ILPP2/443-449/11-4/SJ

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 2, § 6 i § 10 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy, przedstawione we wniosku z dnia 28 lutego 2011 r. (data wpływu 4 marca 2011 r.) uzupełnionym pismem z dnia 26 maja 2011 r. (data wpływu 30 maja 2011 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie obowiązku prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących w przypadku świadczenia przez adwokata usług pomocy prawnej z urzędu na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, dokonywanej na zlecenie Sądu powszechnego lub administracyjnego - jest nieprawidłowe.

W dniu 4 marca 2011 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie obowiązku prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących w przypadku świadczenia przez adwokata usług pomocy prawnej z urzędu na rzecz osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, wykonywanej na zlecenie Sądu powszechnego lub administracyjnego. Przedmiotowy wniosek został uzupełniony pismem z dnia 26 maja 2011 r. (data wpływu 30 maja 2011 r.), w którym doprecyzowano opis sprawy oraz sformułowano pytanie dotyczące sfery praw i obowiązków podatkowych Wnioskodawcy.

W przedmiotowym wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe.

Wnioskodawca jest adwokatem świadczącym usługi prawne, w tym pomoc prawną z urzędu. Przepisy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.), ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.), ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.), ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 z późn. zm.), przewidują instrumenty prawne, dzięki którym oskarżony, który nie ma dostatecznych środków finansowych na opłacenie profesjonalnej pomocy prawnej lub dla którego obrona jest obligatoryjna oraz strona postępowania cywilnego lub sądowej kontroli postępowania administracyjnego, która znajduje się w podobnej sytuacji materialnej, może uzyskać pomoc prawną z urzędu, świadczoną przez adwokata, a finansowaną przez Skarb Państwa za pośrednictwem Sądu.

Obrońcę z urzędu wyznacza prezes Sądu właściwego do rozpoznania sprawy, może on także, na uzasadniony wniosek oskarżonego lub obrońcy, dokonać zmiany osoby obrońcy. W postępowaniu cywilnym Sąd ustanawia dla strony zastępstwo procesowe, natomiast wyznaczenie konkretnej osoby, która ma świadczyć pomoc prawną należy do właściwej Okręgowej Rady Adwokackiej, która decyduje również o zwolnieniu adwokata od zastępstwa procesowego.

Po wykonaniu usługi adwokat zobowiązany jest do wystawienia faktury VAT, a jako nabywcę usługi wskazuje właściwy Sąd powszechny lub administracyjny.

W uzupełnieniu do wniosku wskazano, iż:

* klasyfikacja statystyczna świadczonych usług będących przedmiotem wniosku, według PKWiU wprowadzonej rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 marca 1997 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (Dz. U. Nr 44, poz. 264 z późn. zm.:

74-11.11-00.00 - usługi w zakresie doradztwa prawnego i reprezentacji w dziedzinie prawa karnego;

74.11.12-00.00 - usługi w zakresie doradztwa prawnego i reprezentacji w postępowaniu sądowym w innych dziedzinach prawa.

* klasyfikacja statystyczna świadczonych usług będących przedmiotem wniosku, według PKWiU wprowadzonej rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 października 2008 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (Dz. U. Nr 207, poz. 1293 z późn. zm.):

69.10.11.0 - usługi w zakresie doradztwa prawnego i reprezentacji w dziedzinie prawa karnego;

69.10.13.0 - usługi w zakresie doradztwa prawnego i reprezentacji w dziedzinie prawa pracy;

69.10.14.0 - usługi w zakresie doradztwa prawnego i reprezentacji w dziedzinie prawa cywilnego.

* w stosunku do Wnioskodawcy nie powstał wcześniej obowiązek rozpoczęcia ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej, tj. Wnioskodawca nie przekroczył obrotu 40.000 zł ze sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych (z wyłączeniem kwot, które Zainteresowany otrzymuje z Sądu w związku z pomocą prawną z urzędu).

W związku z powyższym zadano następujące pytanie.

Czy dokonywanie sprzedaży przez adwokata usług pomocy prawnej z urzędu, na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, realizowane na zlecenie Sądu powszechnego lub administracyjnego podlega ewidencjonowaniu przy zastosowaniu kas rejestrujących.

Zdaniem Wnioskodawcy, adwokat świadcząc usługę pomocy prawnej z urzędu, w rozumieniu art. 111 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, dokonuje sprzedaży usług na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych.

Przy wykonywaniu zastępstwa procesowego z urzędu powstaje pomiędzy adwokatem a osobą, na rzecz której Sąd ustanowił obrońcę lub pełnomocnika z urzędu stosunek zobowiązaniowy. To ta osoba może zwolnić obrońcę (pełnomocnika) lub zażądać jego zmiany. W przypadku cofnięcia pomocy z urzędu na skutek nadużycia uprawnienia nie ustaje stosunek prawny łączący adwokata i jego mocodawcę, dopóki pełnomocnictwo nie zostanie wypowiedziane przez stronę. To, czy i jakie czynności podejmie ustanowiony (wyznaczony) obrońca (pełnomocnik) wynika nie z faktu jego ustanowienia (wyznaczenia), a więc nie z decyzji Sądu, ale ze stanu sprawy przepisów prawa procesowego, a przede wszystkim z woli osoby, której ma być świadczona pomoc prawna. Sąd nie może zlecić (nakazać) wykonanie konkretnych czynności, udzielać wskazówek, ani żadnych instrukcji adwokatowi. Nie może również odmówić zapłaty. Pomoc prawna nie musi być świadczona osobiście przez wyznaczonego adwokata, lecz może być wykonywana przez innego adwokata w drodze substytucji. Zastępowanie strony jako pełnomocnik z urzędu nie różni się niczym od zastępstwa procesowego z wyboru, świadczonego w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej. Pomiędzy obrońcą (pełnomocnikiem), a Sądem nie powstaje żaden stosunek prawny - ani cywilnoprawny, ani o charakterze publicznoprawnym. Sąd nie ponosi odpowiedzialności za działania lub zaniechanie działania adwokata, ani on nie ponosi odpowiedzialności wobec Sądu. Obowiązek przyznania wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną nie wynika z więzów prawnych ale z przepisów prawa o adwokaturze.

Sądowe ustanowienie (wyznaczenie) dla strony pełnomocnika z urzędu wskazuje na zobowiązanie się przez Skarb Państwa do pokrycia kosztów tej pomocy, a nie do powstania stosunku zobowiązaniowego. Sądowe ustanowienie pełnomocnika z urzędu jest zobowiązaniem jednostronnym Skarbu Państwa w stosunku do strony, na rzecz której ta pomoc jest przyznawana, do pokrycia zamiast niej kosztów pomocy prawnej. Skarb Państwa jest tylko gwarantem uregulowania wynagrodzenia za zleconą usługę. Ponadto, adwokat jest zobowiązany wnosząc o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, złożyć oświadczenie, że opłaty nie zostały zapłacone w całości lub w części. W sprawie cywilnej, w której kosztami został obciążony przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy, Sąd przyznaje adwokatowi wynagrodzenie dopiero po wykazaniu bezskuteczności ich egzekucji. Tak więc, Skarb Państwa płaci za usługę dopiero wtedy, gdy nie opłaci jej korzystający z usługi, a w sprawie cywilnej dodatkowo po stwierdzeniu, że nie zostały one ściągnięte od przeciwnika procesowego strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu, który został obciążony kosztami procesowymi.

Reasumując, pomoc prawna z urzędu jest świadczona na rzecz osób fizycznych i jeśli nie prowadzą one działalności gospodarczej oraz, gdy są rolnikami ryczałtowymi, to adwokat winien prowadzić ewidencję obrotu i kwot podatku należnego wynikającego z tych usług przy użyciu kasy rejestrującej z uwzględnieniem przepisów art. 111 ust. 8 ustawy o podatku od towarów i usług, tj. rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 26 lipca 2010 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (Dz. U. Nr 138, poz. 930).

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego uznaje się za nieprawidłowe.

Obowiązek w zakresie prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących wynika z art. 111 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.).

W myśl ust. 1 tego przepisu, podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych są obowiązani do prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku należnego przy zastosowaniu kas rejestrujących.

Powyższy przepis określa generalną zasadę, z której wynika, iż obowiązek prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kasy rejestrującej dotyczy wszystkich podatników, którzy dokonują sprzedaży na rzecz określonych w nim odbiorców, tj. osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych.

Zatem, jednym z podstawowych kryteriów decydujących o obowiązku stosowania do ewidencjonowania kas rejestrujących jest status nabywcy towarów lub wykonywanych przez podatnika świadczeń.

Kwestie dotyczące między innymi zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących oraz terminów rozpoczęcia prowadzenia tej ewidencji, ustawodawca reguluje na mocy wydawanych rozporządzeń w tym zakresie.

Zgodnie z zapisem § 2 ust. 1 pkt 2 lit. a) rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 26 lipca 2010 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (Dz. U. Nr 138, poz. 930), zwalnia się z obowiązku ewidencjonowania do dnia 30 kwietnia 2011 r. czynności objęte do dnia 31 grudnia 2010 r. zwolnieniem od ewidencjonowania wymienione w załączniku do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (Dz. U. Nr 224, poz. 1797), niewymienione w załączniku do niniejszego rozporządzenia.

W świetle powyższego, do dnia 30 kwietnia 2011 r. zostało przedłużone zwolnienie z obowiązku prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kasy rejestrującej w przypadku świadczenia m.in. usług prawniczych, jako niewymienionych w załączniku do rozporządzenia z dnia 26 lipca 2010 r.

Tut. Organ informuje, że do dnia 31 grudnia 2010 r. obowiązywało rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (Dz. U. Nr 224, poz. 1797).

W myśl § 2 ww. rozporządzenia, zwolnieniu z obowiązku ewidencjonowania do dnia 31 grudnia 2010 r. podlegała sprzedaż w zakresie czynności wymienionych w załączniku do rozporządzenia.

I tak, pod pozycją nr 17 przedmiotowego załącznika wymienione były "Usługi prawnicze, rachunkowo-księgowe, badania rynków i opinii publicznej, doradztwa w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania" o symbolu PKWiU 74.1.

Zatem, do dnia 31 grudnia 2010 r. przedmiotowe usługi korzystały ze zwolnienia z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących.

Natomiast z uwagi na fakt, że od dnia 1 stycznia 2011 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 lipca 2010 r., w którym usługi o symbolu PKWiU 74.1 nie zostały wymienione w załączniku do rozporządzenia, to tym samym, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 2 lit. a) cyt. rozporządzenia, od dnia 1 maja 2011 r. wobec podatników świadczących usługi w ww. zakresie, powstał obowiązek w zakresie ewidencjonowania sprzedaży przy zastosowaniu kasy rejestrującej na zasadach ogólnych.

Zgodnie z § 3 ust. 1 pkt 2 powołanego rozporządzenia, zwalnia się z obowiązku ewidencjonowania do dnia 31 grudnia 2012 r. podatników, u których kwota obrotu z działalności, o której mowa w art. 111 ust. 1 ustawy, nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym kwoty 40.000 zł i jeżeli wcześniej nie powstał wobec nich obowiązek ewidencjonowania, z zastrzeżeniem ust. 5.

Zwolnienie, o którym wyżej mowa, traci moc po upływie dwóch miesięcy, licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło w ciągu roku podatkowego przekroczenie kwoty obrotów w wysokości 40.000 zł, z działalności, o której mowa w art. 111 ust. 1 ustawy (§ 3 ust. 6 cyt. rozporządzenia).

Kwestia wynagrodzenia adwokatów za ich czynności wykonywane z urzędu uregulowane zostały m.in. w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 z późn. zm.), zgodnie z którym koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ponosi Skarb Państwa.

Jednocześnie, stosownie do treści § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w prawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 z późn. zm.), zasądzając opłatę za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, przy czym, stosownie do § 2 ust. 2, podstawę zasądzenia opłaty stanowią określone powołanym rozporządzeniem stawki minimalne.

Z kolei treść § 2 ust. 3 powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie ustala, iż w sprawach, w których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu, opłaty za czynności adwokata sąd podwyższa o stawkę VAT przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o VAT, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach.

Z opisanego we wniosku opisu zdarzenia przyszłego wynika, że Wnioskodawca jest adwokatem świadczącym usługi prawne, w tym pomoc prawną z urzędu. Obrońcę z urzędu wyznacza prezes Sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Po wykonaniu usługi adwokat zobowiązany jest do wystawienia faktury VAT. Jako nabywcę usługi wskazuje właściwy Sąd powszechny lub administracyjny. Zainteresowany nadmienia również, że nie przekroczył obrotu 40.000 zł ze sprzedaży na rzecz osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych (z wyłączeniem kwot, które Zainteresowany otrzymuje z Sądu w związku z pomocą prawną z urzędu).

Reasumując, skoro opisane we wniosku usługi obrony prawnej z urzędu wykonywane są na zlecenie Sądu (który na podstawie wystawionej faktury staje się również ich nabywcą), zaś korzystające z pomocy prawnej podmioty (osoby fizyczne) na żadnym etapie jej realizacji nie uczestniczą w procesie rozliczenia świadczenia uznać należy, że czynności te nie stanowią odpłatnego świadczenia usług na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej i rolników ryczałtowych, o których mowa w art. 111 ust. 1 ustawy, a co za tym idzie ewidencjonowanie ich przy użyciu kasy rejestrującej nie jest wymagane. Tym samym zaprezentowane w tej kwestii stanowisko Wnioskodawcy należało uznać za nieprawidłowe.

O ile zatem osiągnięty przez Wnioskodawcę obrót z tytułu świadczenia usług na rzecz osób, o których mowa w art. 111 ust. 1 ustawy, nie przekroczy kwoty 40.000 zł, może on nadal korzystać ze zwolnienia z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kasy rejestrującej do dnia 31 grudnia 2012 r. na podstawie § 3 ust. 1 pkt 2 powołanego rozporządzenia chyba, że wcześniej - w trakcie roku podatkowego 2011 lub 2012 - obrót z tytułu świadczenia usług na rzecz ww. osób przekroczy tę kwotę. Wówczas, stosownie do zapisu § 3 ust. 6 powołanego rozporządzenia, zwolnienie straci moc po upływie dwóch miesięcy, licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło w ciągu roku podatkowego przekroczenie kwoty obrotów w wysokości 40.000 zł z działalności, o której mowa w art. 111 ust. 1 ustawy.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi, ul. Piotrkowska 135, 90-434 Łódź, po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Poznaniu, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Lesznie, ul. Dekana 6, 64-100 Leszno.