SPS-023-15966/10 - Zasady wnoszenia przez przedsiębiorców opłat wynikających z dokonywanych przelewów na ubezpieczenia społeczne, FP oraz ubezpieczenia zdrowotne zatrudnionych pracowników.

W odpowiedzi na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 18 maja 2010 r., znak: SPS-023-15966/10, dotyczące interpelacji posłów Haliny Rozpondek i Grzegorza Sztolcmana w sprawie wnoszonych przez przedsiębiorców opłat wynikających z dokonywanych przelewów na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy oraz ubezpieczenie zdrowotne zatrudnionych pracowników oraz ułatwień w opłacaniu składek, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Obowiązkiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest realizacja ustawowo nałożonych zadań, między innymi polegających na poborze składek:

- na ubezpieczenia społeczne (będących przychodami Funduszu Ubezpieczeń Społecznych),

- na ubezpieczenie zdrowotne (będących przychodami Narodowego Funduszu Zdrowia),

- na Fundusz Pracy i na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

- od 1 stycznia 2010 r. także na Fundusz Emerytur Pomostowych.

Równocześnie, ze względu na to, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest uprawniony do dysponowania środkami uzyskanymi z tytułu wszystkich pobieranych składek, stworzone zostały podstawy prawne pozwalające na ich szybkie przekazywanie właściwym dysponentom. Dlatego też art. 47 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) zobowiązuje płatników składek do regulowania należności wyżej wymienionych funduszy odrębnymi wpłatami. Wpłaty te są dokonywane na cztery wyodrębnione rachunki bankowe prowadzone przez zakład.

Umożliwia to, zgodnie z postanowieniami właściwych ustaw, niezwłoczne przekazywanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych środków ze składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ich dysponentom, tj. odpowiednio Narodowemu Funduszowi Zdrowia oraz ministrowi pracy i polityki społecznej.

Równocześnie należy zwrócić uwagę, iż składki na Funduszu Pracy i na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych są dokonywane przez płatników jedna wpłatą. W tym przypadku jest to możliwe, gdyż dla środków jednego i drugiego funduszu został ustanowiony jeden dysponent (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej). Wpływające na wspólny rachunek bankowy ZUS środki podlegają podziałowi pomiędzy Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych według ustawowo określonego klucza ich podziału (art. 107 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy - Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415).

Środki z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne są natomiast przekazywane Narodowemu Funduszowi Zdrowia nie później niż w ciągu 3 dni roboczych od daty ich wpływu na rachunek bankowy ZUS (art. 87 ust. 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych - Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest dysponentem dla środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszu Emerytur Pomostowych, jednakże odrębne cele ustawowe realizowane ze środków tych funduszy przesądziły o tym, iż w toku prac nad ustawą o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1656) nie zdecydowano się na wprowadzenie wspólnego rachunku bankowego dla wpływów z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych.

Dodatkowo należy pamiętać, że wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne (opłacanych przez płatników jedną wpłatą) są faktycznie wpływami czterech odrębnych funduszy, a ich podział pomiędzy rachunki funduszu emerytalnego, funduszu rentowego, funduszu chorobowego i funduszu wypadkowego jest dokonywany przez zakład, zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Konieczność odrębnego dokonywania wpłat z tytułów, o których mowa w art. 47 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, tj. w podziale na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych, wynika więc także z regulacji prawnych wynikających z ustaw wymienionych wyżej.

Nie można natomiast zgodzić się z sugestią, iż "im zakład lub firma zatrudnia więcej osób, tym koszty przelewów i opłat na rachunek ZUS rosną", ponieważ na przelewach wskazywana jest łączna kwota składek na poszczególne fundusze za wszystkich ubezpieczonych, za których płatnik składek jest zobowiązany dokonywać wpłat. Stąd trudno mówić o proporcjonalnym wzroście kosztów wraz ze wzrostem liczby zatrudnionych, gdyż błędem jest dokonywanie przelewów oddzielnie za każdego ubezpieczonego.

Odnosząc się natomiast do propozycji wprowadzenia zmiany postępowania w przypadku opóźnienia w płatności składek, należy zauważyć, że przedstawione zasady dotyczą dobrowolnych ubezpieczeń społecznych. Regulacje zawarte w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych dotyczące dobrowolnych ubezpieczeń społecznych umożliwiają ubezpieczonemu samodzielne podjęcie decyzji - czy chce podlegać dobrowolnym ubezpieczeniom, a jeżeli tak, to od kiedy, składając wniosek o objęcie ubezpieczeniami. W tym przypadku dobrowolne jest również opłacanie składek.

Wobec powyższego, obecnie zaniechanie płacenia składek przez ubezpieczonego traktowane jest jak rezygnacja z dobrowolnego ubezpieczenia, którym został objęty na swój wniosek. Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych dobrowolne ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe ustają m.in. od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. Natomiast ubezpieczony, który nie uiścił w terminie składek, a chce pozostać w ubezpieczeniach, może wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o przywrócenie terminu opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenia. Jeżeli wniosek ten zostanie rozpatrzony pozytywnie, a należność uregulowana wraz z odsetkami, ubezpieczony nadal podlega dobrowolnym ubezpieczeniom. Należy również zauważyć, że przepisy regulujące kwestie ubezpieczenia dobrowolnego obowiązują już od 1999 r. W tym czasie wypracowana już została praktyka i obecnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wnioski o przywrócenie ubezpieczeń w związku z kilkudniowym opóźnieniem rozpatruje pozytywnie.

Z informacji przekazanych przez prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dotyczących dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego wynika, że w roku 2009 na ogólną liczbę 120.998 wniosków oddziały ZUS wyraziły zgodę na opłacenie składki po terminie w 114.097 przypadkach, co stanowi 94,3%.

Natomiast w związku z propozycją zlikwidowania opłaty dodatkowej, o której mowa w art. 47 ust. 10c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należy podkreślić, że celem jej wprowadzenia ustawą z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1256), było zrekompensowanie ubezpieczonemu opóźnionego przekazania składek do otwartych funduszy emerytalnych, jeżeli nastąpiło to z winy płatnika składek lub podmiotu odpowiedzialnego za obsługę poboru składek (bank, poczta). Ponadto należy zwrócić uwagę, że powyższa regulacja została wprowadzona w trybie pilnym jako szczegółowe rozwiązanie dotyczące opłat z tytułu opóźnień przekazywania składek, co było istotne dla powszechnych towarzystw emerytalnych, ZUS i banków, gdyż miało na celu złagodzenie napięcia pomiędzy tymi instytucjami i rozłożenia odpowiedzialności za nieterminowe przekazywanie składek na wszystkie te podmioty.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest zobowiązany do przekazania składki do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego w terminie 15 dni roboczych od daty otrzymania wpłaty oraz dokumentów ubezpieczeniowych. Jeżeli w tym terminie składka nie zostanie przekazana do OFE z przyczyn leżących po stronie ZUS, wówczas należne są od zakładu odsetki.

Natomiast jeżeli nieprzekazanie składek w ww. terminie nastąpi z powodu nieprzekazania lub przekazania błędnego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, zgłoszenia płatnika składek, imiennego raportu miesięcznego, deklaracji rozliczeniowej, dokumentu płatniczego lub zlecenia płatniczego, ZUS wymierza płatnikowi składek lub instytucji obsługującej wpłaty składek dodatkową opłatę. Wymierzenie dodatkowej opłaty jest obligatoryjne. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy wysokość opłaty nie przekroczyłaby 2 zł, wówczas nie jest ona wymierzana.

W razie stwierdzenia, że nieprzekazanie składek do OFE jest wynikiem zaistnienia jednego z ww. błędów, Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązany jest w terminie nie dłuższym niż 30 dni, licząc od następnego dnia po upływie 15-dniowego terminu, zawiadomić o nieprzekazaniu lub przekazaniu błędnego dokumentu podmiot, który popełnił błąd.

Dodatkowa opłata wymierzana jest przez ZUS w wysokości odsetek określonych w art. 47 ust. 10c, tj. wg zmiennej stopy procentowej obliczanej jako średnia arytmetyczna średnich ważonych stóp rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych sprzedanych na czterech ostatnich przetargach, które odbyły się do końca miesiąca poprzedzającego ostatni miesiąc przed rozpoczęciem danego kwartału, zaokrąglanej do dwóch miejsc po przecinku, obowiązującej dla kolejnych trzymiesięcznych okresów rozpoczynających się pierwszego dnia każdego kwartału kalendarzowego.

Dodatkowa opłata wymierzana jest w drodze decyzji administracyjnej, od której przysługuje odwołanie do sądu. Podmiot zobowiązany do uiszczenia opłaty dodatkowej wpłaca ją w najbliższym terminie płatności składek przypadającym po dniu uprawomocnienia się decyzji o jej wymierzeniu. Nieopłacona w terminie opłata dodatkowa podlega ściągnięciu na drodze postępowania egzekucyjnego w administracji.

Istotne jest przy tym, iż pobrana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych opłata dodatkowa jest przekazywana na rachunek ubezpieczonego do otwartego funduszu emerytalnego.

Biorąc pod uwagę powyższe, należy stwierdzić, że nie ma przesłanek do zmiany obowiązującego w powyższych kwestiach stanu prawnego.

Ponadto należy również zauważyć, że propozycje nowelizacji przepisów dotyczących dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego oraz zniesienia opłaty dodatkowej były zawarte w poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (druk nr 785).

Projekt ten został odrzucony w dniu 19 listopada 2009 r. na 54. posiedzeniu Sejmu RP.