K7INT30359 - Stanowisko w sprawie interpretacji prawa przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych

W świetle przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121) Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako dysponent Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony i zobowiązany do weryfikowania, czy płatnik składek prawidłowo ustalił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Przeprowadzając kontrolę ZUS obejmuje więc jej zakresem także prawidłowość uwzględnienia lub nie w podstawie wymiaru składek świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. W sprawach spornych wydawana jest decyzja, od której przysługuje odwołanie do właściwego sądu.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 oraz art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskiwany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. W podstawie wymiaru składek nie uwzględnia się:

* wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych,

* przychodów wymienionych rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106, z późno zm.).

W świetle § 2 ust. 1 pkt 19 tego rozporządzenia, nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Zasady tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz gospodarowania środkami tego funduszu reguluje ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 592 z późn. zm.). Przepis art. 8 ust. 1 powołanej ustawy stanowi, iż przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu oraz zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie. Regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie może być jednak sprzeczny z zasadami wynikającymi z ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. W postanowieniach regulaminu powinny być sprecyzowane zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu' oraz tryb rozpatrywania wniosków o ich przyznanie. Regulamin powinien także określać, jakie informacje i dokumenty są niezbędne do dokonania oceny, czy osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia finansowanego z funduszu socjalnego spełnia kryteria, od których uzależnia się jego przyznanie. Uwzględnienie kryterium socjalnego przy podziale środków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest warunkiem koniecznym do oceny, że dane świadczenie jest świadczeniem socjalnym. Dlatego też w sytuacji, w której pracownicy otrzymują świadczenia socjalne w oparciu o inne kryteria niż socjalne, bądź bez zastosowania kryteriów, tj. z naruszeniem przepisów ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, do tych świadczeń nie ma zastosowania § 2 ust. 1 pkt 19 powołanego rozporządzenia. Nie stanowią kryterium socjalnego staż pracy czy też - wysokość wynagrodzenia pracownika u danego pracodawcy.

Znajduje to potwierdzenie w utrwalonym orzecznictwie sądowym, w tym dotyczącym bonów finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 r., sygn. akt I UK 121/09; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2012 r. sygn. akt I UK 140/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 grudnia 2010 r., sygn. akt III AUa 1208/10; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 marca 2011 r., sygn. akt III AUa 541/10; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 lutego 2012 r., sygn. akt III AUa 980/11 wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 września 2012 r., sygn. akt III AUa 321/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 15 listopada 2012 r. sygn. akt III AUa 191/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie w wyroku z dnia 21 marca 2013 r., sygn. akt III AUa 1888/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16 kwietnia 2013 r., sygn. akt III AUa 1056/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3 lipca 2013 r., sygn. akt III AUa 451/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 2 października 2013 r., sygn. akt III AUa 510/13.

Przykładowo w wyroku z dnia 16 września 2009 r., sygn. akt. I UK 121/09, Sąd Najwyższy wskazał, iż pomoc z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych musi być uzależniona od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracownika, a wypłata bonów niemająca charakteru socjalnego jest przychodem pracownika, który stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Z kolei w wyroku z dnia 3 lipca 2013 r., sygn. akt III AUa 451/13, Sąd Apelacyjny w Lublinie podkreślił, iż o spełnieniu kryterium socjalnego nie może być mowy bez indywidualnej analizy sytuacji każdej uprawnionej do skorzystania z funduszu osoby.

Na wymóg przyznawania świadczeń z funduszu według kryterium socjalnego, tj. przy uwzględnieniu sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby ubiegającej się o świadczenie, zwraca uwagę także Państwowa Inspekcja Pracy. Na stronach PIP prezentowane jest stanowisko, iż staż pracy nie stanowi kryterium socjalnego (http://www.pip.gov.pl/pl/poradyprawne/zakladowy-fundusz-swiadczen-socjalnych).

Z treści interpelacji wynika, iż wyroki Sądu Apelacyjnego w Szczecinie zapadły w sprawach indywidualnych, nie wyznaczają zatem linii orzeczniczej w tego typu sprawach.

Równocześnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyjaśnił, że w ostatnich 5 latach nie były kierowane wytyczne do oddziałów Zakładu w zakresie interpretacji przepisów prawnych w omawianym zakresie. Ponadto nie są znane żadne przypadki prezentowania przez oddziały ZUS innego stanowiska niż przedstawione wyżej. Dla pracowników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych organizowane są szkolenia na temat ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Pracownikom udostępniane są także orzeczenia Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest w posiadaniu danych dotyczących decyzji w zakresie uwzględnienia lub nie w podstawie wymiaru składek świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych za okres od dnia 1 stycznia 2010 r. do dnia 8 listopada 2012 r. W tym okresie wydano 29.077 decyzji w przedmiotowym zakresie, od których wniesiono 22.789 odwołań. Z zapadłych w tym okresie prawomocnych wyroków sądowych, w 88% przypadków potwierdzona została prawidłowość decyzji wydanych przez oddziały ZUS

Na potrzeby udzielenia odpowiedzi na interpelację zostały zebrane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych także dane dotyczące roku 2014. Wydano wówczas 68 płatnikom 24.000 decyzji, w których zakwestionowane zostało zastosowanie przez nich § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

W 2014 r. w skali kraju zapadło 2.324 prawomocnych rozstrzygnięć sądowych. Prawidłowość stanowiska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych została potwierdzona w 62% (1.442 wyroków z ogólnej liczby 2.324).

Odnosząc się do pytania 3 interpelacji Członek Zarządu ZUS poinformował, że oddziały prezentują jednolite stanowisko odnośnie stosowania § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Z posiadanych informacji wynika, że niejednolite jest jednak orzecznictwo sądowe w tym zakresie, czego przykładem mogą być wyroki zapadłe w związku z odwołaniami od decyzji wydanych przez Oddziały w Szczecinie i Zielonej Górze w 2014 r.

Odnośnie do pytania w sprawie udostępniania raportu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów pragnę poinformować, że dysponentem raportu jest wyłącznie KPRM.