SPS-023-10239/09 - Stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w sprawie prawa kierowców transportu międzynarodowego do diet i ryczałtów noclegowych z tytułu podróży służbowej.

Szanowny Panie Marszałku! W związku z otrzymaną przy piśmie z dnia 1 lipca br., znak: SPS-023-10239/09, interpelacją pana posła Stanisława Rydzonia w sprawie prawa kierowców transportu międzynarodowego do diet i ryczałtów noclegowych z tytułu podróży służbowej przedstawiam Panu Marszałkowi następujące stanowisko.

Podróż służbowa, o której mowa w art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy, charakteryzuje się tym, że jest odbywana: poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy, na polecenie pracodawcy, w celu wykonania określonego przez pracodawcę zadania. Wszystkie te cechy muszą wystąpić łącznie. Pracownikowi wykonującemu tak rozumianą podróż służbową przysługują należności na jej pokrycie: diety oraz zwrot kosztów: przejazdu, noclegu i innych uzasadnionych wydatków, w wysokości i na warunkach określonych przepisami rozporządzeń ministra pracy i polityki społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju/poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1990 i 1991, z późn. zm.) lub postanowieniami układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania, umowy o pracę - w przypadku pracowników spoza sfery budżetowej.

Prawo pracownika do należności z tytułu podróży służbowej należałoby oceniać na tle ww. przepisów, chyba że przepisy szczególne, regulujące status prawny określonych grup pracowników, w sposób odmienny regulują te kwestie.

Odnosząc się do pojęcia "stałe miejsce pracy", uprzejmie wyjaśniam, że zajmując stanowisko odnośnie do stosowania ww. przepisu, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wielokrotnie prezentowało pogląd, że ze względu na brak w przepisach Kodeksu pracy definicji tego pojęcia można by przyjąć, że do jego określenia, dla celów stosowania art. 77⁵ Kodeksu pracy, powinno dojść w układach zbiorowych pracy, regulaminach wynagradzania bądź w umowach o pracę.

Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów w uchwale z dnia 19 listopada 2008 r., sygn. akt II PZP 11/08, stwierdził, że "kierowca transportu międzynarodowego odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze jako miejsce świadczenia pracy nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 77⁵ § 1 k.p.". W ocenie Sądu Najwyższego pojęcie "zadanie służbowe" oznacza zadanie incydentalne w stosunku do pracy umówionej i wykonywanej zwykle w ramach stosunku pracy. Przepis art. 77⁵ k.p. nie pozwala na ocenę, że pracownik stale jest w podróży służbowej. Nie jest podróżą służbową wykonywanie pracy (zadań) w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania pracownika jest stałe wykonywanie pracy/zadań w tych miejscowościach.

W mojej ocenie wymieniona uchwała Sądu Najwyższego nie musi rodzić negatywnych konsekwencji na tle przepisów Kodeksu pracy, bowiem pracodawca będący przedsiębiorcą ma znaczną swobodę w ustalaniu warunków wynagradzania pracowników, jak i przyznawaniu świadczeń związanych z pracą stosownie m.in. do rodzaju wykonywanej pracy oraz biorąc pod uwagę sytuację finansową i rodzaj prowadzonej działalności. Obowiązujące u danego pracodawcy przepisy wewnątrzzakładowe (np. układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania) mogą regulować nie tylko kwestie związane z wypłacaniem pracownikom należności z tytułu podróży służbowych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, ale także z tytułu innych wyjazdów służbowych, stanowiących wykonywanie umówionej pracy. Wysokość i rodzaj (charakter) świadczeń, jakie przysługują lub są wypłacane pracownikom, ma znaczenie na gruncie odrębnych przepisów, w tym m.in. dotyczących składek na ubezpieczenia społeczne oraz przepisów podatkowych.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z późn. zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniem:

Niezależnie od ww. uchwały Sądu Najwyższego Zakład Ubezpieczeń Społecznych dotychczas, przeprowadzając postępowanie wyjaśniające bądź kontrolne, badał, czy płatnik składek prawidłowo ustala podstawę wymiaru składek pracowników, wyłączając diety i inne należności z tytułu podróży służbowej, przy czym konieczne było sprawdzenie, czy pracownik przebywa w podróży służbowej w rozumieniu art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy.

Ustalenie na gruncie przepisów prawa charakteru różnego rodzaju należności wypłaconych pracownikom oraz zakwalifikowanie tych należności co do rodzaju, jako przychodu ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, decyduje zatem bezpośrednio, zarówno o fakcie, jak i sposobie obejmowania składkami wspomnianych należności. Przepisy o podstawie wymiaru składek mają przy tym niejako wtórny charakter, choć w przypadku objęcia składkami poszczególnych rodzajów należności ze stosunku pracy, kształt tych przepisów pozytywnie wpływa na wysokość podstawy wymiaru i wysokość świadczeń pieniężnych otrzymywanych przez pracowników z systemu ubezpieczeń społecznych, tekst jedn. różnego rodzaju zasiłków i świadczeń (z ubezpieczenia chorobowego) w okresie aktywności zarobkowej oraz emerytur i rent w przypadku jej zakończenia np. w związku z osiągnięciem określonego wieku lub w związku z nabytą niezdolnością do pracy (niepełnosprawnością).

Biorąc pod uwagę powyższe, pragnę zwrócić uwagę, że - Kodeks pracy reguluje prawa i obowiązki pracowników i pracodawców (art. 1 k.p.). Przepisy Kodeksu pracy mają charakter powszechnie obowiązujący i zawierają podstawowe gwarancje i uprawnienia pracownicze, bez dyskryminowania czy faworyzowania żadnej z grup pracowników. Podniesiony w interpelacji problem dotyczy jednej grupy pracowników (kierowców transportu międzynarodowego). Może jednak dotyczyć także innych grup pracowników, których praca polega na stałym przemieszczaniu się na określonym obszarze (np. przedstawiciele handlowi, pracownicy budowlani), w tym także poza granicami kraju. W takich przypadkach kwestia określonych świadczeń np. dla kierowców zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, gdy wykonywanie przez nich obowiązków służbowych nie stanowi podróży służbowej w rozumieniu art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy, może - w mojej ocenie - być przedmiotem odrębnych regulacji prawnych, mających szczególny charakter. Tytułem przykładu można wskazać na przepis szczególny, jakim jest art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz. U. Nr 61, poz. 258, z późn. zm.), zgodnie z którym dla rekompensowania podstawowych wydatków pracownika w podróżach zagranicznych pracownikowi przysługuje dodatek dewizowy.

Odnosząc się do podniesionej w interpelacji kwestii zwolnień z podatku dochodowego diet i innych należności za czas podróży niebędących podróżami służbowymi w rozumieniu art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy, uprzejmie informuję, że problematyka ta pozostaje w gestii ministra finansów, właściwego w sprawach dotyczących ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176, z późn. zm.).