PO 2/10-8010-01774/96 - Utrata prawa do ulgi w przypadku wycofania oszczędności z kasy mieszkaniowej.

W związku ze zgłaszanymi pytaniami w sprawie stosowania ulgi w podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu systematycznego gromadzenia oszczędności w banku prowadzącym kasę mieszkaniową, uprzejmie wyjaśniam:

1. Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 5a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 1993 r. Nr 90, poz. 416 z późn. zm.), w brzmieniu obowiązującym w roku 1996, odliczeniu od dochodu przed opodatkowaniem podlegają wydatki poniesione w roku podatkowym w celu systematycznego gromadzenia oszczędności wyłącznie na jednym rachunku oszczędnościowo-kredytowym w banku prowadzącym kasę mieszkaniową, według zasad określonych odrębnymi przepisami, w wysokości nie przekraczającej w roku podatkowym 20% kwoty określonej w art. 26 ust. 3 ustawy.

W roku bieżącym wpłaty na rachunek oszczędnościowo-kredytowy podlegają odliczeniu od podstawy opodatkowania do wysokości 12.880 zł (20% x 64.400 zł), przy czym łączne odliczenie z tytułu ponoszenia wydatków na cele określone w art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. b-f oraz w pkt 5a do końca 1996 r. nie może przekroczyć kwoty 64.400 zł. Jeżeli zatem podatnik w latach ubiegłych wykorzystał część limitu odliczeń na mieszkaniowe cele inwestycyjne, to w roku bieżącym może odliczyć wydatki do wysokości różnicy pomiędzy kwotą 64.400 zł i kwotą wykorzystanego limitu, nie więcej jednak niż 12.880 zł.

Zgodnie z art. 26 ust. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wysokość odliczeń na cele określone w art. 26 ust. 1 pkt 5a dotyczy wydatków poniesionych łącznie przez oboje małżonków. Zatem małżonkowie mogą korzystać z odliczenia z tytułu systematycznego gromadzenia oszczędności na dwóch odrębnych rachunkach, jednakże w ramach wspólnego limitu (12.880 zł w 1996 r.).

2. Z brzmienia przepisu art. 26 ust. 1 pkt 5a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wynika, że podatnik nabywa prawo do odliczenia wydatków poniesionych na wskazany powyżej cel, gdy zgodnie z dyspozycją powołanego przepisu: "systematycznie gromadzi oszczędności (...) w banku prowadzącym kasę mieszkaniową, według zasad określonych odrębnymi przepisami".

Zasady gromadzenia oszczędności i udzielania kredytów kontraktowych reguluje ustawa z dnia 26 października 1995 r. o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 133, poz. 654 i z 1996 r. Nr 106, poz. 496). Stosownie do postanowień art. 8 ust. 1 tej ustawy, przez zawarcie umowy o kredyt kontraktowy osoba fizyczna zobowiązuje się do systematycznego gromadzenia oszczędności w kasie mieszkaniowej przez czas oznaczony, a bank prowadzący kasę mieszkaniową - do przechowywania oszczędności i udzielenia po upływie tego okresu długoterminowego kredytu na cele mieszkaniowe. Wydatki będące celami mieszkaniowymi w rozumieniu ustawy o niektórych formach..., zostały enumeratywnie wymienione w art. 8 ust. 2 tej ustawy.

Z powyższej definicji umowy o kredyt kontraktowy wynika więc jednoznacznie, że celem systematycznego gromadzenia oszczędności w kasie mieszkaniowej jest uzyskanie kredytu i przeznaczenie w ten sposób zgromadzonych oszczędności wraz z kredytem na wskazane w ustawie niektórych formach... cele mieszkaniowe. W myśl art. 9 ust. 1 powołanej ustawy, umowa o kredyt kontraktowy powinna określać m.in. warunki systematycznego oszczędzania - w tym, zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie ogólnych warunków umowy o kredyt kontraktowy (Dz. U. Nr 68, poz. 330) - powinna zawierać postanowienia dotyczące m.in. okresu oszczędzania. Przy czym minimalny okres, na jaki może zostać zawarta umowa, został określony w art. 10 ust. 1 ustawy o niektórych formach... Przepis ten stanowi, iż określony w umowie okres systematycznego oszczędzania nie może być krótszy niż 36 miesięcy, licząc od dnia pierwszej wpłaty na rachunek oszczędnościowo-kredytowy w kasie mieszkaniowej; wyjątkiem jest sytuacja określona w art. 10 ust. 2.

Po zakończeniu fazy systematycznego gromadzenia oszczędności kasa mieszkaniowa zawiadamia posiadacza rachunku oszczędnościowego-kredytowego o nabyciu przez niego uprawnień do otrzymania kredytu (art. 12 ust. 1). Posiadacz rachunku może wówczas:

1) złożyć wniosek o udzielenie kredytu na cele mieszkaniowe i wycofane z kasy mieszkaniowej oszczędności wraz z uzyskanym kredytem przeznaczyć na cele mieszkaniowe,

2) wycofać zgromadzone oszczędności z kasy mieszkaniowej bez zaciągania kredytu i przeznaczyć je na cele mieszkaniowe. Wycofanie oszczędności może również wynikać z faktu, że kasa mieszkaniowa może odmówić udzielenia kredytu (art. 12 ust. 4 ustawy).

W przypadkach, o których mowa w pkt 1 i 2, wycofanie oszczędności i przeznaczenie ich na cele mieszkaniowe, wymienione w art. 8 ust. 2 ustawy o niektórych formach... nie powoduje utraty ulgi z tytułu systematycznego oszczędzania. Należy jednocześnie zauważyć, iż w przypadku przeznaczenia wycofanych oszczędności na cele wymienione w art. 8 ust. 2, przysługujący podatnikowi limit odliczeń na inwestycyjne cele mieszkaniowe, określony w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, zostanie pomniejszony o kwoty odliczone w czasie gromadzenia oszczędności.

Jeżeli natomiast podatnik zerwie umowę o kredyt kontraktowy przed zakończeniem okresu systematycznego oszczędzania - nie wypełniając tym samym dyspozycji art. 26 ust. 1 pkt 5a ustawy o podatku dochodowym o osób fizycznych, gdyż nie został dopełniony obowiązek systematycznego gromadzenia oszczędności w całym okresie zadeklarowanym w umowie o kredyt kontraktowy - utraci prawo korzystania z odliczenia, o którym mowa w powołanym przepisie.

Niezależnie od tego, czy wycofane oszczędności zostaną, czy nie zostaną przeznaczone na cele mieszkaniowe wymienione w art. 8 ust. 2 ustawy o niektórych formach..., podatnik musi zwrócić ulgę.

Zwrot ulgi polega na doliczeniu wcześniej odliczonych kwot z tytułu gromadzenia oszczędności do dochodów roku podatkowego, w którym nastąpiło wycofanie oszczędności. Doliczenia tego należy dokonać w zeznaniu podatkowym składanym za rok, w którym nastąpiło wycofanie, z tym że przy wycofywaniu oszczędności, zgodnie z art. 41 ust. 3a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, bank prowadzący klasę mieszkaniową pobierze, jako płatnik, zaliczkę na podatek dochodowy od oszczędności wycofanych z kasy mieszkaniowej, w wysokości 20% wycofanej kwoty. Zaliczki bank nie pobierze tylko wówczas, gdy osoba wycofująca oszczędności złoży oświadczenie, że nie odliczała od dochodu wydatków poniesionych z tytułu systematycznego oszczędzania w kasie mieszkaniowej.

Podatnik rezygnujący z systematycznego gromadzenia oszczędności w kasie mieszkaniowej ma oczywiście prawo wycofane z kasy mieszkaniowej kwoty przeznaczyć na cele inwestycyjne mieszkaniowe, o których mowa w art. 26 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, korzystając z odliczenia w granicach obowiązujących limitów przewidzianych w tej ustawie.

Należy jednocześnie zauważyć, że cele mieszkaniowe, na które podatnik może - korzystając z ulgi w podatku dochodowym od osób fizycznych - systematycznie gromadzić oszczędności w kasie mieszkaniowej (wyszczególnione w art. 8 ust. 2 ustawy o niektórych formach...) nie pokrywają się w pełni z katalogiem wydatków, określonym w art. 26 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

3. W świetle postanowień art. 8 ust. 2, celami mieszkaniowymi, w rozumieniu ustawy o niektórych formach..., są służące zaspokojeniu własnych potrzeb mieszkalnych kredytobiorcy wydatki na:

1) nabycie, budowę, przebudowę, rozbudowę lub nadbudowę domu albo lokalu mieszkalnego, stanowiącego odrębną nieruchomość,

2) uzyskanie spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

3) remont domu albo lokalu, o których mowa w pkt 1 i 2, z wyjątkiem bieżącej konserwacji i odnowienia mieszkania,

4) spłatę kredytu bankowego zaciągniętego na cele wymienione w pkt 1-3,

5) nabycie działki budowlanej lub jej części pod budowę domu jednorodzinnego lub budynku mieszkalnego, w którym jest lub ma być położony lokal mieszkalny kredytobiorcy.

W przypadku gdy podatnik korzystał z odliczeń z tytułu systematycznego gromadzenia oszczędności w kasie mieszkaniowej i zgromadzone oszczędności wydatkował zgodnie z celami systematycznego oszczędzania na tym rachunku, to - stosownie do dyspozycji art. 26 ust. 3a - o kwotę tych odliczeń pomniejsza się kwotę faktycznie poniesionych wydatków, podlegających odliczeniu od dochodu, na cele wymienione w art. 26 ust. 1 pkt 5 ustawy (w granicach obowiązujących limitów).

Jeżeli zatem cele mieszkaniowe, na które zostaną wydatkowane oszczędności zgromadzone na rachunku w kasie mieszkaniowej, są jednocześnie celami wymienionymi w art. 26 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, to odliczeniu będzie podlegała tylko ta część wydatków, która stanowi nadwyżkę ponad kwotę oszczędności odliczonych w latach systematycznego oszczędzania w kasie mieszkaniowej.

4. W związku z nowelizacją ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ustawą z dnia 21 listopada 1996 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr 137, poz. 638), od dnia 1 stycznia 1997 r. realizacja ulgi z tytułu "systematycznego gromadzenia oszczędności wyłącznie na jednym rachunku oszczędnościowo-kredytowym i w jednym banku prowadzącym kasę mieszkaniową, według zasad określonych w odrębnych przepisach", będzie polegała na zmniejszeniu kwoty podatku na zasadach określonych w art. 27a ust. 3 pkt 1 lit. b znowelizowanej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 27a ust. 1 pkt 2 znowelizowanej ustawy).

Zgodnie z art. 27a ust. 3 pkt 1 lit. b, kwota, o którą zmniejsza się podatek, nie może przekroczyć za rok podatkowy 30% wydatków poniesionych w celu systematycznego gromadzenia oszczędności, nie więcej jednak niż 6% podstawy limitu wydatków na mieszkaniowe cele inwestycyjne podatnika, o której mowa w art. 27a ust. 2 znowelizowanej ustawy (tj. w roku 1997 kwoty 4.914 zł).

Stosownie zaś do postanowień art. 27a ust. 13 pkt 4 ustawy, jeżeli podatnik skorzystał z odliczenia od dochodu (przychodu) lub podatku z tytułu systematycznego gromadzenia oszczędności, a następnie wycofał oszczędności z kasy mieszkaniowej, z wyjątkiem gdy wycofana kwota została wydatkowana zgodnie z celami systematycznego oszczędzania na rachunku prowadzonym przez tę kasę - do dochodu (przychodu) lub podatku należnego za rok, w którym zaistniały te okoliczności, będzie obowiązany doliczyć odpowiednio kwoty poprzednio odliczone z tego tytułu.

Powyższy przepis przesądził zatem, iż począwszy od 1 stycznia 1997 r., w przypadkach, o których mowa w ust. 2 pkt 1 i 2 niniejszego pisma, przeznaczenie przez podatnika wycofanych oszczędności na cele mieszkaniowe, o których mowa w art. 8 ust. 2 ustawy o niektórych formach..., nie powoduje utraty ulgi z tytułu systematycznego oszczędzania. Zgodnie zaś z art. 41 ust. 3a znowelizowanej ustawy, w sytuacji gdy osoba wycofująca oszczędności złoży oświadczenie, że wycofane oszczędności zostaną wydatkowane zgodnie z celami systematycznego oszczędzania na rachunku prowadzonym przez kasę mieszkaniową, bank prowadzący kasę nie pobierze zaliczki na podatek dochodowy.

Jeżeli natomiast podatnik zerwie umowę przed upływem zadeklarowanego w tej umowie okresu systematycznego oszczędzania (tj. przed upływem okresu, o którym mowa w art. 10 ustawy o niektórych formach...), to - jak wskazano w ust. 2 niniejszego pisma - utraci prawo korzystania z odliczenia, o którym mowa w art. 27a ust. 13 pkt 4 znowelizowanej ustawy. Podatnik będzie wówczas obowiązany do doliczenia (w zeznaniu roboczym) wcześniej odliczonych kwot z tytułu gromadzenia oszczędności odpowiednio do dochodu (przychodu) lub podatku należnego za rok, w którym nastąpiło wycofanie oszczędności.

Stosownie zaś do postanowień art. 41 ust. 3a znowelizowanej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, przy wycofywaniu oszczędności, bank prowadzący kasę mieszkaniową w przypadkach:

- wycofania oszczędności z kasy mieszkaniowej, z wyjątkiem gdy wycofana kwota została wydatkowana zgodnie z celami systematycznego oszczędzania na rachunku prowadzonym przez tę kasę,

- przeniesienia uprawnienia do rachunku oszczędnościowo-kredytowego na rzecz osób trzecich, z wyjątkiem dzieci własnych lub przysposobionych

jest obowiązany pobrać, jako płatnik, zaliczkę na podatek dochodowy w wysokości 20% wycofanej kwoty, nie wyższej jednak od 20% podstawy określenia przysługującej kwoty odliczeń z tytułu poniesienia wydatków na inwestycyjne cele mieszkaniowe (tj. kwoty 81.900 zł w roku 1997), chyba że osoba wycofująca oszczędności złoży oświadczenie, że wycofane oszczędności nie były odliczone od podatku osoby wycofującej ani od podatku rodziców, albo że wycofane oszczędności zostaną wydatkowane zgodnie z celami systematycznego oszczędzania na rachunku prowadzonym przez kasę mieszkaniową.