ITPB2/436-189/13/DSZ

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm.) oraz § 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy działający w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Pani, przedstawione we wniosku z dnia 24 września 2013 r. (data wpływu 25 września 2013 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od spadków i darowizn w zakresie opodatkowania otrzymanej kwoty zachowku - jest prawidłowe.

W dniu 25 września 2013 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od spadków i darowizn w zakresie opodatkowania otrzymanej kwoty zachowku.

We wniosku tym przedstawiony został następujący stan faktyczny.

W dniu 20 września 2005 r. zmarła Zofia P. - matka Wnioskodawczyni. Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 12 maja 2008 r. w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej Zofii P., na podstawie ustawy Wnioskodawczyni nabyła 1/2 spadku wprost.

Postępowanie o dział spadku w Sądzie Rejonowym zakończone ugodą z dnia 5 lutego 2010 r. wykazało, że spadkodawczyni nie zostawiła żadnego spadku. Całość majątku spadkodawczyni wyczerpały darowizny dwóch nieruchomości, których dokonała przed śmiercią: 29 września 1999 r. (darowizna na rzecz wnuczki Anety B.) oraz 23 maja 2003 r. (darowizna na rzecz wnuczki Moniki S.).

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego oraz dyspozycją art. 933 Kodeksu cywilnego Wnioskodawczyni wystąpiła na drogę sądową o wypłatę kwoty pieniężnej odpowiadającej kwocie przysługującego Jej zachowku.

Wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 11 kwietnia 2012 r., obdarowana Monika S. została zobowiązana do zapłaty na rzecz Wnioskodawczyni kwoty 73.975,00 zł zachowku z odsetkami ustawowymi. Kwota ta wraz z odsetkami wpłynęła na rachunek Wnioskodawczyni w dniu 14 czerwca 2012 r. W dniu 13 lipca 2012 r. Wnioskodawczyni złożyła na formularzy SD-Z2 we właściwym urzędzie skarbowym zgłoszenie o nabyciu powyższej kwoty zachowku w celu zwolnienia go od opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Jako datę nabycia zachowku oraz datę powstania obowiązku podatkowego od zachowku Wnioskodawczyni podała datę wpływu powyższej kwoty pieniężnej na Jej rachunek bankowy. Do zgłoszenia dołączyła kopię wyroku Sądu Okręgowego, potwierdzenie wpłaty kwoty zachowku na rachunek bankowy oraz Jej oświadczenie w sprawie otrzymanych pieniędzy.

W wyniku apelacji, wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 9 października 2012 r. obdarowana Monika S. zobowiązana była zapłacić Wnioskodawczyni dodatkowo 20.275,00 zł zachowku z odsetkami ustawowymi. Kwota ta wraz z odsetkami wpłynęła na rachunek bankowy Wnioskodawczyni w dniu 21 maja 2013 r. W dniu 18 czerwca 2013 r. Wnioskodawczyni złożyła na formularzu SD-Z2 we właściwym urzędzie skarbowym zgłoszenie o nabyciu powyższej kwoty zachowku w celu zwolnienia go od opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Jako datę nabycia zachowku oraz datę powstania obowiązku podatkowego od zachowku Wnioskodawczyni podała datę wpływu powyższej kwoty na Jej rachunek bankowy. Do zgłoszenia Wnioskodawczyni dołączyła kopię wyroku Sądu Apelacyjnego, potwierdzenie wpłaty kwoty zachowku na rachunek bankowy oraz Jej oświadczenie w sprawie otrzymanych pieniędzy.

Pismem z dnia 6 września 2013 r. (otrzymanym w dniu 11 września 2013 r.) Wnioskodawczyni została wezwana przez Naczelnika Urzędu Skarbowego do dostarczenia dokumentu potwierdzającego, iż nabycie wskazanych w złożonych zgłoszeniach SD-Z2 środków pieniężnych dotyczy zachowku po zmarłej dnia 20 września 2005 r. matce oraz wskazania składników masy spadkowej po zmarłej.

W dniu 16 września 2013 r. Wnioskodawczyni złożyła do Naczelnika Urzędu Skarbowego pismo z informacją o wysłaniu dnia 12 września 2013 r. wniosku do Sądu Okręgowego o wydanie zaświadczenia, że wyroki Sądu Okręgowego i Sądu Apelacyjnego dotyczą zapłaty zachowku po zmarłej 20 września 2005 r. matce oraz o złożeniu w dniu 16 września 2013 r. w Sądzie Rejonowym wniosku o wydanie Wnioskodawczyni odpisu postanowienia w sprawie działu spadku po zmarłej matce.

Jednocześnie, Wnioskodawczyni dowiedziała się, że z uwagi na to, że Jej matka zmarła w 2005 r., czyli przed wejściem w życie nowej ustawy o podatku od spadków i darowizn, prawdopodobnie otrzymany przez Nią zachowek nie będzie zwolniony od opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

W związku z powyższym zadano następujące pytania.

1. Czy Wnioskodawczyni słusznie uważa, że na podstawie art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn kwoty zachowku, które nabyła w dniach 14 czerwca 2012 r. oraz 21 maja 2013 r. mają prawo być zwolnione od podatku od spadków i darowizn.

2. Czy Wnioskodawczyni słusznie uważa, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 2a ustawy o podatku od spadków i darowizn, obowiązek podatkowy tytułem zachowku - w Jej przypadku - powstał z chwilą zaspokojenia roszczenia, tj. w datach wpływu kwot pieniężnych tytułem zachowku na Jej rachunek bankowy.

W ocenie Wnioskodawczyni, zachowek nabyty po zmarłej 20 września 2005 r. matce nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Swoje stanowisko uzasadnia treścią art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, ponieważ uważa, że spełniła wymienione w tym przepisie warunki formalne:

* zachowek otrzymała po zmarłej matce (I grupa podatkowa);

* zgłosiła nabycie zachowku Naczelnikowi właściwego Urzędu Skarbowego w wymaganym terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (art. 6 ust. 1 pkt 2a ww. ustawy);

* udokumentowała nabycie zachowku dowodem jego wpływu na Jej rachunek bankowy.

Zdaniem Wnioskodawczyni spełnienie powyższych warunków oznacza, że kwoty otrzymanego przez Nią zachowku nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

W Jej opinii, nie ma również znaczenia dla oceny skutków podatkowych nabycia zachowku fakt, iż śmierć spadkodawcy nastąpiła w 2005 r., a więc przed wejściem w życie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Wnioskodawczyni uważa bowiem, ze aby wyeliminować przypadki sporów interpretacyjnych, ustawodawca wprowadził przepisy przejściowe, które regulują m.in. sytuację, gdy śmierć spadkodawcy nastąpiła przed dniem wejścia w życie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, zaś otrzymanie zachowku nastąpiło po dniu wejścia w życie tych przepisów, a więc po 1 stycznia 2007 r.

Wnioskodawczyni zauważa, że w ustawie z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych wprowadzającej zwolnienie od opodatkowania darowizn, spadków i zachowków pomiędzy członkami najbliższej rodziny (czyli art. 4a ustawy) ustawodawca wprowadził przepis przejściowy, regulując powyższą kwestię. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy zmieniającej - do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, stosuje się przepisy ustawy o spadkach i darowiznach w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, natomiast ustawa o spadkach i darowiznach, w tym w szczególności zwolnienie wynikające z art. 4a tej ustawy ma zastosowanie do nabycia rzeczy i praw, które nastąpiło po 1 stycznia 2007 r.

Konsekwentnie, z uwagi na fakt, że Wnioskodawczyni nabyła prawo własności kwot pieniężnych tytułem zachowku w 2012 i 2013 r., a więc po dniu 1 stycznia 2007 r. - uważa, że zastosowanie w stosunku do Niej znajdą przepisy obowiązujące po tej dacie, w tym także zwolnienie wynikające z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Na potwierdzenie powyższego, Wnioskodawczyni powołuje się na stanowisko Ministerstwa Finansów wyrażone w odpowiedzi z dnia 9 marca 2009 r. w sprawie opodatkowania zachowku po spadkodawcy zmarłym przez 1 stycznia 2007 r., opublikowane w "Rzeczpospolitej". Z powyższej odpowiedzi jednoznacznie wynika bowiem, że osoby uprawnione do zachowku nie nabywają go z chwilą otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), ale z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części, tj. otrzymania całego zachowku lub jego części. Oznacza to, że osoba, której zachowek został wypłacony po dniu 1 stycznia 2007 r. ma prawo do całkowitego zwolnienia z podatku spadkowego przewidzianego w art. 4a ustawy, ponieważ stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r., o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, nowe przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn stosuje się do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło po 31 grudnia 2006 r.

Wnioskodawczyni zauważa, że analogicznych informacji w sprawie opodatkowania zachowku po spadkodawcy zmarłym przed 1 stycznia 2007 r. a nabytym po tym dniu udziela Krajowa Informacja Podatkowa.

Wnioskodawczyni zwraca uwagę na fakt, że jak wynika z regulacji IV księgi Kodeksu cywilnego, w momencie śmierci spadkodawcy uzyskuje się jedynie prawo do roszczenia o wypłatę kwoty stanowiącej równowartość zachowku, a nie sam zachowek. Roszczenie o wypłatę zachowku to jedynie uprawnienie do żądania wypłaty kwoty pieniężnej, czyli możliwość żądania przeniesienia własności rzeczy i praw majątkowych w przyszłości, z którego to uprawnienia uprawniony do zachowku może skorzystać, lub nie. Jednocześnie, jeżeli uprawniony do zachowku skorzysta z roszczenia o jego wypłatę, to otrzyma zachowek w formie pieniężnej, jednak nabycie prawa własności kwoty pieniężnej wchodzącej w skład zachowku następuje dopiero z chwilą jej otrzymania, a nie z chwilą otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Jeżeli zaś uprawniony do zachowku nie skorzysta z możliwości dochodzenia roszczenia o wypłatę zachowku, to nigdy nie nabędzie własności rzeczy lub praw majątkowych po zmarłym spadkodawcy.

Za wart podkreślenia Wnioskodawczyni uważa fakt, że ustawodawca uzależnił zastosowanie zwolnienia wynikającego z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn tylko i wyłącznie od momentu nabycia prawa własności rzeczy i praw majątkowych, a nie od innych zdarzeń, w tym od momentu śmierci spadkodawcy. Art. 3 ustawy zmieniającej odnosi się bowiem wyłącznie do momentu nabycia prawa własności rzeczy i praw majątkowych jako kryterium, według którego oceniane będą skutki podatkowe określonego zdarzenia (w tym przypadku: otrzymania zachowku), pomijając całkowicie moment śmierci spadkodawcy. Zdaniem Wnioskodawczyni więc o tym, czy zastosowanie znajdzie zwolnienie wynikające z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn zadecyduje tylko i wyłącznie moment otrzymania kwoty pieniężnej z tytułu zachowku. Skoro więc nabycie własności rzeczy (pieniędzy) następuje dopiero z chwilą wypłaty zachowku, to w przypadku Wnioskodawczyni nabycie kwoty pieniężnej tytułem zachowku nastąpiło dopiero w dniu 14 czerwca 2012 r. (pierwsza część zachowku) oraz w dniu 21 maja 2013 r. (druga część zachowku), czyli w chwili otrzymania tych kwot na Jej rachunek bankowy. Dlatego też, w celu ustalenia skutków podatkowych otrzymanych przez Nią kwot zastosowanie znajdzie ustawa o podatku od spadków i darowizn w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2007 r., czyli zastosowanie znajdzie także zwolnienie rzeczy nabytych od najbliższej rodziny wynikające z art. 4a tej ustawy.

Wnioskodawczyni podkreśla, że skutków podatkowych otrzymania zachowku nie należy mylić ze skutkami podatkowymi nabycia spadku - są to dwie różne instytucje prawa cywilnego, dla których ustawodawca określił odrębne skutki podatkowe. Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego wnioskodawczyni nabyła jedynie roszczenie o wypłatę zachowku, a nie własność środków pieniężnych tytułem zachowku. Z kolei w przypadku spadku - w myśl art. 922 Kodeksu - prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na spadkobierców z chwilą jego śmierci. Tak więc pomimo, że z chwilą śmierci spadkodawcy (matki) już w 2005 r. Wnioskodawczyni uzyskała roszczenie o wypłatę kwoty stanowiącej równowartość zachowku, to kwoty pieniężne tytułem zachowku nabyła dopiero w momencie ich wpływu na rachunek bankowy w 2012 r. i 2013 r. Z tego powodu, Wnioskodawczyni stoi na stanowisku, że w stosunku do Jej osoby zastosowanie znajdą przepisy obowiązujące po 1 stycznia 2007 r., a więc także zwolnienie wynikające z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Na poparcie swojego stanowiska Wnioskodawczyni powołuje również szereg interpretacji indywidualnych Ministra Finansów wydanych w trybie przewidzianym w Ordynacji podatkowej.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawczyni w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego uznaje się za prawidłowe.

W myśl art. 1 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 z późn. zm.) podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu.

Stosownie do art. 5 ww. ustawy obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy rzeczy i praw majątkowych i zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 2a przy nabyciu tytułem zachowku powstaje on z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części.

Zgodnie z przedstawionym w niniejszym wniosku stanem faktycznym, na podstawie ustawy Wnioskodawczyni nabyła wprost 1/2 spadku po zmarłej w dniu 20 września 2005 r. matce. Postępowanie o dział spadku zakończone ugodą wykazało, że spadkodawczyni nie zostawiła żadnego spadku. Całość majątku spadkodawczyni wyczerpały darowizny dwóch nieruchomości na rzecz wnuczek, których dokonała przed śmiercią.

Wnioskodawczyni wystąpiła na drogę sądową o wypłatę kwoty pieniężnej odpowiadającej kwocie przysługującego Jej zachowku. Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 11 kwietnia 2012 r. obdarowana Monika S. zobowiązana była zapłacić Wnioskodawczyni kwotę 73.975,00 zł zachowku z odsetkami ustawowymi. Kwota ta wpłynęła na rachunek Wnioskodawczyni w dniu 14 czerwca 2012 r. W dniu 13 lipca 2012 r. Wnioskodawczyni złożyła na formularzy SD-Z2 we właściwym urzędzie skarbowym zgłoszenie o nabyciu powyższej kwoty zachowku w celu zwolnienia go od opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Następnie, w wyniku apelacji, wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 9 października 2012 r. obdarowana Monika S. zobowiązana została do zapłaty Wnioskodawczyni dodatkowej kwoty 20.275,00 zł zachowku z odsetkami ustawowymi, która wpłynęła na rachunek bankowy Wnioskodawczyni w dniu 21 maja 2013 r. W dniu 18 czerwca 2013 r. Wnioskodawczyni złożyła na formularzu SD-Z2 we właściwym urzędzie skarbowym zgłoszenie o nabyciu powyższej kwoty zachowku w celu zwolnienia go od opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

W związku z powyższym wyjaśnić należy, że instytucja zachowku ściśle łączy się ze spadkiem i procedurą związaną ze spadkobraniem. Zachowek nie jest jednak składnikiem spadku. Stanowi on swoistą ochronę interesów określonej grupy osób najbliższych zmarłemu, do których zgodnie z art. 991 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), zalicza się zstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, jeżeli zostali oni pominięci przy dziedziczeniu tzn. nie zostali powołani do dziedziczenia jako spadkobiercy, nie został też na ich rzecz ustanowiony zapis ani polecenie, nie otrzymali także darowizny od spadkodawcy w wysokości równej należnemu im zachowkowi. Roszczenie o zachowek przysługuje więc, jeżeli uprawniony do zachowku nie otrzymał go w żadnej ze wskazanych korzyści majątkowej, co wynika z art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego. Z tego też powodu zachowek jest odrębnym tytułem do opodatkowania, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu.

Osoby uprawnione do zachowku nie uzyskują własności rzeczy i praw majątkowych wynikających z ww. prawa z chwilą otwarcia spadku. Moment śmierci spadkodawcy nie oznacza zatem równoczesnego przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych na inne podmioty tytułem zachowku. Przeniesienie takie następuje z chwilą wykonania tego prawa przez spadkobierców na rzecz osób uprawnionych.

Analiza przepisów dotyczących zachowku wskazuje zatem, że momentem nabycia rzeczy i praw majątkowych tytułem zachowku jest chwila jego wykonania. Moment ten decyduje z kolei o możliwości stosowania zwolnienia z opodatkowania, o którym mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, wprowadzonego ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. Nr 222, poz. 1629) i mającego zastosowanie, stosownie do art. 3 ust. 1 ww. ustawy, do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło po 1 stycznia 2007 r.

W myśl powołanego art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 10 października 2008 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. Nr 203, poz. 1267), zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

Stosownie do art. 4a ust. 3 ww. ustawy w przypadku niespełnienia warunków, o których mowa w ust. 1 i 2, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

Zgodnie z art. 4a ust. 4 ww. ustawy obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:

Przenosząc powyższe uregulowania na grunt rozpatrywanej sprawy stwierdzić należy, iż w przedstawionej sytuacji obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn powstał w momencie otrzymania przez Wnioskodawczynię środków pieniężnych tytułem zachowku. Ponadto, skoro nabycie środków pieniężnych nastąpiło w dniach 14 czerwca 2012 r. oraz 21 maja 2013 r., zastosowanie znalazły przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn w brzmieniu obowiązującym po dniu 1 stycznia 2007 r. Ponieważ Wnioskodawczyni wykazała, że po otrzymaniu przedmiotowych kwot tytułem zachowku dokonała zgłoszenia tego faktu właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego z zachowaniem terminu, o którym mowa w art. 4a ww. ustawy, w konsekwencji nabycie to może skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, Al. Zwycięstwa 16/17, 80-219 Gdańsk po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Bydgoszczy Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Toruniu, ul. Św. Jakuba 20, 87-100 Toruń.