SPS-023-16677/10 - Stanowisko MPiPS w sprawie sytuacji osób niepełnosprawnych, które wymagają opieki całodobowej.

Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na przesłaną przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 5 lipca 2010 r. (znak: SPS-023-16677/10) interpelację pana Jarosława Rusieckiego, posła na Sejm RP, w sprawie sytuacji osób niepełnosprawnych, które wymagają opieki całodobowej, uprzejmie proszę o przyjęcie poniższych wyjaśnień na następujące pytania zadane przez pana posła.

Ad 1. Jak Pani ocenia sytuację osób niepełnosprawnych, które wymagają całodobowej opieki, z możliwości skorzystania z ulg podatkowych, odpisów podatkowych, np. opieki pielęgniarskiej w domu i konieczności posiadania dowodów na poniesione w tym celu wydatki?

W polskim porządku prawnym jednym z ważniejszych praw zagwarantowanych osobom niepełnosprawnym jest prawo do opieki medycznej i leczenia, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji, edukacji leczniczej, leczenia uzdrowiskowego, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia m.in. w środki pomocnicze. Z tego konstytucyjnego uprawnienia osoby niepełnosprawne korzystają na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej¹⁾ finansowanych ze środków publicznych. W ustawie tej określono m.in. warunki udzielania i zakres świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, zasady i tryb finansowania tych świadczeń, zasady i tryb kwalifikowania świadczeń opieki zdrowotnej jako świadczeń gwarantowanych, a także zadania władz publicznych w zakresie zapewnienia równego dostępu do wspomnianych świadczeń.

Osobom niepełnosprawnym, podobnie jak innym świadczeniobiorcom przysługują świadczenia gwarantowane w zakresie m.in. podstawowej opieki zdrowotnej, ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, leków, leczenia szpitalnego, świadczeń wysokospecjalistycznych, rehabilitacji leczniczej, świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej, leczenia stomatologicznego, lecznictwa uzdrowiskowego, a także zaopatrzenia w wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi oraz środkami pomocniczymi.

Osoba ubezpieczona (opłacająca składki na ubezpieczenie zdrowotne) ma prawo do korzystania ze świadczeń z zakresu m.in. pielęgniarstwa środowiskowego/rodzinnego w godzinach pracy przychodni od poniedziałku do piątku w godz. 8-18, natomiast w pozostałym czasie w dni powszednie, soboty, niedziele, święta i dni ustawowo wolne od pracy, w zakresie zapewniającym kontynuację niezbędnych zabiegów wynikających z procesu leczenia i pielęgnacji nad przewlekle i obłożnie chorymi. Wykonywanie zabiegów pielęgniarskich w tym czasie musi być uzasadnione stanem zdrowia pacjenta.

Funkcjonuje również nocna i świąteczną ambulatoryjna opieka lekarska i pielęgniarska świadczona codziennie od godz. 18 do 8 rano dnia następnego, a także nocna wyjazdowa opieka lekarska i pielęgniarska (zazwyczaj od godz. 18 oraz w soboty, niedziele i święta). W sytuacji gdy pacjent nie może m.in. samodzielnie się poruszać i skorzystać z pielęgniarskiej pomocy ambulatoryjnej, na telefoniczne wezwanie pacjenta lub osoby opiekującej się nim przyjeżdża pielęgniarka do domu pacjenta. Pielęgniarska opieka wyjazdowa zapewnia ciągłość pielęgnacyjnych i pielęgniarskich zabiegów leczniczych, np. zastrzyki, zmiana opatrunków itp.

Aby móc skorzystać ze wspomnianych form pomocy pielęgniarskiej, osoba niepełnosprawna powinna złożyć w przychodni, w której jest zarejestrowana, deklarację wyboru danej pielęgniarki, zgodnie z takimi samymi zasadami jak w przypadku wyboru lub rezygnacji z objęcia opieką przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (tzw. pierwszego kontaktu). Rejestracja pacjentów do pielęgniarki środowiskowej/rodzinnej może odbywać się osobiście, telefonicznie lub za pośrednictwem osób trzecich. W przypadku nagłych i ostrych schorzeń pacjenta pomoc pielęgniarska następuje w dniu zgłoszenia, natomiast w przypadku schorzeń przewlekłych pielęgniarka uzgadnia termin wizyty z pacjentem lub jego opiekunem.

Do zadań pielęgniarki środowiskowej/rodzinnej należy przede wszystkim rozpoznawanie warunków, potrzeb zdrowotnych podopiecznych i problemów pielęgnacyjnych, planowanie i realizowanie opieki pielęgnacyjnej, realizacja zleceń lekarskich, udzielanie samodzielnie wykonywanych pielęgniarskich świadczeń profilaktycznych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych. Warto podkreślić, że wspomniane świadczenia pielęgniarskie finansowane są w całości ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia, a zatem są nieodpłatne, pacjent nie ponosi kosztów takich usług.

Skuteczność opieki medycznej, leczenia i m.in. świadczenia usług pielęgniarskich i pielęgnacyjnych w dużej mierze zależna jest od możliwości finansowo-organizacyjnych publicznych instytucji służby zdrowia. Obecnie te możliwości w wielu przypadkach są ograniczone, m.in. dlatego rząd zmierza w kierunku restrukturyzacji służby zdrowia, dzięki której usługi medyczne, w tym i pielęgniarskie i pielęgnacyjne, będą bardziej dostępne.

Niezależnie od istniejącej medycznej pomocy pielęgniarskiej funkcjonują także usługi pielęgnacyjne, w tym całodobowe, oraz wsparcie w formie finansowej i niematerialnej świadczone przez pomoc społeczną²⁾. Celem pomocy społecznej jest m.in. umożliwienie osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one same w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Zadania w zakresie pomocy społecznej, w tym adresowanej do osób niepełnosprawnych, realizują gminne, powiatowe i regionalne jednostki samorządu terytorialnego. W 2009 r. ponad 400 tys. rodzin z osobą niepełnosprawną skorzystało z różnych form świadczeń pomocy społecznej oferowanych przez jednostki samorządu terytorialnego (głównie gmin) w ramach realizacji zadań własnych w tym zakresie. Osobom niepełnosprawnym wymagającym pomocy w czynnościach dnia codziennego przysługuje pomoc społeczna w postaci usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. Są one niepłatne dla osób, które spełniają kryterium dochodowe pomocy społecznej.

Usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być świadczone także w ośrodkach wsparcia pomocy społecznej. Takie jednostki organizacyjne są i mogą być tworzone i prowadzone w ramach zadań własnych gminy lub powiatu albo w ramach zadań z zakresu administracji rządowej zleconej do realizacji gminie lub powiatowi. Ośrodki takie mogą być także zlecone do prowadzenia niepublicznym podmiotom pomocy społecznej. W ośrodku wsparcia przewidziany jest m.in. całodobowy okresowy pobyt osoby niepełnosprawnej wymagającej takiej pomocy. W 2009 r. funkcjonowało 1298 gminnych oraz 225 powiatowych ośrodków wsparcia.

Osoby wymagające całodobowej pomocy mogą ubiegać się także o miejsce w domu pomocy społecznej. Na koniec 2009 r. w całej Polsce funkcjonowały 792 ponadgminne domy pomocy społecznej (77.998 miejsc), w tym 175 domów dla osób przewlekle somatycznie chorych (18.502 miejsc), 157 domów dla osób przewlekle psychicznie chorych (18.735 miejsc), 143 domy dla osób w podeszłym wieku (10.374 miejsc), 136 domów dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie (13.421 miejsc), 83 domy dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie (6287 miejsc) oraz 9 domów dla osób niepełnosprawnych fizycznie (940 miejsc).

Pragnę dodać, że także w ramach systemu świadczeń rodzinnych istnieją możliwości wsparcia osób wymagających całodobowej opieki. Od 1 stycznia 2010 r.³⁾ prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ustalane jest niezależnie od dochodów rodziny i na czas nieokreślony, a jeżeli orzeczenie o niepełnosprawności albo znacznym stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony - do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia. Od 1 listopada 2009 r. podwyższono również wysokość świadczenia pielęgnacyjnego (z 420 zł do 520 zł miesięcznie) dla opiekuna dziecka, na którym zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy⁴⁾ ciąży obowiązek alimentacyjny, a także opiekuna faktycznego dziecka niepełnosprawnego (który wystąpił o przysposobienie dziecka) rezygnującego z pracy w celu opieki nad dzieckiem lub inną osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności, łącznie ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy drugiej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji lub w celu opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Wsparcie w systemie świadczeń rodzinnych kierowane do osób niepełnosprawnych jest wyższe niż w przypadku osób sprawnych, np. dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka czy z tytułu podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania. Ponadto osoba niepełnosprawna posiadająca orzeczenie o niepełnosprawności (dzieci do 16. roku życia), o zaliczeniu do znacznego stopnia niepełnosprawności lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności może otrzymać zasiłek pielęgnacyjny (153 zł miesięcznie), niezależnie od wysokości jej dochodów lub jej rodziny.

Odnosząc się do szczegółowej części pytania 1, dotyczącej możliwości korzystania z ulg podatkowych z tytułu całodobowej opieki nad osobą niepełnosprawną, uprzejmie informuję, że odpowiedź została zawarta w odpowiedzi na pytanie 6 z uwagi na to, że dotyczy spraw podatkowych.

Ad 2. Czy istnieje możliwość wprowadzenia zmian w zakresie uzyskiwania środków pomocniczych, np. pieluchomajtek, ponieważ obecna procedura jest bardzo czasochłonnym procesem?

Osoba opłacająca składki na ubezpieczenie zdrowotne ma prawo, w przypadku stwierdzenia przez lekarza danej specjalizacji, do skorzystania z dofinansowania ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia zakupu raz w miesiącu 60 szt. pieluchomajtek lub pieluch anatomicznych⁵⁾. Dofinansowanie NFZ wynosi 70% kosztów pieluchomajtek lub pieluch anatomicznych, a w przypadku osób posiadających szczególne uprawnienia (np. inwalidzi wojenni) - nawet 100%.

Procedura otrzymania zlecenia oraz jego realizacja jest już uproszczona. Osoba, której lekarz wystawił zlecenie np. na środek pomocniczy (pieluchomajtki), powinna potwierdzić to zlecenie w oddziale Narodowego Funduszu Zdrowia właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osobiście lub za pośrednictwem innej osoby (członka rodziny, znajomego) albo przesłać pocztą na adres oddziału NFZ to zlecenie do jego potwierdzenia. Przy potwierdzeniu zlecenia należy okazać dokumenty, które umożliwią weryfikację danych zawartych w zleceniu (np. dowód osobisty osoby, na którą zostało wystawione zlecenie). Na podstawie pierwszego zlecenia wystawionego przez lekarza NFZ wystawia kartę zaopatrzenia comiesięcznego na maksymalny okres 12 miesięcy lub na okres określony w dokumencie potwierdzającym uprawnienia do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Kolejne zlecenie wystawione przez lekarza w okresie ważności karty zaopatrzenia comiesięcznego nie wymaga potwierdzenia przez oddział NFZ. Lekarz może wystawić zlecenie jednorazowo na środki pomocnicze (pieluchomajtki) przysługujące osobie niepełnosprawnej comiesięcznie na okres kolejnych 3 miesięcy.

Ad 3. Czy istnieje możliwość uproszczenia zasad i formalności przy uzyskiwaniu dopłat PCPR do środków pomocniczych?

Jeżeli osoba niepełnosprawna, która korzysta z dofinansowania Narodowego Funduszu Zdrowia do zakupu np. środków pomocniczych (pieluchomajtek), znajduje się w trudnej sytuacji materialnej i nie ma środków na tzw. udział własny zakupu wspomnianych pieluchomajtek, to może zwrócić się o pomoc finansową do powiatowego centrum pomocy rodzinie udzielaną ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych⁶⁾. Wyznacznikiem do uzyskania przez osobę niepełnosprawną dofinansowania jest dochód, który nie może przekraczać kwoty 50% przeciętnego wynagrodzenia na członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym lub 65% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osoby samotnej. Aby uzyskać uzupełniające (oprócz dofinansowania NFZ) dofinansowanie do zakupu środków pomocniczych (pieluchomajtek), należy dołączyć do wniosku m.in. kserokopię potwierdzonego zlecania lekarskiego, fakturę proforma lub inny dokument potwierdzający zakup środków pomocniczych (pieluchomajtek).

Taka procedura jest zgodna z zasadami racjonalizacji i celowości wydatkowania środków publicznych i zapobiega ewentualnym zjawiskom patologicznym w wydatkowaniu tych środków.

Ad 4. Czy istnieje możliwość objęcia lepszą opieką bliskich opiekunów osób niepełnosprawnych?

Z uwagi na ogólnikowy charakter pytania informuję, że samorząd powiatowy realizuje za pośrednictwem powiatowego (miejskiego) centrum pomocy rodzinie powiatową strategię rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, dla których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, a także prowadzi specjalistyczne poradnictwo, np. psychologiczne, rodzinne itp., z którego mogą korzystać opiekunowie osób niepełnosprawnych. Ponadto w samorządach gminnych (miejskich i wiejskich) tworzy się, przy gminnych (miejskich) ośrodkach pomocy społecznej, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, grupy wsparcia oraz kluby samopomocy zrzeszające osoby, które wykorzystując własne doświadczenia w zakresie przezwyciężenia swoich (rodzinnych) problemów i trudności, mogą wesprzeć innych znajdujących się w podobnej sytuacji i im pomóc. Przykładowo w Sochaczewie została powołana grupa wsparcia dla opiekunów osób chorych na Alzheimera i powstają następne nowe grupy. Zatem nie ma przeszkód prawnych, aby opiekunowie osób niepełnosprawnych, np. wymagających całodobowej opieki, utworzyli przy gminnym (miejskim) ośrodku pomocy społecznej podobne grupy wsparcia lub kluby samopomocy.

Ad 5. Jak Pani ocenia sytuację osób chorych na SM i ich możliwości leczenia?

Osoby chore na stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex, SM) podobnie jak inni świadczeniobiorcy korzystają⁷⁾ z opieki medycznej i leczenia, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji, edukacji leczniczej, leczenia uzdrowiskowego, a także świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym z zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze. Osobom tym przysługują świadczenia gwarantowane w zakresie m.in. podstawowej opieki zdrowotnej, ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, leków, leczenia szpitalnego, świadczeń wysokospecjalistycznych, rehabilitacji leczniczej, świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej, leczenia stomatologicznego, lecznictwa uzdrowiskowego.

W Ministerstwie Zdrowia jest powołany konsultant krajowy do spraw neurologii, który zajmuje się zagadnieniem leczenia i rehabilitacji osób chorych na stwardnienie rozsiane. Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje także koszty leczenia tych osób w ramach specjalnych programów lękowych.

Osoby chore na stwardnienie rozsiane korzystają również z szerokiego poradnictwa w zakresie medycznym, rehabilitacji leczniczej, zawodowej i społecznej oferowanego przez Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego, a także z usług organizacji pozarządowych działających na rzecz osób chorych na stwardnienie rozsiane.

Ad 6. Czy istnieje możliwość zniesienia podatku od osób chorych z I grupą inwalidzką?

Odpowiedź na to pytanie jest jednocześnie odpowiedzią na część pyt. 1 w zakresie możliwości skorzystania z odpisów podatkowych, np. opieki pielęgniarskiej w domu. W polskim porządku prawnym funkcjonuje także system podatkowy, który uwzględnia konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności. Istnieje zatem możliwość odliczania od dochodu (w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych⁸) lub odpowiednio od przychodu (w przypadku opodatkowania w sposób zryczałtowany⁹) wydatków ponoszonych na cele rehabilitacyjne przez podatników będących osobami niepełnosprawnymi lub podatników mających na utrzymaniu osoby niepełnosprawne.

Odliczeniu podlegają wyłącznie te wydatki poniesione przez osobę niepełnosprawną lub osobę (podatnika) mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną, które zostały wymienione w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych jako wydatki na cele rehabilitacyjne oraz związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych.

Istnieją dwie kategorie wydatków: nielimitowane (odliczeniu podlega cała wydatkowana kwota) i limitowane (kwotę przysługującego odliczenia oblicza się z uwzględnieniem górnego i dolnego limitu kwotowego). Do wydatków nielimitowanych zaliczono m.in. opiekę pielęgniarską w domu nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby uniemożliwiającej poruszanie się oraz usługi opiekuńcze świadczone dla osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, a także odpłatny pobyt na leczeniu w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, pobyt w zakładzie opiekuńczo-leczniczym i pielęgnacyjno-opiekuńczym oraz odpłatność za usługi rehabilitacyjne. Wysokość wydatków ustala się na podstawie dokumentów stwierdzających ich poniesienie. Może to być faktura, rachunek, dowód wpłaty na poczcie lub potwierdzenie przelewu bankowego, o ile wynika z tych dokumentów kto, kiedy, ile oraz za co zapłacił.

Zniesienie podatku dochodowego od osób fizycznych (pracujących osób chorych na stwardnienie rozsiane lub osób pracujących i posiadających na utrzymaniu osoby chore na stwardnienie rozsiane) oznaczałoby niemożność skorzystania w odliczenia poniesionych wydatków na cele rehabilitacyjne i byłoby niezgodne z zasadą racjonalnego i celowego wydatkowania środków publicznych (tekst jedn. zwolnienia z podatku) na zwiększone koszty wynikające z niepełnosprawności.