SPS-023-1480/08 - Ustalanie stopnia niepełnosprawności.

Odpowiadając na przekazaną przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 5 marca 2008 r., znak: SPS-023-1480/08, interpelację pana posła Marka Polaka z dnia 21 lutego 2008 r., w sprawie zmiany klasyfikowania do stopnia niepełnosprawności, uprzejmie wyjaśniam.

Jedną z przesłanek uzasadniających reformę systemu ubezpieczeń społecznych w 1996 r. było wydzielenie z tego systemu orzecznictwa dla celów innych niż rentowe. W związku z tym, na mocy art. 8 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz. U. z 1996 r. Nr 100, poz. 461), z dniem 1 września 1997 r. powstał pozarentowy i pozaubezpieczeniowy system orzecznictwa o niepełnosprawności, służący ustaleniu prawnego statusu niepełnosprawności dla celów korzystania z ulg i uprawnień oraz form rehabilitacji zawodowej i społecznej określonych ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92), jak również przewidzianych w innych aktach prawnych.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 przedmiotowej ustawy ustala się trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany, lekki. Przesłanki kwalifikowania do określonego stopnia niepełnosprawności zawarte są w ich ustawowej definicji oraz w przepisach rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. Nr 139, poz. 1328).

Postępowanie orzecznicze służące ustaleniu niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności jest zespołowe. Wniosek o wydanie orzeczenia rozpatruje co najmniej dwuosobowy skład orzekający, tj. lekarz - przewodniczący składu orzekającego oraz specjalista posiadający jedną ze specjalizacji: doradca zawodowy, pracownik socjalny, psycholog albo pedagog. Lekarz przewodniczący składu orzekającego ustala stopień niepełnosprawności lub jego brak w oparciu o standardy postępowania orzeczniczego zawarte w przedmiotowym rozporządzeniu oraz w oparciu o "Standardy postępowania dla lekarzy członków zespołów orzekających o stopniu niepełnosprawności", określające związek przyczynowy pomiędzy jednostką chorobową a zakresem ograniczeń funkcjonalnych osoby orzekanej (opracowane przez zespół specjalistów z poszczególnych dziedzin medycyny na podstawie ww. rozporządzenia i przeznaczone do użytku wewnętrznego lekarzy orzeczników). Standardy postępowania zostały również opracowane dla pozostałych członków zespołów orzekających.

Pragnę zauważyć, iż zgodnie z definicją zawartą w art. 4 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Oznacza to, że do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się dwie grupy osób: osoby niezdolne do pracy, osoby zdolne do pracy w warunkach pracy chronionej.

Zarówno osoby z pierwszej, jak i drugiej grupy muszą jednocześnie wymagać stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych, w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Zaliczenie do znacznego stopnia niepełnosprawności możliwe jest zatem wówczas, gdy u osoby zainteresowanej występują jednocześnie ograniczenia w wykonywaniu zatrudnienia oraz konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż praca w warunkach chronionych oznacza m.in. konieczność przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej oraz zapewnienia doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej. Podjęcie zatrudnienia uzależnione jest zatem od stworzenia odpowiednich warunków, które niwelują skutki ograniczeń funkcjonalnych dotykających osobę niepełnosprawną. Jednocześnie należy pamiętać, iż podjęcie zarobkowania przez osoby o takim stopniu naruszenia sprawności organizmu nie oznacza automatycznego odpadnięcia przesłanki determinującej potrzebę udzielania tym osobom opieki lub pomocy. Definicja stopni niepełnosprawności, zawarta w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zbudowana została w oparciu o kryteria biologiczne (medyczne), społeczne oraz zawodowe. Oznacza to, iż oceny działania osoby należy dokonywać wielopłaszczyznowo. Poprawa funkcjonowania w jednym tylko z aspektów, w tym przypadku zawodowym, nie jest zatem wystarczającym kryterium dla pełnej oceny osoby. Kryterium zawodowe, jakkolwiek ważne, nie jest i nie powinno być jedynym determinantem oceny osoby orzekanej, która w takim samym zakresie jest równocześnie istotą społeczną. Obiektywna ocena osoby orzekanej wymaga zatem uwzględnienia i zsumowania różnych elementów ograniczeń w jej funkcjonowaniu, tak społecznym jak i zawodowym, ponieważ dopiero wówczas obraz tej osoby jest pełny.

Odnosząc się do podejmowanej w interpelacji kwestii wyodrębnienia w systemie orzekania takiego stopnia niepełnosprawności, który będzie oznaczał osobę "całkowicie uzależnioną od osób trzecich", pragnę zwrócić uwagę, iż zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, przez długotrwałą opiekę i pomoc w pełnieniu ról społecznych należy rozumieć konieczność jej sprawowania przez okres powyżej 12 miesięcy, przy czym:

Ponadto orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności zawiera wskazanie dotyczące konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Tym samym sytuacja osób całkowicie uzależnionych od osób trzecich znajduje swoje podwójne odzwierciedlenie w orzeczeniu (w zakresie stopnia oraz wskazania warunkującego możliwość korzystania z dodatkowych form wsparcia m.in. w ramach świadczeń rodzinnych).

Niezależnie od powyższego pragnę poinformować Pana Marszałka, iż kierując się potrzebą zdiagnozowania obecnie funkcjonujących systemów orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej podejmie w najbliższym czasie działania umożliwiające rozpoczęcie funkcjonowania Międzyresortowego Zespołu do Spraw Reformy Systemów Orzekania o Niepełnosprawności i Niezdolności do Pracy. Zadaniem zespołu będzie dokonanie oceny działania wspomnianych pięciu systemów orzeczniczych w kontekście ich kompatybilności lub możliwości zintegrowania oraz przygotowanie projektu założeń zmian systemowych. Nie widzę żadnych przeszkód, by w ramach tych działań zespół nie dokonał oceny rozwiązań w zakresie stopni niepełnosprawności, kierując się również przesłankami wskazanymi w interpelacji. Jeżeli rząd przyjmie projekt tych założeń, zespół opracuje projekt lub projekty regulacji prawnych w tym zakresie. W ramach harmonogramu planowanych działań strategicznych w obszarach będących w kompetencji ministra pracy i polityki społecznej przyjęto, że zespół powinien w ciągu jednego roku od rozpoczęcia swojego funkcjonowania dokonać diagnozy działania istniejących w Polsce systemów orzeczniczych oraz podjąć prace nad opracowaniem założeń do zmian systemowych.

Minister

Jolanta Fedak