SPS-023-15969/10 - Stanowisko MPiPS w sprawie uprawnień do wykonywania zawodu pracownika socjalnego.

Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na pana pismo z dnia 18 maja br., znak: SPS-023-15969/10, dotyczące interpelacji pani poseł Beaty Bublewicz w sprawie uprawnień do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, wyjaśniam, co następuje.

W dniu 1 maja 2004 r. weszła w życie ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.). Na podstawie przepisu art. 116 ust. 1 tej ustawy prawo do wykonywania zawodu pracownika socjalnego mogły uzyskać osoby po ukończeniu określonych kierunków studiów, w tym również po pedagogice - jednak pod warunkiem ukończenia na tych studiach specjalności praca socjalna, jak nazwa wskazuje, specjalności wyłącznie związanej z problematyką pracy socjalnej. Określenie przez ustawodawcę w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej konkretnej specjalności o nazwie praca socjalna miało na celu ograniczenie programu tej specjalności do zagadnień związanych bezpośrednio z tematyką pracy socjalnej, bez poszerzania o inne zagadnienia właściwe tylko dla danego kierunku studiów czy realizowanych typowych dla jego specyfiki specjalności zawodowych.

Zawód pracownika socjalnego w Polsce, podobnie jak i w wielu innych krajach, jest zawodem regulowanym, a uprawnienia do jego wykonywania określają przepisy ustawy o pomocy społecznej. Zmiany przepisów związanych z kształceniem pracowników socjalnych dokonywane są w Polsce stopniowo, a wynikają one z konieczności dostosowania kwalifikacji do wymagań zawodu, jak również standardów kształcenia przyjętych w krajach Unii Europejskiej. W większości tych krajów praca socjalna jest samodzielną dyscypliną naukową, a kształcenie pracowników socjalnych realizowane jest w ramach odrębnego kierunku studiów wyższych praca socjalna (na poziomie licencjackim i magisterskim). Także i w Polsce, rozporządzeniem ministra nauki i szkolnictwa wyższego z dnia 13 czerwca 2006 r. w sprawie nazw kierunków studiów (Dz. U. Nr 121, poz. 838), został już wprowadzony nowy kierunek studiów wyższych praca socjalna, na poziomie studiów wyższych pierwszego stopnia. Standardy kształcenia dla tego kierunku zostały określone w załączniku nr 84 do rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki (Dz. U. Nr 164, poz. 1166). W ślad za tym już ponad dwadzieścia szkół wyższych w Polsce uruchomiło studia na kierunku praca socjalna.

Włączenie do wykazu kierunków studiów wyższych nowego, samodzielnego kierunku o nazwie praca socjalna spowodowało dalsze zmiany w przepisach ustawy o pomocy społecznej. Treść ww. przepisu art. 116 ust. 1 (przepis ten obowiązywał do dnia 31 marca 2007 r.) dotycząca obowiązku realizacji specjalności praca socjalna została przeniesiona do przepisu art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej, która to ustawa weszła w życie z dniem 1 kwietnia 2007 r. (Dz. U. Nr 48, poz. 320).

Zgodnie z ww. przepisem art. 5 ust. 3 osoby, które przed dniem 1 stycznia 2008 r. ukończyły lub kontynuowały studia wyższe o specjalności praca socjalna na jednym z kierunków: pedagogika, politologia, polityka społeczna, psychologia, socjologia lub nauki o rodzinie, po uzyskaniu dyplomu ukończenia tych studiów mogą wykonywać zawód pracownika socjalnego. Przepis dotyczy zatem osób, które do dnia 31 grudnia 2007 r. ukończyły studia o specjalności praca socjalna na kierunkach: pedagogika, politologia, polityka społeczna, psychologia, socjologia lub nauki o rodzinie, jak również osób, które w dniu 31 grudnia 2007 r. były dopiero w trakcie realizacji specjalności praca socjalna na kierunkach: pedagogika, politologia, polityka społeczna, psychologia, socjologia lub nauki o rodzinie. Osoby te, z dniem uzyskania dyplomu ukończenia tych studiów, nabywają prawo do wykonywania zawodu pracownika socjalnego oraz zatrudnienia na tym stanowisku.

Ukończenie studiów wyższych o łączonej specjalności lub o innej specjalności niż praca socjalna, przykładowo specjalności praca socjalna i administracja, nie jest równoważne ze specjalnością wskazaną wprost w ustawie, a tym samym nie uprawnia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego na podstawie ww. przepisów art. 116 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, jak i art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej.

Wychodząc naprzeciw sugestiom i wnioskom dość dużej grupy absolwentów trzyletnich studiów zawodowych (licencjackich), którzy przed wejściem w życie nowej ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362) rozpoczęli studia bez wymaganej specjalności praca socjalna lub o łączonej specjalności, w ostatniej nowelizacji przepisów ww. ustawy, porządkującej między innymi problematykę praw nabytych w odniesieniu do prawa wykonywania zawodu pracownika socjalnego, została dokonana zmiana treści przepisu do art. 156 tej ustawy.

Zgodnie z treścią dodanego do art. 156 nowego przepisu ust. 3a ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.) osoby, które przed dniem 1 maja 2004 r. rozpoczęły studia wyższe licencjackie lub wyższe magisterskie na kierunkach: pedagogika, psychologia, politologia lub socjologia, po uzyskaniu dyplomu ukończenia tych studiów mogą wykonywać zawód pracownika socjalnego. Przepis ten wszedł w życie z dniem 31 marca 2010 r. (Dz. U. z dnia 16 marca 2010 r. Nr 40, poz. 229).

W świetle powyższego należy wskazać, iż uzyskanie dyplomu ukończenia trzyletnich studiów zawodowych (licencjackich) na kierunku pedagogika w 2004 r. (już po wejściu w życie z dniem 1 maja 2004 r. przepisów nowej ustawy), jak również w 2005 r. lub w 2006 r. - bez względu na ukończoną specjalność - uprawnia obecnie bezterminowo i na zasadach praw nabytych do zatrudnienia na stanowisku pracownika socjalnego, na podstawie powołanego wyżej przepisu art. 156 ust. 3a ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.).

Jednocześnie należy też zaznaczyć, iż absolwenci studiów wyższych (licencjackich lub magisterskich) na kierunku pedagogika posiadają odpowiednie kwalifikacje, aby podjąć pracę na innych stanowiskach w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, przykładowo w sekcji realizacji świadczeń rodzinnych, a odpowiednio z trzyletnim lub pięcioletnim stażem pracy na stanowisku specjalisty lub starszego specjalisty pracy z rodziną. Absolwenci kierunku pedagogika spełniają również wymogi kwalifikacyjne do podjęcia pracy na stanowisku wychowawcy w placówce opiekuńczo-wychowawczej, a absolwenci tych kierunków po studiach magisterskich i z trzyletnim stażem pracy mogą być zatrudnieni na stanowisku pedagoga w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Absolwenci pedagogiki mogą też podjąć pracę w szkołach i placówkach oświatowych, zgodnie z kwalifikacjami uzyskanymi w toku kształcenia i wskazanymi rozporządzeniem ministra edukacji narodowej i sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie określenia standardów nauczania dla poszczególnych kierunków studiów i poziomów kształcenia (Dz. U. z 2002 r. Nr 116, poz. 1004 z późn. zm.) oraz rozporządzeniem ministra nauki i szkolnictwa wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki (Dz. U. Nr 164, poz. 1166 z późn. zm.).

Uwzględniając z jednej strony zachodzące w Polsce zmiany w systemie przygotowania zawodowego pracowników socjalnych, w tym przede wszystkim wprowadzenie kształcenia pracowników socjalnych na odrębnym kierunku praca socjalna, utworzenie trzyletnich kolegiów pracowników służb społecznych kształcących w zawodzie pracownika socjalnego i stopniowe (bo dopiero od roku akademickiego 2006/2007) włączanie przez uczelnie kierunku praca socjalna do oferty edukacyjnej, a z drugiej strony konieczność systematycznego kształcenia profesjonalistów pracy socjalnej, przepisy ustawy o pomocy społecznej umożliwiają jeszcze w kilkuletnim okresie przejściowym uzyskanie uprawnień do wykonywania tego zawodu poprzez ukończenie studiów pokrewnych pracy socjalnej. Możliwość taka dotyczy kierunków studiów: pedagogika, pedagogika specjalna, politologia, polityka społeczna, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie, pod warunkiem spełnienia wymogów programowych, o których mowa w przepisie art. 116 ust. 1a ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Konsekwencją będą dalsze zmiany w ustawie o pomocy społecznej w zakresie kwalifikacji wymaganych od pracowników socjalnych, wynikające z przyjętych standardów kształcenia dla tego kierunku.

Zmiany przepisów dotyczących kwalifikacji pracownika socjalnego mają na celu stopniowe ujednolicenie standardów w zakresie kształcenia do pracy socjalnej i uzyskiwanych kompetencji zawodowych. Umożliwi to osiągnięcie porównywalnego przygotowania pracowników socjalnych na różnych uczelniach, a ich absolwenci będą mogli osiągnąć poziom przygotowania zawodowego pracowników socjalnych wymaganego na rynku pracy, zarówno w Polsce jak i za granicą.

W przyszłości pracownicy socjalni będą kształceni wyłącznie na studiach wyższych o kierunku praca socjalna lub w trzyletnich kolegiach pracowników służb społecznych. Natomiast absolwenci innych kierunków studiów, takich jak pedagogika, psychologia, socjologia, politologia, polityka społeczna czy nauki o rodzinie, będą podejmować pracę w swoim zawodzie, zgodnie z kwalifikacjami uzyskanymi w toku kształcenia i wskazanymi, odrębnie dla każdej z tych profesji, w przepisach ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego.

Reasumując, należy stwierdzić, iż na podstawie przepisu art. 156 ust. 3a ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.), począwszy od dnia 31 marca 2010 r., wskazani przez panią poseł absolwenci trzyletnich studiów licencjackich o kierunku pedagogika, ukończonych w 2004 r. (już po wejściu w życie z dniem 1 maja 2004 r. przepisów nowej ustawy) oraz w 2005 lub 2006 r., posiadają bezterminowo i na zasadach praw nabytych uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego.