ITPB2/436-166/13/TJ

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749.) oraz § 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy działający w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko przedstawione we wniosku z dnia 27 sierpnia 2013 r. (data wpływu 29 sierpnia 2013 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od czynności cywilnoprawnych w zakresie przedmiotu opodatkowania - jest nieprawidłowe.

W dniu 29 sierpnia 2013 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od czynności cywilnoprawnych w zakresie przedmiotu opodatkowania.

We wniosku tym przedstawiono następujący stan faktyczny:

W dniu 27 listopada 2012 r. Wnioskodawca (pożyczkodawca) zawarł z Panem A.D. (pożyczkobiorcą) umowę przeniesienia własności nieruchomości jako zabezpieczenie wierzytelności o zwrot pożyczki, jakiej Mu udzielił. Na podstawie ww. umowy Wnioskodawca zobowiązał się do niezbywania przewłaszczonej nieruchomości do upływu terminu spłaty pożyczki, tj. do dnia 28 lutego 2013 r. W umowie tej strony ustaliły, że pożyczkobiorca ma prawo zatrzymać przewłaszczony przedmiot umowy w swoim władaniu w charakterze biorącego w użyczenie. Został on również zobowiązany do ponoszenia wszelkich kosztów i ciężarów, w tym publicznoprawnych, związanych z użytkowaniem przewłaszczonego przedmiotu umowy. W dniu 28 lutego 2013 r. Wnioskodawca i pożyczkobiorca złożyli oświadczenie w formie aktu notarialnego, w którym Wnioskodawca zobowiązał się do niezbywania przewłaszczonej nieruchomości do dnia 30 kwietnia 2013 r.

W związku z niespłaceniem przez pożyczkobiorcę pożyczki w terminie do 30 kwietnia 2013 r. Wnioskodawca wszczął procedurę zbycia przewłaszczonej nieruchomości poprzez wezwanie w dniu 2 maja 2013 r. pożyczkobiorcy do wydania przewłaszczonego przedmiotu umowy. Ostateczne wydanie nieruchomości do dnia złożenia wniosku nie nastąpiło. Jednocześnie Wnioskodawca uiścił należny podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 5000 zł na rachunek właściwego urzędu skarbowego. W dniu 17 maja 2013 r. Wnioskodawca został poinformowany przez pracownika urzędu skarbowego o konieczności wystąpienia o zwrot podatku od czynności cywilnoprawnych.

Po analizie treści wniosku, mając na względzie zakres kompetencji przyznanej tutejszemu organowi i treść przepisu art. 14b ustawy - Ordynacja podatkowa przyjęto, że na podstawie przedstawionego we wniosku stanu faktycznego intencją Wnioskodawcy było uzyskanie odpowiedzi na pytanie:

Czy postępowanie polegające na zapłacie podatku od czynności cywilnoprawnych było - w opisanej sytuacji - postępowaniem prawidłowym czy też istnieją podstawy do żądania jego zwrotu.

Zdaniem Wnioskodawcy, w omawianej sprawie uiszczenie podatku od czynności cywilnoprawnych nastąpiło na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a w zw. z art. 3 ust. 1 pkt 1, w związku z faktem, że z upływem 30 kwietnia 2013 r. i niespłaceniem przez pożyczkobiorcę pożyczki, przestało mu przysługiwać prawo do zwrotnego przeniesienia nieruchomości, a więc - według Wnioskodawcy - stał się On ostatecznie właścicielem przewłaszczonej nieruchomości, z ograniczeniami wynikającymi z umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, polegającymi na aktywnym uczestniczeniu pożyczkobiorcy w sprzedaży nieruchomości oraz do otrzymania kwoty uzyskanej z tytułu sprzedaży przewłaszczonego przedmiotu sprzedaży. W związku z tym, w ocenie Wnioskodawcy, brak jest podstaw do żądania zwrotu przez Wnioskodawcę zapłaconego podatku od czynności cywilnoprawnych.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego uznaje się za nieprawidłowe.

W myśl art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649 z późn. zm.) podatkowi temu podlegają:

Z przedstawionego we wniosku stanu faktycznego wynika, że Wnioskodawca udzielił pożyczki osobie fizycznej. W celu zabezpieczenia jej spłaty zawarta została umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości należącej do tej osoby. Wobec niespłacenia w wymaganym terminie pożyczki, tj. do dnia 30 kwietnia 2013 r., Wnioskodawca wszczął procedurę zmierzającą do wydania przewłaszczonego przedmiotu umowy. Jednocześnie Wnioskodawca uiścił podatek od czynności cywilnoprawnych.

Wobec tak przedstawionego zagadnienia wyjaśnić należy, że zawarty w zacytowanym art. 1 katalog czynności podlegających opodatkowaniu jest katalogiem zamkniętym, co oznacza, że tylko czynności enumeratywnie w nim wskazane mogą powodować powstanie obowiązku podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnych. Pamiętać przy tym należy, że o kwalifikacji określonej czynności prawnej, a w konsekwencji o jej podleganiu opodatkowaniu tym podatkiem decyduje jej treść (elementy przedmiotowo istotne), a nie nazwa. Tym samym, jeżeli strony zawierają umowę i układają stosunki w jej ramach w określony sposób to dla oceny, czy powstanie obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych, w związku z dokonaniem wskazanej w ustawie czynności, miarodajne będą rzeczywiste prawa i obowiązki stron tej umowy pozwalające na ich kwalifikację pod względem prawnym.

Wyjaśnić także należy, że umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie należy do umów nienazwanych i jest zawierana na podstawie przepisów art. 155, art. 156 oraz art. 3531 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Polega ona na przeniesieniu własności rzeczy na wierzyciela z zastrzeżeniem warunku, iż w przypadku zaspokojenia wierzyciela własność rzeczy zostanie ponownie przeniesiona na dłużnika. Istota instytucji przewłaszczenia na zabezpieczenie sprowadza się zatem do powierniczego (fiducjarnego) przeniesienia własności. Przewłaszczenie na zabezpieczenie należy do tzw. kauzalnych (przyczynowych) czynności prawnych mających na celu ustanowienie - na rzecz wierzyciela - zabezpieczenia jego wierzytelności (tzw. przyczyna zabezpieczająca). Celem przeniesienia własności przedmiotu umowy nie jest bowiem powiększenie majątku wierzyciela, lecz jedynie zabezpieczenie wierzytelności przysługującej względem dłużnika.

Podkreślić także należy, że w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym przy przewłaszczeniu nieruchomości na zabezpieczenie wierzyciel uzyskuje jej własność bezwarunkowo, stając się powiernikiem dłużnika co do jego nieruchomości. Umowa przewłaszczenia zawiera bowiem w sobie, jeżeli chodzi o oświadczenie dłużnika, podwójny skutek zobowiązująco-rozporządzający, zgodnie z art. 155 § 1 Kodeksu cywilnego. Stanowi ona również podstawę zmiany wpisu w księdze wieczystej. Powiernik ma również możność zbycia nieruchomości. Natomiast stosunkiem prawnym, w oparciu o który dokonujący przewłaszczenia zachowa posiadanie nieruchomości, podobnie jak w sytuacji rzeczy ruchomych oznaczonych indywidualnie i rodzajowo, jest stosunek użyczenia. Czas trwania użyczenia będzie w tym wypadku oznaczony - pokrywać się będzie z czasem trwania stosunku prawnego, stanowiącego przyczynę przeniesienia własności nieruchomości.

Opisane cechy umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie wyraźnie wskazują, że czynności tej nie można utożsamiać z umową sprzedaży. Jak stanowi art. 535 Kodeksu cywilnego przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

W przypadku umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie nie występuje cena, natomiast zasadniczą rolę odgrywa inny przedmiotowo istotny element konstruujący tę umowę jakim jest zamieszczenie zastrzeżenia o zwrotnym przeniesieniu własności na przewłaszczającego przez wierzyciela, w razie spłaty długu. Pozbawiona jest go natomiast umowa sprzedaży.

Powyższe argumenty prowadzą więc do wniosku, że w związku z czynnością przejęcia przez wierzyciela, którego wierzytelność zabezpieczona została w drodze umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, faktycznego władztwa nad nieruchomością, z uwagi na brak wykonania przez dłużnika ciążącego na nim zobowiązania, nie dochodzi do "sprzedaży" nieruchomości. W takiej sytuacji ma miejsce jedynie przeniesienie władztwa faktycznego nad nieruchomością na wierzyciela, który jest już właścicielem nieruchomości.

Czynności tej nie towarzyszą w szczególności żadne przepływy pieniężne, a uprzednie udzielenie pożyczki czy kredytu i fakt niedokonania jego spłaty przez klienta (pożyczkobiorcę lub kredytobiorcę) nie może być utożsamiany z zapłatą ceny.

W rezultacie stwierdzić należy, że skoro umowy sprzedaży nie można utożsamiać z umową przewłaszczenia na zabezpieczenie (chociaż powodują one podobny skutek rzeczowy jakim jest zmiana właściciela nieruchomości), to w opisanej we wniosku sytuacji nie doszło do dokonania czynności powodującej powstanie obowiązku podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnych. Wobec powyższego postępowanie Wnioskodawcy, polegające na zapłacie podatku od czynności cywilnoprawnych w związku z przejęciem faktycznego władztwa na nieruchomością, stanowiącą zabezpieczenie udzielonej przez Niego pożyczki było nieprawidłowe. W rezultacie istnieją podstawy do żądania zwrotu tego podatku.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, Al. Zwycięstwa 16/17, 80-219 Gdańsk po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 270). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Bydgoszczy Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Toruniu, ul. Św. Jakuba 20, 87-100 Toruń.