SPS-023-10016/09 - Stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w sprawie przepisów określających standardy w domach pomocy społecznej.

W odpowiedzi na otrzymaną za pośrednictwem Pana Marszałka, przy piśmie z dnia 16 czerwca br., znak: SPS-023-10016/09, interpelację pani poseł Grażyny Gęsickiej w sprawie obowiązujących przepisów prawa określających standard świadczonych usług w domach pomocy społecznej oraz zasad odpłatności za pobyt mieszkańców uprzejmie informuję.

Standardy w domach pomocy społecznej w ostatnim okresie stały się tematem nośnym, często poruszanym w mediach, jak również przez parlamentarzystów i samorządowców. W zainteresowaniu standardami zauważam jednak nie troskę o poprawę jakości życia osób ciężko doświadczonych przez los, a troskę o zachowanie obecnego poziomu jakości usług, który ma w podtekście ograniczanie wydatków na organizowanie i finansowanie tej formy pomocy ze strony samorządów terytorialnych. Podkreślenia wymaga fakt, iż cały proces standaryzacji ma na celu poprawę jakości świadczeń dla osób starych czy niepełnosprawnych, dla których tworzony jest system placówek całodobowego wsparcia w pomocy społecznej, a więc jego mieszkańcy, którzy wymagają pomocy osób trzecich.

Dom pomocy społecznej jest jednostką organizacyjną pomocy społecznej świadczącą całodobowe usługi osobom starym, przewlekle somatycznie chorym, niepełnosprawnym fizycznie czy intelektualnie, przewlekle psychicznie chorym, które nie są zdolne do samodzielnej egzystencji. Wymaga to realizowania usług, które wyrównują deficyty egzystencjonalne, czyli innymi słowy świadczenia opieki, różnego rodzaju terapii czy zajęć aktywizujących, zachowując równocześnie jak najwięcej samodzielności u osób, którym świadczy się wsparcie. Osoby przebywające w domach pomocy społecznej mają zagwarantowane prawa podmiotowe, wywodzące się z praw obywatelskich zawartych w Konstytucji RP, dające im prawo do godnego traktowania, poczucia intymności, niezależności czy bezpieczeństwa, z zachowaniem między innymi prawa wyboru.

Prace nad standardami w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej rozpoczęły się w 1992 r. przy udziale specjalistów z terenu kraju, w tym między innymi dyrektorów domów pomocy społecznej, przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz odbiorców tych usług. Efektem kilkuletnich prac był wypracowany wspólnie zapis ustawowy zobowiązujący wszystkie podmioty organizujące i prowadzące domy pomocy społecznej do funkcjonowania na poziomie wymaganego standardu oraz wypracowany zakres i poziom usług, jakie w tym zakresie będą obowiązywać.

Przepisy dotyczące standaryzacji domów pomocy społecznej zostały wprowadzone regulacjami ustawowymi w 1996 r. i od tego roku domy pomocy społecznej, które nie posiadały obowiązującego standardu, zostały zobowiązane do opracowania i realizacji programu naprawczego najpóźniej w ciągu 10 lat. 10-letni okres był więc okresem przejściowym, w którym należało poczynić stosowne zmiany w celu osiągnięcia standardu usług. Zgodnie z brzmieniem art. 152 nowej ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.) termin dostosowania domów pomocy społecznej do obowiązującego standardu usług miał upłynąć z dniem 31 grudnia 2006 r.

Standardy usług po raz pierwszy określono w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 23 kwietnia 1997 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. Nr 44, poz. 277). Były wielokrotnie konsultowane z pracownikami domów pomocy społecznej. Ich obecny kształt określono rozporządzeniem ministra polityki społecznej z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. Nr 153, poz. 1276), w którym dokonano pewnego wyłagodzenia poszczególnych norm standardów w zależności od typu niepełnosprawności osób przebywających w domach. Na przykład w typach domów dla ludzi starych, przewlekle somatycznie chorych windy są wymagane, a w domach dla niepełnosprawnych intelektualnie zalecane.

Standardy określają wymogi minimalne w zakresie warunków bytowych, jakie musi spełniać obiekt, oraz zakres i sposób sprawowanej opieki oparty na indywidualnym planie wspierania dla każdego mieszkańca, uwzględniającym w szczególności prawa podmiotowe jednostki - na miarę możliwości psychofizycznych mieszkańca. Obecnie obowiązujące przepisy chronią na minimalnym poziomie prawa osób korzystających z całodobowych usług przed pogarszaniem się ich poziomu.

Nie można się również zgodzić z propozycją zamiany przepisów w taki sposób, aby zmniejszyć powierzchnię mieszkalną czy zmniejszyć liczbę zatrudnionego w domach personelu terapeutyczno-opiekuńczego. Wolą parlamentu RP okres dochodzenia do standardów świadczonych usług został wydłużony do końca 2010 r., co pozwala również spóźnionym w tych działaniach podmiotom zakończyć programy naprawcze w swoich placówkach. Proces standaryzacji jest przez resort na bieżąco monitorowany i wszystko wskazuje, iż jedynie 46 domów pomocy społecznej w skali całego kraju jest zagrożonych niezakończeniem programów naprawczych do końca 2010 r.

Reasumując, chcę jeszcze raz podkreślić, iż obecnie obowiązujące przepisy, chronią na minimalnym poziomie prawa osób korzystających z całodobowych usług przed pogarszaniem się ich poziomu. Nie można się również zgodzić z propozycją zamiany przepisów w taki sposób, aby mieszkańcy w jednych domach mieszkali w gorszych warunkach niż mieszkańcy przebywający w innych domach. Wydłużenie okresu dochodzenia do standardów świadczonych usług do końca 2010 r. pozwala również spóźnionym w tych działaniach podmiotom zakończyć programy naprawcze w swoich placówkach. Konstrukcja przepisów przejściowych ma jednak za zadanie mobilizowanie samorządów w taki sposób, aby jak najszybciej kończyć programy naprawcze, a nie zwlekać do końca 2010 r., czemu ma służyć zakaz kierowania nowych mieszkańców do domów substandardowych.

Nie do zaakceptowania jest myślenie, prezentowane przez niektórych organizatorów pomocy społecznej, że mieszkańcy mogą mieszkać w gorszym domu, ponosząc takie same opłaty jak osoby mieszkające w domach, które osiągnęły w wyniku zrealizowanego programu naprawczego wymagany standard. Na bieżąco resort monitoruje proces kończenia programów naprawczych, aby możliwe było zakończenie procesu standaryzacji z jak najpełniejszym sukcesem. Z zebranych w wydziałach polityki społecznej urzędów wojewódzkich w maju br. informacji wynika, iż w chwili obecnej 570 domów pomocy społecznej spełnia wymagane standardy i posiada stałe zezwolenie na prowadzenie, wobec 52 domów toczy się postępowanie o wydanie stałego zezwolenia.

Zapewniam Pana Marszałka, iż nasz cel jest wspólny: podnieść poziom jakości życia osób przebywających w domach pomocy społecznej poprzez jak największą ich partycypację w codziennych czynnościach. Nie mogę się jednak zgodzić z pomysłem ponownego wydłużenia okresu dochodzenia do wymaganego poziomu usług, gdyż oznaczałoby to, iż nagradza się zaniechanie działań i byłoby to krzywdzące dla tych samorządów, które w trosce o dobro swoich mieszkańców na przykład skorzystały z kredytów komercyjnych, aby dokończyć w wymaganym ustawowo terminie programy naprawcze.

W świetle pytania dotyczącego możliwości uzyskania zewnętrznych środków na sfinansowanie działań wynikających z programów naprawczych przez powiat jasielski pragnę przypomnieć, iż woj. podkarpackie znalazło się w grupie województw objętych finansowaniem w ramach instrumentu szwajcarskiego, w którym przewidziane zostały działania związane z modernizacją infrastruktury socjalnej.

Kończąc, chcę ponadto dodać, iż w okresie kilkunastu lat, w którym wdrażane są standardy świadczonych usług, w każdym roku kalendarzowym uruchamiana jest rezerwa celowa przeznaczana na wsparcie domów pomocy społecznej w wydatkach związanych z uruchamianiem nowych miejsc w domach, co w sposób bezpośredni wiąże się ze standardami usług.