PEoa-1360/03 - Tryb i zasady postępowania w sprawach nadpłat powstałych w związku ze stwierdzeniem nieważności decyzji wymierzających opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska.

W związku z napływającymi do Ministerstwa Środowiska pytaniami dotyczącymi trybu i zasad postępowania w sprawach nadpłat i odsetek od nadpłat powstałych w związku ze stwierdzaniem nieważności decyzji wymierzających podmiotom opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, w tym w szczególności za wprowadzanie do powietrza substancji zanieczyszczających z silników spalinowych pojazdów mechanicznych, jak również ustalenia właściwości rzeczowej organu w sprawach zwrotu tych nadpłat, niniejszym przekazuję Państwu stanowisko w tym przedmiocie oparte na analizie przepisów prawnych normujących powyższe zagadnienia i mające potwierdzenie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Zgłaszane do Ministerstwa problemy z rozliczaniem lub zwrotem nadpłat z tytułu nienależnie uiszczonych opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, związane są przede wszystkim z opłatami za zanieczyszczenia wprowadzone do powietrza przed dniem 01.01.1998 r., wnoszonymi w trybie i na zasadach określonych przepisami ustawy z dnia 31.01.1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196, z późn. zmianami).

Jakkolwiek w roku 2001 dokonano istotnych zmian legislacyjnych w zakresie ochrony środowiska, wprowadzając w życie ustawę - Prawo ochrony środowiska, to w sprawach przedmiotowych opłat nadal mają zastosowanie - stosownie do regulacji art. 9 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z późn. zmianami) - przepisy dotychczasowe, tj. przepisy wyżej cytowanej ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska.

W myśl art. 86g ust. 4 tej ustawy kwoty nadpłacone w wyniku nienależnie uiszczonych opłat (nadpłaty) podlegają z urzędu zaliczeniu na poczet bieżących i zaległych opłat, a w razie braku takich obowiązków - zaliczeniu na poczet przyszłych opłat, chyba że jednostka organizacyjna zgłosi wniosek o ich zwrot. Opłatami uiszczonymi nienależnie są np. opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska w części dotyczącej stuprocentowej zwyżki z tytułu usytuowania zakładu w byłym województwie katowickim lub krakowskim, a także opłaty za wprowadzanie do powietrza substancji zanieczyszczających z silników spalinowych pojazdów mechanicznych, uiszczone przez podmioty na podstawie decyzji, których nieważność następnie stwierdzono (w całości lub w części ustalającej opłaty w tym zakresie). Opłaty takie winny być zaliczone na poczet bieżących i zaległych opłat lub - na wniosek podmiotów - zwrócone. Zwrotowi podlegają przy tym - zgodnie z literalnym brzmieniem cytowanego przepisu - nadpłaty, tj. kwoty rzeczywiście wpłacone, a więc opłaty oraz ewentualnie odsetki za zwłokę w uiszczeniu tych opłat, w przypadku gdyby były pobrane. Przepisu tego nie można interpretować rozszerzająco.

W odniesieniu do nadpłat przepisy ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska ograniczają się do uregulowania kwestii zwrotu kwot nadpłaconych, bez odniesienia się do należności ubocznych. Brak w ustawie szczegółowej regulacji w tym zakresie oznacza, że kwestie dotyczące należności ubocznych, jakimi są roszczenia podmiotów o wypłatę odsetek od nadpłat, mają charakter cywilnoprawny.

Roszczenie o odsetki od sumy pieniężnej należy do kategorii spraw cywilnych uregulowanych między innymi w przepisach art. 359 i 481 k.c. Stosownie do art. 2 § 3 k.p.c. nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeśli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów. Takimi przepisami szczególnymi są niewątpliwie postanowienia zawarte w art. 86g ust. 2 i 3 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, wyraźnie określające, w jakiej sytuacji jakie przepisy mają zastosowanie. Jednakże zarówno ust. 2, jak i ust. 3 art. 86g cytowanej ustawy odnoszą się do sytuacji, gdy odsetki od opłat należne są od jednostki organizacyjnej. Natomiast sytuacji, gdy określone kwoty są należne jednostce organizacyjnej, dotyczy cytowany wcześniej przepis art. 86g ust. 4 tej ustawy. Przepis ten, odnosząc się do kwestii nadpłat dokonanych przez jednostki organizacyjne, nie zawiera postanowień, w których regulowałby sprawę odsetek od tych nadpłat lub odsyłałby w tym zakresie do stosowania innych przepisów z zakresu prawa administracyjnego.

Reasumując należy stwierdzić, iż w sprawie dochodzenia przez jednostki organizacyjne odsetek od nadpłaty opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska droga postępowania administracyjnego nie jest dopuszczalna. Sprawy takie podlegają rozpoznaniu przez sąd powszechny (art. 2 § 1 k.p.c.). Stanowisko to zostało potwierdzone w postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30.05.2001 r., sygn. akt IV SA 546/01 (ONSA 2002/3/119).

Odrębnym zagadnieniem jest ustalenie właściwości organu w sprawie zwrotu powstałej nadpłaty.

Opłaty za zanieczyszczenia wprowadzone do powietrza do końca roku 1997 naliczał i pobierał wojewoda, zgodnie z dyspozycją art. 86 ust. 3 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska. Wymierzanie opłat następowało w drodze decyzji. Opłaty należne za wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza w okresie późniejszym były natomiast naliczane i wnoszone samodzielnie przez jednostki organizacyjne, przy czym od dnia 1 stycznia 1999 roku - po znowelizowaniu ww. ustawy ustawą z dnia 24.07.1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668) - opłaty te wnoszone były, stosownie do zmienionego przepisu art. 86b ust. 1 ustawy, na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska. Marszałkowi województwa przedstawiano także - w myśl art. 86b ust. 5 znowelizowanej ustawy - informację zawierającą wykaz i dane dotyczące zanieczyszczeń objętych opłatami, a w razie złożenia informacji nasuwającej zastrzeżenia, organ ten wydawał - w trybie art. 86b ust. 7 tej ustawy - decyzję określającą wysokość niewniesionej opłaty stosując stawki obowiązujące w dniu wszczęcia postępowania. Od roku 1999 organem właściwym w sprawach opłat za wprowadzanie substancji zanieczyszczających do powietrza jest zatem marszałek województwa. Jest to organ właściwy w sprawach opłat za korzystanie ze środowiska także w obecnym stanie prawnym, zgodnie z przepisami ustawy - Prawo ochrony środowiska.

Zestawienie treści przepisu art. 86 b ust. 7 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z treścią art. 86g ust. 4 tej ustawy, dotyczącego m.in. zwrotu kwot nadpłaconych w wyniku nienależnego ich uiszczenia, prowadzi do wniosku, iż organem właściwym w sprawie zwrotu dokonanej nadpłaty w trybie art. 86 g ust. 4 cyt. ustawy, jest także marszałek województwa.

Takie stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w postanowieniu z dnia 13.12.2001 r., sygn. akt IV S.A. 2081/01. Rozstrzygając negatywny spór kompetencyjny w tym przedmiocie pomiędzy zarządem województwa a wojewodą, NSA wskazał marszałka województwa jako organ właściwy do rozpatrzenia wniosku w sprawie zwrotu nadpłaty z tytułu opłaty za korzystanie ze środowiska.

Przekazując Państwu interpretację przepisów regulujących zagadnienia nadpłat z tytułu nienależnie uiszczonych opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska przesyłam w załączeniu kopie dotyczących tej problematyki, wyżej powołanych postanowień NSA.