IPPB4/415-50/12-3/SP - Możliwość zwolnienia z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych kwoty zasądzonej w związku z przewlekłością postępowania sądowego.

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 7 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Pana przedstawione we wniosku z dnia 21 stycznia 2012 r. (data wpływu 23 stycznia 2012 r.) uzupełnione pismem z dnia 23 stycznia 2012 r. (data nadania 23 stycznia 2012 r., data wpływu 25 stycznia 2012 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie zwolnienia z opodatkowania kwoty zasądzonej przez Sąd w związku z przewlekłością postępowania sądowego - jest nieprawidłowe.

W dniu 23 stycznia 2012 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie zwolnienia z opodatkowania kwoty zasądzonej przez Sąd w związku z przewlekłością postępowania sądowego.

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący stan faktyczny.

Postanowieniem z dnia 4 stycznia 2011 r. Sąd Okręgowy stwierdził przewlekłość postępowania sądowego przed sądem rejonowym i na podstawie art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U.2004.179.1843 z późn. zm.; dalej "UPrz") przyznał Wnioskodawcy jako skarżącemu, kwotę 5.000 zł (słownie: pięć tysięcy złotych, zero groszy; dalej "Kwota").Na dzień złożenia wniosku Wnioskodawca nie prowadzi żadnej działalności gospodarczej, nie prowadził jej też na moment przyznania Kwoty przez Sąd Okręgowy.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie.

Czy przyznana w zaistniałym stanie faktycznym kwota podlega zwolnieniu z podatku dochodowego od osób fizycznych.

Zdaniem Wnioskodawcy, przyznana kwota jest zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych.

Zgodnie z przepisem art. 21 ust. 1 pkt 3b Ustawy o PIT wolne od podatku PIT są odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą lub dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Przyznana przez Sąd Okręgowy kwota nie jest odszkodowaniem, a jej charakter i cel stanowi zadośćuczynienie. Istotą zwolnienia od opodatkowania PIT kwot przyznawanych w ramach zadośćuczynień jest nieobejmowanie efektywną stawką PIT świadczeń, które nie wzbogacają podatnika i ze swojej istoty dotyczą rzeczy w znacznej mierze abstrakcyjnych, nieuchwytnych i niewymiernych (cierpienie). Zadośćuczynienie nie wzbogaca podatnika, a stanowi jedynie próbę naprawienia wyrządzonej krzywdy - cierpień moralnych, których nie da się z założenia przeliczyć na pieniądze (kwota zadośćuczynienia stanowi namiastkę, próbę wyrównania wyrządzonej, nieprzeliczalnej na pieniądze krzywdy).

Zadośćuczynienie, jakim w przedmiotowej sprawie jest przyznana kwota, nie generuje tym samym dochodu po stronie podatnika. Absurdem byłoby, przy założeniu prawidłowości twierdzenia o opodatkowaniu PIT zadośćuczynienia, stosowanie do zadośćuczynienia kategorii związanych z jego wystąpieniem, np. absurdem byłyby jakiekolwiek dywagacje dotyczące kosztów uzyskania przychodu z zadośćuczynienia (co miałoby być takim kosztem etc.), co tym samym dyskwalifikuje zaliczanie kwoty uzyskanej z zadośćuczynienia do kategorii dochodu podlegającego efektywną stawką podatku.

Ratio legis przepisu art. 21 ust. 1 pkt 3b Ustawy o PIT jest ponadto przeciwdziałanie nadużyciom przy stosowaniu przedmiotowego zwolnienia.

Nadużyciom przy stosowaniu zwolnienia z przepisu art. 21 ust. 1 pkt 3b ma przeciwdziałać udział czynnika sądowego (tym samym sądowa kontrola legalności) w uzyskiwaniu świadczeń z zadośćuczynienia lub odszkodowania, o których mowa w przepisie art. 21 ust. 1 pkt 3b. Przyznana Wnioskodawcy kwota została przyznana w wyniku postępowania przed właściwym sądem.

W przedmiotowej sprawie nie zaistniała żadna z przesłanek negatywnych do zastosowania konstrukcji z art. 21 ust. 1 pkt 3b Ustawy o PIT, gdyż przyznana kwota nie została przyznana w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą ani też w związku z korzyściami, które Wnioskodawca mógłby osiągnąć, gdyby sąd nie dopuścił się przewlekłości postępowania.

Wnioskodawca zwrócił ponadto uwagę na szczególny charakter przyznanego zadośćuczynienia oraz samej UPrz. Instytucja skargi na przewlekłość postępowania w oparciu o przepisu UPrz została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w celu dyscyplinowania sądów i przeciwdziałania przewlekaniu postępowań. Zasadniczym celem nie jest uzyskiwanie przez pokrzywdzonych kwot za stwierdzoną przewlekłość, ale poprzez szybkie postępowanie zdyscyplinowanie danego sądu i nakazanie przeprowadzenia określonych czynności procesowych podjęcie postępowania lub jego zakończenie.

UPrz jest swoistym odpowiednikiem skargi przed WSA na bezczynność organów administracji. Podobnie w wyniku uznania za zasadną przez WSA skargi na bezczynność organu, organ jest obligowany do nakazanego działania. Grzywna, o ile ma charakter sankcyjny, jest rzeczą wtórną, drugorzędną w stosunku do nakazu podjęcia określonych działań przez organ i ma przeciwdziałać występowaniu bezczynności organu w przyszłości.

Zarówno w przypadku uwzględnienia skargi na bezczynność przez WSA lub uwzględnienia skargi na przewlekłość przez dany sąd powszechny, czynnik sądowy potwierdza nieudolność Państwa, które krzywdzi przez swoją nieudolność obywatela. Odpowiedzialność za stwierdzone przez czynnik sądowy krzywdy na obywatelu ponosi Skarb Państwa.

Rzeczą kuriozalną byłoby twierdzenie o zasadności opodatkowania efektywną stawką podatku dochodowego przyznanych kwot za stwierdzoną przewlekłość postępowania, gdyż wówczas ten sam Skarb Państwa, zabierałby część wypłaconego przez siebie - za własną nieudolność, która doprowadziła do krzywdy na obywatelu - zadośćuczynienia.

Z powyższych względów, zdaniem Wnioskodawcy przyznana kwota jest zwolniona od opodatkowania PIT na mocy przepisu art. 21 ust. 1 pkt 3b Ustawy o PIT.

Stanowisko Wnioskodawcy potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych (vide wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z 17 lutego 2010 r., sygn. I SA/Bd 680/09, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 grudnia 2011 r., sygn. II FSK 1218/10).

Stanowisko Wnioskodawcy potwierdza ponadto praktyka organów podatkowych (vide Indywidualna Interpretacja Prawa Podatkowego z dnia 11 lutego 2008 r., wydana przez Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu, sygn. ILPB2/415-306/07-2/AJ).

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego uznaje się za nieprawidłowe.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z późn. zm.), opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

W art. 10 ust. 1 omawianej ustawy wymienione zostały źródła przychodów, do których w pkt 9 zaliczono inne źródła.

Opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlegają zatem wszelkie dochody osiągane przez podatnika, z wyjątkiem tych dochodów, które zostały enumeratywnie wymienione przez ustawodawcę jako zwolnione z podatku, bądź od których zaniechano poboru podatku, w drodze rozporządzenia wydanego przez Ministra Finansów.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, wolne od podatku są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z wyjątkiem:

W myśl natomiast art. 21 ust. 1 pkt 3a) ww. ustawy, wolne od podatku dochodowego są odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego.

W myśl natomiast art. 21 ust. 1 pkt 3b) ww. ustawy, wolne od podatku dochodowego są inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień:

Ze zwolnienia określonego w art. 21 ust. 1 pkt 3b) omawianej ustawy skorzystają inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej, do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, czyli odszkodowania otrzymane za tzw. szkodę rzeczywistą, nie skorzystają natomiast odszkodowania za utracone korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Z przedstawionego we wniosku opisu stanu faktycznego wynika, że postanowieniem z dnia 4 stycznia 2011 r. Sąd Okręgowy stwierdził przewlekłość postępowania sądowego przed sądem rejonowym i na podstawie art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U.2004.179.1843 z późn. zm.) przyznał Wnioskodawcy jako skarżącemu, kwotę 5.000 zł.

Na wstępie organ podatkowy wyjaśnia, iż powołana przez Wnioskodawcę ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. z 2004 r. Nr 179, poz. 1843) zmieniona została ustawą z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. z 2009 r. Nr 61, poz. 498). Z treści art. 3 ustawy zmieniającej wynika, iż ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, czyli od dnia 16 kwietnia 2009 r., a zatem nowe brzmienie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki obowiązuje od dnia 1 maja 2009 r. i w brzmieniu tym ma zastosowanie w przedmiotowej sprawie.

W art. 1 ust. 1 ustawodawca wskazał, iż ustawa reguluje zasady i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek działania lub bezczynności sądu lub prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze.

Zgodnie z art. 6 ust. 3 omawianej ustawy, skarga może zawierać żądanie wydania sądowi rozpoznającemu sprawę albo prokuratorowi prowadzącemu lub nadzorującemu postępowanie przygotowawcze zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej, o której mowa w art. 12 ust. 4.

Uwzględniając skargę strony, sąd stwierdza, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania (art. 12 ust. 2 tej ustawy). Ustawa przewiduje również możliwość przyznania, na żądanie skarżącego, przyznane od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika - od komornika, sumę pieniężną w wysokości od 2.000 złotych do 20.000 złotych (art. 12 ust. 4 ww. ustawy).

W wypadku przyznania sumy pieniężnej od Skarbu Państwa, wypłaty dokonuje sąd prowadzący postępowanie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania - ze środków własnych tego sądu (art. 12 ust. 5 pkt 1 ww. ustawy).

Charakter prawny użytego w powyższym przepisie wyrażenia "suma pieniężna" jest różnie pojmowany w literaturze przedmiotu. Jednakże analizując powyższe regulacje jak również orzecznictwo sądowe należy podzielić ten pogląd, który przyjmuje, że "suma pieniężna" w rozumieniu przywołanego wyżej art. 12 ust. 4, nie stanowi typowego naprawienia szkody. Przemawia za tym przede wszystkim brzmienie art. 15 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania (ust. 2 tego artykułu). Natomiast strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania zgodnie z art. 5 ust. 1, może dochodzić - na podstawie art. 417 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) - naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy (art. 16 tej ustawy).

Co do zasady przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. stanowią na gruncie polskiego porządku prawnego samodzielną materialną podstawę prawną do występowania z trzema żądaniami, tj.: z żądaniem podstawowym zmierzającym do stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy oraz z dwoma żądaniami dodatkowymi, czyli z żądaniem podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności przez organ dopuszczający się przewlekłości postępowania i z żądaniem zasądzenia na rzecz skarżącego sumy pieniężnej w razie stwierdzenia takiej przewlekłości.

Stąd też, to przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r., a nie normy prawa cywilnego, stanowią podstawę prawną dochodzenia żądań ze skargi na przewlekłość postępowania. W konsekwencji regulacje zawarte w ustawie stanowią samodzielne materialnoprawne oparcie do formułowania żądań zmierzających do przeciwdziałania przewlekłości postępowania sądowego bądź egzekucyjnego.

Przechodząc na grunt przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zauważyć należy, iż przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-15, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9 i 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, art. 19 i art. 20 ust. 3, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń (art. 11 ust. 1 ustawy).

Na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy, za przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9, uważa się w szczególności: kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego, alimenty, stypendia, dotacje (subwencje) inne niż wymienione w art. 14, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12-14 i 17 oraz przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach.

Przepisy ustawy nie różnicują świadczeń odszkodowawczych w zależności od tego, czy dotyczą one naprawienia szkody majątkowej czy niemajątkowej, a zatem użyte przez ustawodawcę pojęcie odszkodowania należy odnosić również do zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę niemajątkową (tj. za doznaną krzywdę). W konsekwencji, postanowienia cytowanego wyżej art. 21 ust. 1 pkt 3), 3a), 3b) ustawy, należy odnosić analogicznie do zadośćuczynienia.

Tym niemniej, otrzymana kwota na podstawie orzeczenia sądowego na mocy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. stanowiąca dla otrzymującego przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy, nie ma charakteru odszkodowania, ani zadośćuczynienia. W tej sytuacji świadczenie to nie może korzystać ze zwolnienia od podatku dotyczącego odszkodowania (zadośćuczynienia).

Wobec powyższego przyznana Wnioskodawcy kwota podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym na zasadach ogólnych, jako przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 20 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, który zgodnie z treścią art. 45 ust. 1 omawianej ustawy należy wykazać w zeznaniu podatkowym składanym za rok, w którym nastąpiła jej wypłata.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

W odniesieniu do przywołanych przez Wnioskodawcę orzeczeń sądów administracyjnych oraz rozstrzygnięcia organu podatkowego, należy wskazać, że zostały one wydane w indywidualnej sprawie i nie mają zastosowania, ani konsekwencji wiążących, w odniesieniu do żadnego innego zaistniałego stanu faktycznego, czy też zdarzenia przyszłego.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, ul. Jasna 2/4, 00-013 Warszawa po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Warszawie Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Płocku, ul. 1-go Maja 10, 09-402 Płock.