praw pracowniczych, przesłaną przy piśmie z dnia 4 sierpnia br., znak: SPS-023-17315/10, przesyłam następującą informację.

W obecnym stanie prawnym organem ustawowo powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej jest Państwowa Inspekcja Pracy. Inspekcja ta została wyposażona w odpowiednie uprawnienia i środki umożliwiające wykonywanie zadań związanych z nadzorem i kontrolą, a także egzekwowanie przestrzegania przez pracodawców obowiązujących przepisów prawa. Do uprawnień tych należą m.in.: prawo swobodnego wstępu i poruszania się po terenie kontrolowanego podmiotu, żądania informacji w sprawach objętych kontrolą, przedłożenia dokumentów związanych z zatrudnianiem pracowników lub osób świadczących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, wydawania nakazów usunięcia stwierdzonych naruszeń prawa oraz prawo udziału w postępowaniu w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika w charakterze oskarżyciela publicznego.

W szczególnie drastycznych przypadkach naruszenie przez pracodawcę praw pracowniczych może zostać uznane za przestępstwo. Zgodnie bowiem z art. 218 § 1 Kodeksu karnego, "kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2". W sprawach takich czynności podejmuje prokurator.

Ponadto należy zauważyć, że w ostatnich latach wprowadzono szereg instrumentów prawnych mających na celu zapewnienie skuteczniejszej egzekucji przestrzegania prawa pracy przez pracodawców. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589, z późn. zm.), która obowiązuje od 1 lipca 2007 r., poszerzyła zakres zadań Państwowej Inspekcji Pracy m.in. o uprawnienie do badania legalności zatrudnienia (art. 10 ust. 1 pkt 3 oraz art. 13 ustawy), a także poprzez wprowadzenie zmian w innych ustawach (takich jak: Kodeks pracy, Kodeks karny, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia) znacząco zaostrzyła kary za naruszanie przepisów prawa pracy. W szczególności górna granica kary grzywny za wykroczenia przeciwko prawom pracowników (30.000 zł), w tym m.in. za niepotwierdzanie na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę czy niewypłacanie w terminie wynagrodzenia za pracę (art. 281 pkt 2 oraz art. 282 § 1 pkt 1 k.p.), wydaje się być wystarczająco dolegliwa.

Natomiast minister pracy i polityki społecznej nie dysponuje środkami bezpośredniego oddziaływania na stosowanie prawa pracy. W ramach działań podejmowanych w celu wyeliminowania zjawiska naruszeń obowiązującego prawa może on jedynie (podejmując robocze kontakty z Państwową Inspekcją Pracy) przekazywać uzyskane informacje o konkretnych przypadkach takich naruszeń i wnosić o podjęcie stosownych kroków w ramach posiadanych przez inspekcję kompetencji. Jednocześnie pragnę podkreślić, że minister pracy i polityki społecznej nie posiada uprawnień nadzorczych nad Państwową Inspekcją Pracy. Stosownie do art. 2 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, inspekcja ta podlega Sejmowi RP, a nadzór nad nią, w zakresie ustalonym ustawą, sprawuje Rada Ochrony Pracy. Do zadań Rady Ochrony Pracy, w myśl art. 7 ust. 1 pkt 7 wyżej powołanej ustawy, należy m.in. ocena działalności Państwowej Inspekcji Pracy oraz formułowanie wniosków w tym zakresie. Zatem np. kwestia ewentualnego zwiększenia skuteczności działań kontrolnych podejmowanych przez inspektorów pracy może być przedmiotem zainteresowania tej rady.

Odnośnie do podniesionego w interpelacji problemu niezgłaszania pracowników do ubezpieczeń społecznych i nieopłacania składek na ubezpieczenia, uprzejmie informuję, że przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) zobowiązują pracodawcę do zgłoszenia pracowników do ubezpieczeń społecznych oraz obliczania, potrącania z dochodów ubezpieczonych, rozliczania oraz opłacania należnych składek za każdy miesiąc i w określonych terminach.

Kontrola wykonywania ustawowych zadań i obowiązków przez płatników składek należy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który w tym celu został wyposażony w określone instrumenty prawne. I tak, zgodnie z art. 86 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, kontrolę wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek przeprowadzają inspektorzy kontroli ZUS. Kontrola ta może obejmować m.in. zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych, prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest zakład.

W przypadku nieterminowego regulowania należnych zobowiązań wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, pracodawca (płatnik składek) musi liczyć się z koniecznością zapłaty odsetek za zwłokę. Ponadto w sytuacji nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć płatnikowi opłatę dodatkową do wysokości 100% nieopłaconych składek.

Należy podkreślić, że zaległe składki wraz z odsetkami i opłatą dodatkową podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. W celu odzyskania należności dyrektor oddziału ZUS może m.in. dokonać zajęcia rachunków bankowych dłużnika, jak również skierować tytuł egzekucyjny do naczelnika właściwego urzędu skarbowego, który na tej podstawie przeprowadzi egzekucję należności od dłużnika. Należności z tytułu składek mogą być także zabezpieczane hipoteką przymusową ustanowioną na wszystkich nieruchomościach dłużnika oraz ustawowym prawem zastawu na jego ruchomościach i prawach zbywalnych.

Wobec płatników składek lub osób zobowiązanych do działania w ich imieniu, którzy nagminnie uchylają się od wypełniania obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych, określonych przepisami powołanej wyżej ustawy, możliwe jest również zastosowanie kary grzywny w wysokości do 5000 zł (art. 98 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Ponadto w przypadku najbardziej opornych dłużników Zakład Ubezpieczeń Społecznych może skorzystać z instrumentów prawnych przewidzianych przepisami prawa karnego. I tak jak już zaznaczyłam wyżej, osoba wykonująca czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, która złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające z ubezpieczenia społecznego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat. Tej samej karze podlega również ten, kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając (nawet za zgodą zainteresowanego) wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń. Z kolei płatnik składek, który przywłaszcza część składki finansowanej przez ubezpieczonego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. W takich sytuacjach ZUS może skierować wniosek o ukaranie do prokuratury.

Jeżeli nawet zastosowanie ww. instrumentów prawnych nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, wówczas Zakład Ubezpieczeń Społecznych może wystąpić do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości dłużnika lub ewentualnie o ustanowienie zakazu prowadzenia przez niego działalności.

Jednocześnie pragnę zaznaczyć, że w przypadku gdy nieterminowe opłacanie składek przez konkretnych płatników (zarówno pracodawców, czyli zatrudniających pracowników, jak i przedsiębiorców samodzielnie prowadzących firmy) wynika z rzeczywistych trudności w ich regulowaniu, wówczas mogą oni zwracać się do ZUS o odroczenie terminu wpłaty albo rozłożenie wpłaty zaległości na raty (art. 29 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).