ITPB1/415-507/12/AD

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749) oraz § 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy, przedstawione we wniosku z dnia 7 maja 2012 r. (data wpływu 9 maja 2012 r.), uzupełnionym pismem z dnia 9 lipca 2012 r., o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie skutków podatkowych zmiany umowy pożyczki oraz zwolnienia z długu dłużnika (osoby fizycznej) - jest nieprawidłowe.

W dniu 9 maja 2012 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie skutków podatkowych zmiany umowy pożyczki oraz zwolnienia z długu dłużnika (osoby fizycznej).

W przedmiotowym wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie.

Czy prawidłowe jest stanowisko Wnioskodawcy, iż w przypadku zdarzenia przyszłego przedstawionego we wniosku, zgodnie z art. 11 ust. 1 w zw. z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT, nie powstaje przychód w podatku PIT po stronie Wnioskodawcy - w razie braku naliczenia odsetek od pożyczek oraz zwolnienia z długu, w razie, gdy wierzycielem zrzekającym się odsetek albo zwalniającym z długu jest osoba zaliczona do I albo II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Zdaniem Wnioskodawcy, prawidłowe jest stanowisko, iż w przypadku zdarzenia przyszłego przedstawionego we wniosku, zgodnie z art. 11 ust. 1 w zw. z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT, nie powstaje przychód w podatku PIT po stronie Wnioskodawcy w razie braku naliczenia odsetek od pożyczek oraz zwolnienia z długu, w razie, gdy wierzycielem zrzekającym się odsetek albo zwalniającym z długu jest osoba zaliczona do I albo II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków darowizn.

Artykuł 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT stanowi, iż "wolne od podatku dochodowego są: wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczona zgodnie z art. 11 ust. 2-2b, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i da¬rowizn, z zastrzeżeniem ust. 20." Art. 21 ust. 20 ustawy o PIT stanowi, iż "zwolnienie, o którym mowa w < art. 21 > ust. 1 pkt 125, nie ma zastosowania do świadczeń otrzymywanych na podstawie stosunku pracy, pracy nakładczej lub na podstawie umów będących podstawą uzyskiwania przychodów zaliczonych do źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2". Przepis art. 21 ust. 20 ustawy o PIT zawiera jedyne wyłączenie ze zwolnienia od podatku PIT, które nie stosuje się w tym przypadku.

Rozumienie pojęcia "nieodpłatne świadczenie" na gruncie ustawy o CIT (jednak ze względu na analogiczne uregulowanie, rozważania te mają znaczenie również na gruncie ustawy o PIT) zostało przedstawione w uchwale 7 sędziów NSA z dnia 18 listopada 2002 r. (sygn. akt....).

NSA uznał w tej uchwale, iż "pojęcie "nieodpłatnego świadczenia", użyte w art. 12 ust. 1 pkt 2, ma szerszy zakres niż w prawie cywilnym. Obejmuje ono nie tylko świadczenie w cywilistycznym znaczeniu (działanie lub zaniechanie na rzecz innej strony - art. 353 k.c.), ale w jego zakres wchodzą także wszystkie zjawiska gospodarcze i zdarzenia prawne, których następstwem jest uzyskanie korzyści kosztem innego podmiotu, lub te wszystkie zdarzenia prawne i zdarzenia gospodarcze w działalności osób prawnych, których skutkiem jest nieodpłatne, to jest niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu, przysporzenie majątku tej osobie, mające konkretny wymiar finansowy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2002 r. sygn. akt......... niepubl., a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 1999 r. sygn............, 2000, Nr 13, poz. 496)".

Ww. stanowisko nie uległo zmianie do dnia dzisiejszego. Nie uległ zmianie również stan prawny, gdyż ustawa o PIT nadal nie zawiera definicji "nieodpłatnego świadczenia". W takim stanie rzeczy, ze względu na bardzo szeroką definicję "nieodpłatnych świadczeń" w prawie podatkowym, zdaniem Wnioskodawcy, brak jest przychodu w podatku PIT po stronie Wnioskodawcy w razie braku naliczenia odsetek od pożyczek oraz zwolnienia z długu (również wtedy, gdy zwolnienie z długu będzie obejmować kwotę główną pożyczki oraz narosłe odsetki), w razie, gdy wierzycielem zrzekającym się odsetek albo zwalniają¬cym z długu jest osoba zaliczona do I albo II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego uznaje się za nieprawidłowe.

Zgodnie z treścią art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.) opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Stosownie do art. 11 ust. 1 ww. ustawy przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-15, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9 i 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, art. 19 i art. 20 ust. 3, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Przepis art. 11 ust. 2 cytowanej ustawy wskazuje, iż wartość pieniężną świadczeń w naturze, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 2, określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania.

Natomiast art. 11 ust. 2a ustawy podatkowej stanowi, iż wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:

Jeżeli świadczenia są częściowo odpłatne, przychodem podatnika jest różnica pomiędzy wartością tych świadczeń, ustaloną według zasad określonych w ust. 2 lub 2a, a odpłatnością ponoszoną przez podatnika (art. 11 ust. 2b ww ustawy).

W myśl art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, wolna od podatku dochodowego jest wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczona zgodnie z art. 11 ust. 2-2b, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn, z zastrzeżeniem ust. 20.

Artykuł 21 ust. 20 ww. ustawy stanowi zaś, iż ww. zwolnienie nie ma zastosowania do świadczeń otrzymywanych na podstawie stosunku pracy, pracy nakładczej lub na podstawie umów będących podstawą uzyskiwania przychodów zaliczonych do źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 t.j. działalności wykonywanej osobiście.

Do poszczególnych grup podatkowych, zgodnie z art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 z późn. zm.) zalicza się:

Ustawodawca nie sprecyzował, co należy rozumieć poprzez pojęcie "nieodpłatny". Przepisy ustawy o podatku dochodowym określają jedynie sposoby i kryteria ustalania wartości nabytych nieodpłatnie rzeczy (praw) albo nieodpłatnych świadczeń. Na gruncie języka polskiego "nieodpłatny" znaczy tyle co: "nie wymagający opłaty; taki, za który się nie płaci; bezpłatny" (Nowy Słownik Języka Polskiego, PWN, 2003 r.).

W świetle powyższego, uznać należy, iż dla celów podatkowych, przez nieodpłatne świadczenie rozumie się te wszystkie zdarzenia prawne lub gospodarcze, których skutkiem jest nieodpłatne, t.j. niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu, przysporzenie w majątku podatnika mające konkretny wymiar finansowy.

Regulacja prawna umowy pożyczki zawarta jest w art. 720 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zgodnie z definicją zawartą w ww. przepisie, dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej ilości. Odpłatność lub jej brak nie przesądza o ważności zawartej umowy pożyczki.

Z treści powołanego przepisu wynika, że umowa pożyczki, w zależności od woli stron, może być umową odpłatną, bądź nieodpłatną. W obrocie gospodarczym umowa pożyczki jest z reguły umową odpłatną, a jej odpłatność wyraża się w jej oprocentowaniu. Występujące w obrocie gospodarczym odsetki kapitałowe stanowią wynagrodzenie za korzystanie ze środków pieniężnych osoby trzeciej. Odsetki mają bowiem wynagrodzić oddającemu środki pieniężne do korzystania fakt, że w tym czasie sam nie może z nich korzystać, np. inwestując je i w ten sposób pomnażając.

Zastrzeżenie odsetek powoduje, że umowa ta nabiera cech umowy wzajemnej (art. 487 Kodeksu cywilnego). Dana umowa jest umową wzajemnie zobowiązującą, jeżeli świadczenie jednej ze stron jest ekwiwalentem świadczenia drugiej strony. Brak obowiązku zapłaty odsetek od udostępnionych środków skutkuje tym, że podmiot korzystający z cudzego kapitału nieodpłatnie znajduje się w korzystniejszej sytuacji niż taki sam podmiot, który korzysta z kapitału za wynagrodzeniem. Ponieważ umowa pożyczki jest z reguły umową odpłatną, zawarcie umowy nieoprocentowanej pożyczki lub modyfikacja istniejącego już stosunku prawnego (umowy pożyczki) poprzez zawarcie postanowień odnośnie rezygnacji przez pożyczkodawcę z przysługującego mu oprocentowania, należy kwalifikować jako przypadek otrzymania przez pożyczkobiorcę nieodpłatnego świadczenia.

Nieodpłatność powyższego świadczenia wyraża się w tym, że pożyczkobiorca przez określony czas korzysta z cudzego kapitału, nie ponosząc z tego tytułu jakichkolwiek ciężarów i dzięki temu znajduje się w sytuacji uprzywilejowanej w stosunku do tych podmiotów, które korzystają z pożyczek (kredytów) na zasadach rynkowych (tekst jedn.: za wynagrodzeniem). Dla takiej kwalifikacji ww. okoliczności, t.j. jako nieodpłatnego świadczenia, nie ma znaczenia to, czy pożyczka była od samego początku nieoprocentowana, czy też stała się taką wskutek zmiany istniejącego stosunku prawnego. Nie ma również znaczenia, z jakich przyczyn następuje umorzenie odsetek od pożyczek.

W przypadku zawarcia nieodpłatnej umowy pożyczki, po stronie dłużnika powstaje przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń, gdyż nie ponosząc z tego tytułu żadnych kosztów korzysta on z pożyczonych środków pieniężnych. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku zmiany odpłatnej umowy pożyczki na umowę nieodpłatną np. poprzez umorzenie należnych odsetek, wówczas pożyczkobiorca również nieodpłatnie korzysta z kapitału stanowiącego własność pożyczkodawcy.

Dla celów podatku dochodowego, nieodpłatne świadczenie dla osoby, która je otrzymuje skutkuje obowiązkiem zapłaty podatku, stosownie do wyżej powołanego art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Korzyść z otrzymania nieoprocentowanej pożyczki lub umorzenia przez pożyczkodawcę oprocentowania pożyczki, pożyczkobiorca uzyskuje w chwili otrzymania tego świadczenia.

Zgodnie natomiast z art. 508 Kodeksu cywilnego, zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Z brzmienia tego przepisu wynika, że zwolnienie z długu dochodzi do skutku w wyniku umowy stron.

Oznacza to, na gruncie prawa podatkowego, ze zwolnienie podatnika z obowiązku zwrotu kwoty pożyczki i zapłaty należnych odsetek, skutkuje dla niego powstaniem przychodu podatkowego w postaci wartości umorzonych zobowiązań.

Posiłkując się kategoriami wynikającymi z art. 353 § 2 Kodeksu cywilnego, korzyść ta, a tym samym nieodpłatne świadczenie po stronie pożyczkobiorcy, występuje w czasie, kiedy realizowała się czasowa rezygnacja z korzystania z przedmiotu pożyczki przez podmiot jej udzielający i zaniechanie zwrotu jej przedmiotu. Zgodnie bowiem z ww. art. 353 § 2 Kodeksu cywilnego, świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Skoro zatem świadczenie może być wynikiem zaniechania, to przez zaniechanie pobrania odsetek, pożyczkobiorca uzyskuje nieodpłatne świadczenie w postaci możliwości bezpłatnego korzystania z cudzego kapitału. Świadczenie to odpowiada kategorii przychodów podlegających opodatkowaniu, zdefiniowanej w cytowanym powyżej art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Z treści wniosku wynika, iż jest Pan dłużnikiem z tytułu umów pożyczek. Obecnie - w wyniku zmiany osoby wierzyciela z umów pożyczek - wierzycielem z tytułu umów pożyczek (kapitał z umów pożyczek oraz narosłe odsetki) zostanie osoba z Pana rodziny wymieniona w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, która zamierza zmienić postanowienia umów pożyczek w ten sposób, iż pożyczki nie będą oprocentowane. Wierzyciel zamierza również zwolnić Pana z długu. Zwolnienie z długu będzie obejmować kwotę główną pożyczki oraz narosłe odsetki.

Biorąc pod uwagę powyższe regulacje prawne, należy stwierdzić, że w związku ze zmianą postanowień umowy pożyczki, uzyska Pan świadczenie polegające na czasowej możliwości korzystania z kapitału bezpłatnie. To z kolei oznacza dla Pana, w myśl art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zaistnienie zdarzenia powodującego powstanie przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia. Przychód ten z uwagi, iż wierzycielem będzie osoba z Pana rodziny, o której mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha) oraz w związku z tym, że nie zachodzą przesłanki wynikające z art. 21 ust. 20 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, będzie podlegał zwolnieniu na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Nieprawidłowość stanowiska przedstawionego we wniosku polega zatem na błędnym stwierdzeniu, że w związku ze zmianą postanowień umowy pożyczki nie powstanie po Pana stronie przychód, gdyż jak wskazano powyżej w sytuacji nie naliczenia przez wierzyciela odsetek od pożyczek oraz zwolnienia z długu, uzyska Pan świadczenie polegające na czasowej możliwości korzystania z kapitału bezpłatnie, które generuje po Pana stronie przychód. Jednakże z uwagi, iż wierzycielem będzie osoba zaliczona do I albo II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków darowizn - przychód ten będzie korzystał ze zwolnienia na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku, ul. H. Sienkiewicza 84, 15-950 Białystok po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - tekst jedn.: - Dz. U. z 2012 r. poz. 270).

Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Bydgoszczy Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Toruniu, ul. Św. Jakuba 20, 87-100 Toruń.