SPS-023-10277/09 - Przeciwdziałanie dyskryminacji niepełnosprawnych osób w wieku emerytalnym w programach pomocowych prowadzonych przez PFRON.

Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na przesłaną przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 1 lipca 2009 r., znak SPS-023-10277/09, interpelację pana posła Zbigniewa Kozaka w sprawie dyskryminacji niepełnosprawnych osób w wieku emerytalnym w programach pomocowych prowadzonych przez PFRON, proszę o przyjęcie poniższych wyjaśnień:

Odnosząc się do kwestii decyzji Rady Nadzorczej Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych o zmianie listy adresatów programu Pegaz 2003, uprzejmie wyjaśniam, że podstawowym zadaniem PFRON jest wspieranie rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Środki PFRON pochodzą od pracodawców niezatrudniających osób niepełnosprawnych i zgodnie z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92, z późn. zm.), a także ze względu na źródło pochodzenia środków, są one wydatkowane przede wszystkim na cele związane z zatrudnianiem lub samozatrudnianiem osób niepełnosprawnych. Należy podkreślić, iż zatrudnienie osób niepełnosprawnych stale rośnie, od stycznia 2009 r. do czerwca 2009 r. wzrosło o 13 %, tekst jedn. do poziomu 229 343 osób. PFRON finansuje i realizuje wiele społecznie uzasadnionych zadań wynikających z ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej (...). Programy celowe zatwierdzane przez Radę Nadzorczą PFRON, będące odpowiedzią na potrzeby zgłaszane przez środowisko osób niepełnosprawnych, uzupełniają działania wynikające bezpośrednio z zapisów ww. ustawy. Formuła programów pozwala na identyfikację najważniejszych w danym czasie problemów oraz na precyzyjne wskazanie najbardziej potrzebujących wsparcia adresatów pomocy. Pozwala to na dostosowanie zakresu pomocy do aktualnych możliwości finansowych PFRON.

Przykładem uzupełniającego charakteru wsparcia ze środków PFRON w ramach programów celowych jest dofinansowanie zakupu wózka inwalidzkiego o napędzie elektrycznym w ramach programu Pegaz 2003 - obszar C, który m.in. wspiera systemową rehabilitację osób niepełnosprawnych. W większości programów adresowanych do osób indywidualnych głównym warunkiem uczestnictwa w programie jest aktywizacja zawodowa osoby niepełnosprawnej (zatrudnienie lub nauka), zaś w przypadku wsparcia w zakupie wózka inwalidzkiego o napędzie elektrycznym taki wymóg wnioskodawcy nie jest stawiany.

Zgodnie z procedurami programu obligatoryjny wkład własny w dofinansowywanym zakupie jest najniższy ze wszystkich programów celowych i wynosi nie mniej niż 1% ceny brutto wózka.

Wychodząc naprzeciw potrzebom osób niepełnosprawnych korzystających z elektrycznych wózków inwalidzkich, PFRON w 2008 r. wprowadził do programu zmianę polegającą na uwzględnieniu limitów finansowych dla osób niepełnosprawnych na naprawy posiadanego wózka. Jest to rozwiązanie wyjątkowe i nie ma odzwierciedlenia w innych programach adresowanych do osób niepełnosprawnych, które nie przewidują nakładów na utrzymanie dofinansowanych ze środków PFRON urządzeń lub sprzętów.

W dniu 17 marca 2009 r. Rada Nadzorcza PFRON podjęła decyzję o zmianie zakresu beneficjentów programu Pegaz 2003. Głównym motywem były ograniczenia w finansowaniu programów celowych w 2009 r. Budżet programów PFRON w 2009 r. został znacznie zmniejszony w stosunku do puli, jaką PFRON dysponował w ubiegłym roku. Z powodu spodziewanych mniejszych wpływów do budżetu PFRON w roku 2009, zakładana kwota wydatków PFRON na wszystkie programy celowe realizowane w 2009 r. stanowi tylko ok. 42% wydatków planowanych na realizację programów w roku ubiegłym. Kwota brakująca do zapewnienia realizacji programów na zeszłorocznym poziomie wynosi ok. 300 mln. Wobec zaistniałej sytuacji PFRON dokonał rygorystycznej analizy realizowanych form wsparcia osób niepełnosprawnych celem wyboru do realizacji w 2009 r. najbardziej efektywnych spośród nich. Analiza ta nie mogła pominąć głównej misji PFRON, jako państwowego funduszu celowego tworzonego przede wszystkim z wpłat pochodzących od pracodawców, którego środki powinny być przeznaczane w pierwszej kolejności na cele związane z aktywizacją zawodową osób niepełnosprawnych, a nie na pomoc o charakterze socjalnym. Należało uwzględnić także dodatkowy, pomocniczy charakter programów celowych w stosunku do podstawowych działań PFRON, tekst jedn. głównie dofinansowania rynku pracy osób niepełnosprawnych. Celem modyfikacji programów w 2009 r. było dostosowanie form pomocy oferowanych w ich ramach do możliwości finansowych nakreślonych w planie finansowym PFRON na rok 2009, z uwzględnieniem prozatrudnieniowych i proedukacyjnych priorytetów PFRON. Kryteria uczestnictwa w programie Pegaz 2003, chociażby w porównaniu z zasadami innych programów, były dotąd bardzo liberalne. We wszystkich programach obejmowane pomocą są dzieci i młodzież oraz osoby w wieku aktywności zawodowej (kobiety do 60. roku życia i mężczyźni do 65. roku życia). Tylko w ramach programu Pegaz 2003 - obszar C i D o pomoc mogli ubiegać się wnioskodawcy bez względu na swój wiek.

Realizacja przez PFRON różnego rodzaju programów jest odpowiedzią na potrzeby zgłaszane przez środowisko osób niepełnosprawnych. Jednak programy PFRON, szczególnie wspierające społeczne funkcjonowanie osób niepełnosprawnych, nie są obligatoryjne i mogą mieć jedynie uzupełniający charakter w stosunku do zadań ustawowych realizowanych zgodnie z kompetencjami nałożonymi odpowiednimi ustawami, w tym:

Wózek inwalidzki o napędzie elektrycznym to często jedyny środek umożliwiający aktywność życiową osoby niepełnosprawnej. Ze względu na cenę wózek elektryczny jest trudno dostępny dla osób niepełnosprawnych i samodzielny zakup wózka przez osobę niepełnosprawną jest najczęściej niemożliwy. Właśnie z tych powodów, pomimo ograniczeń w finansowaniu w bieżącym roku programów PFRON, program Pegaz 2003 - obszar C jest wciąż realizowany.

Odnosząc się do kwestii innych programów pomocowych dla osób niepełnosprawnych w wieku emerytalnym, uprzejmie informuję, że szczegółowemu uregulowaniu pomocy dla osób niepełnosprawnych w Polsce służy ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej (...), która nie wyklucza wsparcia emerytów ze środków PFRON. Zadania na rzecz osób niepełnosprawnych, wynikające z ustawy, realizują właściwe organy administracji rządowej i organy jednostek samorządu terytorialnego. Określone zadania mogą być również zlecane organizacjom pozarządowym lub jednostkom samorządu terytorialnego. Ok. 28 % w wydatkach finansowych PFRON stanowią środki przekazywane w wysokości określonej algorytmem samorządom wojewódzkim i powiatowym na realizację przypisanych im ustawą zadań z zakresu rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

Odnosząc się do kwestii liczby beneficjentów programu będących w wieku emerytalnym, uprzejmie wyjaśniam, że wsparcie osób niepełnosprawnych w zakupie wózka inwalidzkiego o napędzie elektrycznym jest realizowane przez PFRON od 2000 r. Do ubiegłego roku o pomoc w ramach tego programu mogli ubiegać się wnioskodawcy bez względu na swój wiek. W ciągu 9 lat fundusz wydatkował na ten cel ok. 275 mln zł, umożliwiając zakup wózka o napędzie elektrycznym dla ponad 21,1 tys. osób niepełnosprawnych. Ponieważ program Pegaz 2003 przewiduje różne formy wsparcia, liczba beneficjentów tego programu jest znacznie wyższa. Do końca ubiegłego roku z programu skorzystało ok. 56,2 tys. osób niepełnosprawnych, a kwota wydatkowana przez PFRON na realizację tego programu przekroczyła 382,9 mln zł. Zgodnie z procedurami programu Pegaz 2003, obecnie o pomoc w zakupie wózka może ubiegać się wnioskodawca w wieku aktywności zawodowej. Niestety, nie istnieją statystyki, które wskazywałyby liczbę osób w wieku emerytalnym wymagających wyposażenia w wózek inwalidzki o napędzie elektrycznym z uwagi na rodzaj schorzenia opisany w programie. Stąd nie jest możliwe podanie nawet przybliżonej liczby takich osób wykluczonych w bieżącym roku z ubiegania się o wsparcie w ramach programu. Na podstawie wyników zeszłorocznej realizacji programu szacujemy, że osoby w wieku emerytalnym stanowiły dotąd ok. 30 % wszystkich beneficjentów programu. W 2008 r. fundusz zawarł 6314 umów dofinansowania zakupu wózka inwalidzkiego o napędzie elektrycznym (na kwotę ok. 82,2 mln zł), w tym 1897 umów z osobami niepełnosprawnymi, które przekroczyły wiek aktywności zawodowej.

Odnosząc się do liczby osób niepełnosprawnych w Polsce, będących w wieku emerytalnym, uprzejmie informuję, że ostatnie pełne dane dotyczące liczby osób niepełnosprawnych w Polsce pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego 2002. Według jego wyników w 2002 r. liczba osób niepełnosprawnych ogółem wynosiła blisko 5,5 mln, w tym około 4,5 mln posiadało prawne potwierdzenie faktu niepełnosprawności, a 4,3 mln były to osoby w wieku 15 lat i więcej. Według wyników kwartalnego reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzonego przez GUS liczba tych ostatnich od tego czasu systematycznie spadała i w 2008 r. wyniosła ok. 3,7 mln osób. W 2008 r. liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku produkcyjnym wynosiła około 2,2 mln. Według danych BAEL/GUS w 2008 r. w Polsce było 1478 tys. osób niepełnosprawnych prawnie w wieku poprodukcyjnym, w tym 50 tys. z nich było aktywnych zawodowo (dane średnioroczne).

Mając świadomość trudnej sytuacji, w jakiej znajdują się niejednokrotnie osoby niepełnosprawne, zrozumiałe jest, że znaczna część osób niepełnosprawnych ubiegających się o dofinansowanie ze środków PFRON będzie rozczarowana w sytuacji, gdy tego wsparcia nie otrzyma, lub otrzyma je w niesatysfakcjonującej wysokości. PFRON co roku dysponuje ściśle określonym budżetem, a potrzeby zgłaszane przez osoby niepełnosprawne znacznie przekraczają możliwości ich sfinansowania. Trzeba jednak podkreślić, że hierarchizowanie potrzeb osób niepełnosprawnych jest zadaniem niezwykle trudnym, silnie subiektywnym i wymagającym uwzględnienia wielu czynników.

Odnosząc się do polityki Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej odnośnie do pomocy niepełnosprawnym osobom będącym w wieku emerytalnym, informuję, że osoby niepełnosprawne w wieku emerytalnym mają możliwość uzyskania wsparcia ze środków PFRON na podstawie rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 96, poz. 861 z późn. zm.), np. w ramach likwidacji barier funkcjonalnych. Osoba niepełnosprawna, składając stosowny wniosek do powiatowego centrum pomocy rodzinie, powinna wykazać, czy i w jakim stopniu wnioskowany przedmiot pozwoli na kompensację dotykających jej ograniczeń.