ILPB3/423-578/08/11-S/ŁM - Podatek dochodowy od osób prawnych w zakresie przychodów i kosztów związanych z realizacją opcji walutowych.

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 2 i § 6 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. z 2007 r. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu działając w imieniu Ministra Finansów, uwzględniając wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 4 czerwca 2009 r. sygn. akt I SA/Wr 328/09 oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 1 lutego 2011 r. sygn. akt II FSK 1725/09, stwierdza, że stanowisko Spółki Akcyjnej, przedstawione we wniosku z dnia 8 września 2008 r. (data wpływu 15 września 2008 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie przychodów i kosztów związanych z realizacją opcji walutowych jest:

* prawidłowe - w zakresie pytania nr 1, 2 i 4,

* nieprawidłowe - w zakresie pytania nr 3.

W dniu 15 września 2008 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie przychodów i kosztów związanych z realizacją opcji walutowych.

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący stan faktyczny.

Spółka prowadzi działalność podstawową w zakresie wydobycia rud oraz produkcji (z tych rud) i sprzedaży miedzi, metali szlachetnych i innych metali niezależnych. Bazy cenowe wyrobów sprzedawanych przez Spółkę ustalane są z nabywcami w kontraktach / umowach (wieloletnich, rocznych i spot). W związku z prowadzoną działalnością, Spółka stale narażona jest na wahania rynkowych cen sprzedawanych produktów (notowanych na giełdach: (...)) oraz zmienność kursów walut (NBP), w których rozliczana jest sprzedaż.

W celu ukształtowania pożądanego profilu ekspozycji na ryzyko towarowe i walutowe, Spółka zawiera z wyspecjalizowanymi podmiotami (banki, brokerzy - dalej: broker) transakcje na instrumentach pochodnych (m.in. opcje i transakcje terminowe), przez które rozumie się, zgodnie z postanowieniami art. 16 ust. 1b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny towarów, walut obcych, waluty polskiej, złota dewizowego, platyny dewizowej lub papierów wartościowych, albo od wysokości stóp procentowych lub indeksów.

Wśród transakcji na instrumentach pochodnych zawieranych przez Spółkę występują:

* transakcje bez płatności w momencie ich zawarcia, np. towarowy Non-Deliverable Swap, walutowy Non-Deliverable Forward / Swap,

* zakupione przez Spółkę towarowe i walutowe opcje - z płatnością premii następującą po dacie zawarcia transakcji,

* wystawione przez Spółkę towarowe i walutowe opcje - z płatnością premii następującą po dacie zawarcia transakcji.

Zawierane przez Spółkę transakcje na instrumentach pochodnych - w głównej mierze - mają charakter nierzeczywisty, tj. obejmują rozliczenia pieniężne instrumentu bez dostawy instrumentu bazowego (wynik na transakcji ustalany jest jako różnica pomiędzy ceną wykonania a ceną referencyjną instrumentu bazowego na dzień wykonania).

Transakcje na instrumentach pochodnych, bez względu na typ, w każdym przypadku charakteryzują się wspólnymi parametrami transakcyjnymi:

* data zawarcia transakcji (trade date) - dzień, w którym zawarto transakcję,

* data wykonywania (expiry date) - dzień, w którym następuje określenie ceny rozliczenia i ustalany jest wynik na transakcji (w terminach wcześniejszych wynik ten nie jest znany),

* data rozliczenia (delivery date) - dzień (zgodny z zapisami umowy) przepływu środków pieniężnych wynikających z rozliczenia,

* instrument bazowy - przedmiot transakcji (cena metalu lub kurs walutowy),

* cena wykonania (strike price) - ustalona w dniu zawarcia transakcji cena sprzedaży / zakupu instrumentu bazowego,

* nominał, wolumen (notional amount) - wielkość instrumentu bazowego transakcji.

Instrumenty opcyjne dodatkowo charakteryzują się następującymi parametrami:

* data płatności premii (premium date) - dzień (zgodny z zapisami umowy) przepływu środków pieniężnych z tytułu premii,

* premia opcyjna (premium) - kwota należna za zawarcie instrumentu opcyjnego.

W sytuacji, gdy wystawiającym opcję jest Spółka, otrzymuje ona od brokera premię, natomiast gdy Spółka jest nabywcą opcji (wystawiającym jest broker) Spółka dokonuje płatności premii na rzecz brokera.

W związku z faktem, ze Spółka zawiera różnego rodzaju transakcje na instrumentach pochodnych mogą wystąpić dwie sytuacje na moment rozliczenia zawartych transakcji pochodnych:

* realizacja praw wynikających z zawartego instrumentu (swap, forward, opcje),

* rezygnacja z realizacji praw wynikających z zawartego instrumentu (opcje - przy założeniu zaistnienia odpowiednich warunków rynkowych).

W praktyce występują sytuacje, kiedy faktyczny przepływ środków pieniężnych z rozliczenia transakcji dokonywany jest po dacie rozliczenia określonej w umowie.

Wydatki związane z zawieranymi przez Spółkę transakcjami dotyczącymi instrumentów pochodnych nie są związane z nabyciem środków trwałych.

Spółka nie prowadzi działalności w zakresie obrotu instrumentami pochodnymi, a transakcje zawierane z wyspecjalizowanymi w tym zakresie podmiotami (brokerami) umożliwiają Spółce ukształtowanie pożądanego profilu ekspozycji na ryzyko towarowe i walutowe.

W związku z powyższym zadano następujące pytania.

Stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania 1.

Zgodnie z zasadą ogólną zawartą w art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, przychodami są otrzymane pieniądze.

Z kolei moment rozpoznania przychodów związanych z działalnością gospodarczą określa art. 12 ust. 3a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Według tego przepisu - w brzmieniu obowiązującym do końca 2006 r., "Za datę powstania przychodu, o którym mowa w ust. 3, uważa się, z zastrzeżeniem ust. 3c i 3d, dzień wystawienia faktury (rachunku), nie później jednak niż ostatni dzień miesiąca, w którym:

Od dnia 1 stycznia 2007 r. moment rozpoznania przychodów związanych z działalnością gospodarczą w art. 12 ust. 3a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych zdefiniowany został następująco:

"Za datę powstania przychodu, o którym mowa w ust. 3, uważa się, z zastrzeżeniem ust. 3c i 3d, dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, nie później niż dzień:

Jednocześnie w art. 12 ust. 3e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych określono, że w przypadku otrzymania przychodu, o którym mowa w ust. 3, do którego nie stosuje się ust. 3a, 3c i 3d za datę powstania przychodów uznaje się dzień otrzymania zapłaty.

W świetle powyższych regulacji, Spółka stoi na stanowisku, że przychody z realizacji transakcji na instrumentach pochodnych (dodatni wynik) winna rozpoznawać zarówno do końca 2006 r., jak i od dnia 1 stycznia 2007 r., w dacie faktycznego otrzymania płatności od brokera (kasowo).

Stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania 2.

W myśl art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych - do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów.

Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych nie określa momentu realizacji praw wynikających z instrumentów pochodnych takich jak np. opcja, forward, czy też swap. Niemniej jednak, w ocenie Spółki, datą realizacji tych praw jest data rozliczenia wynikająca z umowy, gdyż na ten dzień wymagalne są (zgodnie z umową) wszelkie płatności związane z realizacją instrumentu pochodnego. Stąd też w dacie rozliczenia wynikającej z umowy Spółka jest uprawniona do rozpoznania kosztów wynikających z rozliczenia instrumentu.

Stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania 3.

Specyfika obrotu instrumentami pochodnymi jako rynku wysoko wyspecjalizowanego powoduje, że obrót ten organizują i usługi w tym zakresie świadczą wyłącznie podmioty profesjonalnie zajmujące się usługami finansowymi, tj. banki lub brokerzy. Spółka w odniesieniu do transakcji na instrumentach pochodnych korzysta z usług wyżej wymienionych instytucji, mających siedzibę zarówno w Polsce, jak i za granicą.

W świetle przepisów przywołanych w pkt 1, w ocenie Spółki, przychody z premii opcyjnej winny być rozpoznawane w dacie otrzymania płatności (kasowo lub rozliczone w formie potrącenia). Wystawienie przez Spółkę opcji nie jest świadczeniem usług (Spółka nabywa usługę finansową), nie jest też sprzedażą prawa majątkowego (które istnieje), lecz dopiero kreuje powstanie tego prawa.

Powyższe stanowisko Spółki znajduje również oparcie w piśmie Ministra Finansów Departamentu Podatków Bezpośrednich i Opłat z dnia 27 marca 1997 r., gdzie określono, że: "w przypadku zaś wystawiających powyższe instrumenty finansowe wynagrodzenie otrzymane w związku z ich sprzedażą będzie przychodem w momencie otrzymania - stosownie do art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych".

Aczkolwiek, pismo to zostało wydane przed wprowadzeniem do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych art. 12 ust. 3a, tym niemniej, wskazywało ono na art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (moment otrzymania), a nie na art. 12 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dotyczący przychodów należnych).

Stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania 4.

Stosownie do postanowień art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych - do czasu (...) rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów (...).

W ocenie Spółki, moment rezygnacji z realizacji praw z opcji następuje w dacie wykonania (expiry date) określonej umową, gdyż na ten dzień znany jest wynik na transakcji, który decyduje, że Spółka odstępuje od realizacji praw z nabytego instrumentu, a także wygasają prawa do realizacji instrumentu (stronom transakcji wiadomym jest, że nie dojdzie do pieniężnego rozliczenia transakcji). Stąd też w dacie wykonania (expiry date) Spółka ma prawo zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów premię zapłaconą brokerowi.

Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu, działając z upoważnienia Ministra Finansów, wydał w dniu 10 grudnia 2008 r. interpretację indywidualną nr ILPB3/423-578/08-2/ŁM, w której stanowisko Spółki w zakresie przychodów i kosztów związanych z realizacją opcji walutowych uznał za nieprawidłowe.

W interpretacji indywidualnej tut. Organ stwierdził co następuje:

W ramach zawieranych "transakcji nierzeczywistych" środki pieniężne w walucie obcej nie są w trakcie realizacji transakcji własnością podatnika ani też nie wpływają na jego konto walutowe. W przypadku zamknięcia transakcji nie następuje faktyczny rozchód waluty. Nabywa on zatem pochodny instrument finansowy, ale w tym momencie nie ponosi kosztów na ich nabycie, bowiem w wyniku zlecenia kupna walut nie dochodzi do rzeczywistego nabycia tych środków. W momencie realizacji prawa nie występuje ich rozchód. A więc, chociaż z dniem zawarcia umowy strony nabywają prawo majątkowe do ewentualnego uzyskania świadczenia w przyszłości, to jednak nie będzie to równoznaczne z uzyskaniem przychodu należnego. Dopiero od chwili, gdy uprawniony zrealizował prawa wynikające z instrumentu pochodnego, uzyskuje przychód należny w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.).

Zatem w przypadku, gdy strony kontraktów dokonują rozliczenia finansowego zawieranych transakcji nierzeczywistych na instrumentach pochodnych, stanowiącego różnicę między bieżącą wartością instrumentu bazowego, a jego wartością określoną w kontrakcie, stosownie do art. 12 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, przychód należny powstaje w dacie realizacji kontraktu, która w opisanym stanie faktycznym określona została jako "value date".

Natomiast w zakresie przychodów z premii opcyjnej, po stronie otrzymującego premię przychód wystąpi w dacie zawarcia kontraktu przewidującego zapłatę tej premii. Premia bowiem jest opłatą niezależną od "wyniku" zawartego kontraktu i stanowi zapłatę dla wystawcy instrumentu za samo jego wystawienie (za ryzyko związane z wystawieniem instrumentu).

W kwestii natomiast kosztów uzyskania przychodów, zgodnie z generalną zasadą wynikającą z art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, wydatki związane z nabyciem instrumentów pochodnych podlegają zaliczaniu do kosztów uzyskania przychodów w momencie realizacji praw wynikających z danego instrumentu.

W związku z powyższym, za moment potrącenia kosztu uzyskania przychodów, w przypadku rozliczania wyników finansowych kontraktów terminowych, uznać należy dzień realizacji kontraktu terminowego.

W kwestii natomiast momentu zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wydatków nabywcy instrumentu z tytułu zapłaconej brokerowi premii, wydatki z tego tytułu mogą być potrącane jako koszty uzyskania przychodów w roku podatkowym, w którym nastąpi realizacja praw wynikających z instrumentu, którego premia dotyczy.

Pismem z dnia 19 grudnia 2008 r. (data wpływu 30 grudnia 2008 r.) S.A. wezwała Organ podatkowy do usunięcia naruszenia prawa w ww. interpretacji indywidualnej. W wyniku ponownej analizy sprawy, z uwzględnieniem zarzutów przytoczonych w wezwaniu do usunięcia naruszenia prawa, znaleziono podstawy do częściowej zmiany ww. indywidualnej interpretacji przepisów prawa podatkowego (odpowiedź na ww. wezwanie z dnia 27 stycznia 2009 r. nr ILPB3/423W-100/08-2/BN).

W zaskarżonej interpretacji Organ podatkowy wskazał, iż za moment potrącenia kosztu uzyskania przychodów, w przypadku rozliczania wyników finansowych kontraktów terminowych, uznać należy, analogicznie do momentu powstania przychodu, tę samą datę, tj. dzień realizacji kontraktu terminowego określonego jako "value date". W kwestii sprecyzowania tego pojęcia w odpowiedzi na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa dodano, iż stosując terminologię zaproponowaną przez Wnioskodawcę "value date" w swojej istocie jest zbliżony do daty wykonywania "expiry date", określonej jako dzień, w którym następuje określenie ceny rozliczenia i ustalany jest wynik na transakcji.

Tut. Organ przychylił się natomiast do zarzutu, iż w wydanej interpretacji nie określono, kiedy należy rozpoznać koszt podatkowy z tytułu zapłaconej premii opcyjnej w przypadku rezygnacji z praw do wykonania opcji. W tej kwestii tut. Organ podzielił stanowisko Wnioskodawcy, iż prawo do rezygnacji z wykonania opcji posiada jej nabywca do momentu jej wykonania, określonej jako "expiry date", gdyż na tą datę wygasają wszelkie prawa z opcji, a więc również prawo nabywcy do wyrażenia woli co do realizacji opcji, bądź też rezygnacji z tego prawa.

W związku z powyższym, Strona wystosowała w dniu 17 lutego 2009 r. skargę. Odpowiedź na skargę została udzielona pismem z dnia 18 marca 2009 r. nr ILPB3/4240-10/09-2/BN.

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu, po rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 4 czerwca 2009 r. sygn. akt I SA/Wr 328/09 uchylił zaskarżoną interpretację. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, iż skarga zasługuje na uwzględnienie. W opinii Sądu, kwestię sporną pomiędzy stronami stanowi ustalenie zarówno daty powstania przychodu, jak i momentu potrącenia kosztów uzyskania przychodu z tytułu realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych.

Sąd podkreślił, iż legalną definicję pochodnych instrumentów finansowych dla celów podatkowych ustawodawca wprowadził art. 16 ust. 1b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Zdaniem Sądu, zgodnie z tą definicją wartość instrumentu pochodnego jest uzależniona (pochodna) od wartości elementu bazowego. Rozliczenie instrumentu pochodnego następuje w przyszłości, lecz strony już w momencie zawarcia umowy ustalają, po jakiej cenie nastąpi to rozliczenie. Taki sposób rozliczania instrumentów pochodnych wiąże się z funkcją ubezpieczeniową instrumentów pochodnych, która polega na zabezpieczeniu posiadacza przed ryzykiem związanym ze wzrostem lub spadkiem cen instrumentów pierwotnych (towaru, waluty).

Sąd wskazał, iż moment powstania przychodów związanych z działalnością gospodarczą określony został w art. 12 ust. 3a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Odstępstwo od tej zasady przewidziano w art. 12 ust. 3e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

W opinii Sądu, w przypadku uzyskiwania przychodów z realizacji pochodnych instrumentów finansowych przez Spółkę nie występuje element wydania towaru (są to transakcje o charakterze nierzeczywistym) ani też zbycia prawa majątkowego (Spółka realizuje uprawnienia wynikające z przysługującego Jej prawa majątkowego). Nie występuje również element wykonania usługi w momencie realizacji (wykonania) przez Spółkę praw z instrumentu pochodnego, skoro przychód po stronie Spółki powstaje w wyniku korzystnego ustalenia ceny sprzedaży instrumentu pierwotnego we wcześniej zawartym kontrakcie.

W związku z powyższym, zdaniem Sądu, należy przyjąć, że przychód z realizacji praw pochodnych (dodatni wynik z transakcji) przez Spółkę powstaje w dacie faktycznego otrzymania przez Spółkę płatności z tego tytułu, stosownie do art. 12 ust. 3e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Jeśli natomiast chodzi o koszty uzyskania przychodów z tytułu realizacji instrumentów pochodnych (ujemny wynik z transakcji), Sąd podkreślił, że kwestię potrącalności kosztów podatkowych w czasie reguluje przede wszystkim art. 15 ust. 4 i następne ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Natomiast art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy, na który powołuje się Organ przy ustalaniu momentu potrącenia kosztów uzyskania przychodów z tytułu realizacji praw z instrumentów pochodnych, wprowadza jedynie ograniczenie czasowe co do początkowego momentu, od którego podatnik uprawniony jest do rozpoznania kosztów z powyższego tytułu. Norma ta stanowi uzupełnienie ogólnych zasad potrącalności kosztów, przewidzianych w art. 15 ust. 4 i następne ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Wobec powyższego, w opinii Sądu, Spółka jest uprawniona do potrącenia kosztów wynikających z rozliczenia instrumentu pochodnego (ujemny wynik z transakcji) w dacie poniesienia wydatku, zgodnie z art. 15 ust. 4d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Ograniczenie wynikające z art. 16 ust. 1b ustawy nie dotyczy tej sytuacji, skoro poniesienie wydatku nie następuje wcześniej niż realizacja praw wynikających z instrumentu pochodnego. Należy natomiast zauważyć, że ograniczenie przewidziane w art. 16 ust. 1 pkt 8b wpływa na datę potrącenia kosztu z tytułu np. premii opcyjnej zapłaconej przy zawarciu kontraktu. Wydatek ten nie stanowi kosztu uzyskania przychodu do czasu realizacji praw wynikających z instrumentów pochodnych albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z instrumentów pochodnych.

Tut. Organ nie zgadzając się z powyższym wyrokiem wniósł w dniu 30 lipca 2009 r. skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

W skardze kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu Minister Finansów wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi pierwszej instancji oraz o zasądzenie od Skarżącej na rzecz Organu podatkowego kosztów postępowania.

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 1 lutego 2011 r. sygn. akt II FSK 1725/09 oddalił skargę kasacyjną. Naczelny Sąd Administracyjny nie uznał za zasadne zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 12 ust. 3, ust. 3a i ust. 3e oraz art. 15 ust. 4d i art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych przez ich błędną wykładnię, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie do podanego we wniosku stanu faktycznego.

Sąd wskazał, iż definicję pochodnych instrumentów finansowych dla celów podatkowych ustawodawca wprowadził w art. 16 ust. 1b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Natomiast art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy stanowi, że do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych - do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo ich odpłatnego zbycia, o ile wydatki te, stosownie do art. 16g ust. 3 i 4, nie powiększają wartości początkowej środka trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych.

Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił jednak, iż przytoczone przepisy w ogóle nie mogły stanowić podstawy do rozstrzygnięcia w zakresie momentu powstania przychodu w przypadku zrealizowania dodatniego wyniku z transakcji na instrumentach pochodnych. W przypadku natomiast ujemnego wyniku na tego typu transakcjach kwestię potrącalności kosztów podatkowych w czasie reguluje przede wszystkim art. 15 ust. 4 i następne ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Jak trafnie zauważył to Sąd pierwszej instancji, ograniczenie przewidziane w art. 16 ust. 1 pkt 8b wpływa na datę potrącenia kosztu z tytułu np. premii opcyjnej zapłaconej przy zawarciu kontraktu. Wydatek ten nie stanowi kosztu uzyskania przychodu do czasu realizacji praw wynikających z instrumentów pochodnych albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z instrumentów pochodnych.

Natomiast w opinii Naczelnego Sądu Administracyjnego, w zakresie momentu powstania przychodu podatkowego w związku ze zrealizowaniem dodatniego wyniku z transakcji na nierzeczywistych instrumentach pochodnych decydujące znaczenie mają rozwiązania prawne przyjęte w art. 12 ust. 1 i ust. 3 oraz ust. 3a-3e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. W wyniku realizacji instrumentów pochodnych nierzeczywistych nie występuje fizyczna dostawa instrumentu bazowego, nie dochodzi do zbycia prawa majątkowego lub wydania rzeczy, nie występuje również wykonanie usługi. Zatem zgodnie z tymi regulacjami, jak trafnie to ocenił Sąd pierwszej instancji, data powstania przychodu rozumianego jako zrealizowany dodatni wynik na transakcjach z kontraktów nierzeczywistych instrumentów pochodnych może zostać określona wyłącznie na podstawie art. 12 ust. 3e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. W konsekwencji, w myśl tego przepisu obowiązek wykazania przychodu podatkowego powstanie dopiero w momencie otrzymania zapłaty (delivery date).

Z kolei, jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wydanym wyroku, strata poniesiona na realizacji nierzeczywistych instrumentów pochodnych stanowi koszt uzyskania przychodu - kontrakty na realizację instrumentów pochodnych zawsze zawierane są w celu osiągnięcia przychodów. Powstanie tego rodzaju straty jako kategorii kosztu uzyskania przychodu powinno być rozpatrywane zgodnie z regułami wyrażonymi w art. 15 ust. 1 i ust. 4 oraz ust. 4a-4d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, a w szczególności tych spośród wskazanych przepisów, które decydują o potrącalności kosztów w czasie. Wobec tego, że stracie poniesionej na realizacji nierzeczywistych instrumentów pochodnych nie można przyznać charakteru kosztu bezpośredniego w rozumieniu art. 15 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, to stanowi ona koszt pośredni potrącalny w dacie poniesienia, tj. ujęcia w ewidencji księgowej (art. 15 ust. 4d).

Uwzględniając powyższe oraz uzasadnienia wyroków Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie, stwierdza się co następuje.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego uznaje się za:

* prawidłowe - w zakresie pytania nr 1, 2 i 4,

* nieprawidłowe - w zakresie pytania nr 3.

Stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c) ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. z 2005 r. Nr 183, poz. 1538 z późn. zm.), instrumentami finansowymi w rozumieniu ustawy są finansowe kontrakty terminowe oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie, umowy forward dotyczące stóp procentowych, swapy akcyjne, swapy na stopy procentowe, swapy walutowe.

Natomiast definicję pochodnych instrumentów finansowych dla celów podatkowych zawiera art. 16 ust. 1b ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 z późn. zm.). Przepis ten stanowi, iż ilekroć w ustawie jest mowa o pochodnych instrumentach finansowych, rozumie się przez to prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny towarów, walut obcych, waluty polskiej, złota dewizowego, platyny dewizowej lub papierów wartościowych, albo od wysokości stóp procentowych lub indeksów, a w szczególności opcje i kontrakty terminowe.

Warto w tym miejscu wskazać, iż w przypadku transakcji terminowych wyróżniamy transakcje:

* nierzeczywiste, w których nie następuje fizyczna dostawa instrumentu bazowego, natomiast realizacja transakcji jest dokonywana poprzez rozliczenie między stronami różnicy cen oraz

* rzeczywiste, w których następuje faktyczne przeniesienie prawa własności ze sprzedającego na kupującego w drodze fizycznego dostarczenia instrumentu bazowego kupującemu przez sprzedającego, w określonym terminie i miejscu w zamian za ekwiwalent pieniężny.

Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych nie zawiera przepisu, który przewidywałby szczególny sposób ustalania przychodów oraz kosztów ich uzyskania z realizacji praw pochodnych, co oznacza że objęte są one reżimem ogólnym art. 12 i 15 w zw. z art. 16 tej ustawy.

Stosownie do art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2006 r. i od 1 stycznia 2007 r., przychodami, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4 oraz art. 13 i 14, są w szczególności otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, w tym również różnice kursowe. Natomiast na podstawie art. 12 ust. 3 tej ustawy, za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami specjalnymi produkcji rolnej, osiągnięte w roku podatkowym, uważa się także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont (...).

Objęte powyższym przepisem przychody muszą być następstwem prowadzonej działalności gospodarczej. W związku z tym, między przychodem, a działalnością gospodarczą musi istnieć związek skutkujący powstaniem przychodu. Określenie "związane z działalnością gospodarczą" pojmuje się dość szeroko, tym samym uznając, iż przychodami z tego źródła są nie tylko przychody będące bezpośrednim wynikiem tej działalności, ale także przychody z każdej innej działalności z nią związanej, w tym w szczególności z tytułu niektórych operacji finansowych. Przychodami należnymi, które to określenie nie zostało zdefiniowane w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych, są przychody, które w następstwie działalności gospodarczej stały się należnością (wierzytelnością), chociaż faktycznie jeszcze ich nie uzyskano. Oznacza to, że opodatkowanie rozszerzone zostało także na przychody, które zgodnie z ich zaksięgowaniem, powinny wpłynąć do podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, lecz jeszcze to nie nastąpiło, co jest konsekwencją oparcia opodatkowania przychodów z działalności gospodarczej na tzw. zasadzie memoriałowej.

Zasady rozpoznawania momentu uzyskania przychodów określonych w art. 12 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych uregulowane są w art. 12 ust. 3a-3e tej ustawy.

Zgodnie z art. 12 ust. 3a ww. ustawy, w brzmieniu obowiązującym do końca 2006 r., za datę powstania przychodu, o którym mowa w ust. 3, uważa się, z zastrzeżeniem ust. 3c i 3d, dzień wystawienia faktury (rachunku), nie później jednak niż ostatni dzień miesiąca, w którym:

Zgodnie z art. 12 ust. 3a, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r., za datę powstania przychodu, o którym mowa w ust. 3, uważa się, z zastrzeżeniem ust. 3c-3e, dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, nie później niż dzień:

Z kolei, w myśl art. 12 ust. 3c tej ustawy, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r., jeżeli strony ustalają, że usługa jest rozliczana w okresach rozliczeniowych, za datę powstania przychodu uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku.

W przypadku otrzymania przychodu, do którego nie mają zastosowania regulacje zawarte w ust. 3a i 3c, zgodnie z ust. 3e - za datę powstania przychodu uznaje się dzień otrzymania zapłaty.

W kwestii natomiast kosztów uzyskania przychodów, zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2006 r., kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. Natomiast w myśl powyższego przepisu, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r., kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1.

W związku z powyższym, należy stwierdzić, iż kosztami uzyskania przychodów są wszelkie racjonalne i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, której celem jest osiągnięcie przychodów, zabezpieczenie lub zachowanie źródła przychodów.

W oparciu o kryterium powiązania poniesionego kosztu z przychodem, ustawodawca wyróżnił od 1 stycznia 2007 r. koszty podatkowe:

* bezpośrednio związane z przychodami, których poniesienie przekłada się wprost na uzyskanie konkretnych przychodów (możliwe jest ustalenie, w jakim okresie i w jakiej wysokości powstał związany z nimi przychód) oraz

* inne niż bezpośrednio związane z przychodami, których nie można w taki sposób przypisać do określonych przychodów, ale są racjonalnie uzasadnione jako prowadzące do ich osiągnięcia (tzw. koszty pośrednie).

W myśl art. 15 ust. 4d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, koszty uzyskania przychodów, inne niż koszty bezpośrednio związane z przychodami, są potrącalne w dacie ich poniesienia. Jeżeli koszty te dotyczą okresu przekraczającego rok podatkowy, a nie jest możliwe określenie, jaka ich część dotyczy danego roku podatkowego, w takim przypadku stanowią koszty uzyskania przychodów proporcjonalnie do długości okresu, którego dotyczą.

Zgodnie z treścią art. 15 ust. 4e ww. ustawy, za dzień poniesienia kosztu uzyskania przychodów uważa się dzień, na który ujęto koszt w księgach rachunkowych (zaksięgowano) na podstawie otrzymanej faktury (rachunku), albo dzień, na który ujęto koszt na podstawie innego dowodu w przypadku braku faktury (rachunku), z wyjątkiem sytuacji gdy dotyczyłoby to ujętych jako koszty rezerw albo biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów.

Rozpatrując kwestię kosztów podatkowych w oparciu o przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych należy mieć również na uwadze postanowienia art. 16 ust. 1 tej ustawy.

Stosownie do treści art. 16 ust. 1 pkt 8b ww. ustawy, nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych - do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo ich odpłatnego zbycia - o ile wydatki te, stosownie do art. 16g ust. 3 i 4, nie powiększają wartości początkowej środka trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych.

W tym miejscu należy podkreślić, iż powyższy przepis wprowadza jedynie ograniczenie czasowe co do początkowego momentu, od którego podatnik uprawniony jest do rozpoznania kosztów z tytułu realizacji praw z instrumentów pochodnych. Norma ta stanowi uzupełnienie ogólnych zasad potrącalności kosztów, przewidzianych w art. 15 ust. 4 i następne ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Odpowiedź w zakresie pytania nr 1.

W przypadku uzyskiwania przychodów z realizacji pochodnych instrumentów finansowych przez Spółkę nie występuje element wydania towaru (są to transakcje o charakterze nierzeczywistym), ani też zbycia prawa majątkowego (Spółka realizuje uprawnienia wynikające z przysługującego jej prawa majątkowego). Nie występuje również element wykonania usługi w momencie realizacji (wykonania) przez Spółkę praw z instrumentu pochodnego, skoro przychód po stronie Spółki powstaje w wyniku korzystnego ustalenia ceny sprzedaży instrumentu pierwotnego we wcześniej zawartym kontrakcie.

W związku z powyższym należy przyjąć, że przychód z realizacji praw pochodnych (dodatni wynik z transakcji) powstaje w dacie faktycznego otrzymania przez Spółkę płatności z tego tytułu, stosownie do art. 12 ust. 3e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Reasumując, w przypadku zawieranych przez Spółkę transakcji nierzeczywistych na instrumentach pochodnych - zarówno do 31 grudnia 2006 r. jak i od 1 stycznia 2007 r. - przychody z wykonania transakcji (dodatni wynik) należy rozpoznawać w dacie faktycznego otrzymania płatności (kasowo).

Odpowiedź w zakresie pytania nr 2.

Jeśli chodzi o koszty uzyskania przychodów z tytułu realizacji instrumentów pochodnych (ujemny wynik z transakcji), należy zauważyć, że kwestię potrącalności kosztów podatkowych w czasie reguluje przede wszystkim art. 15 ust. 4 i następne ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Wobec tego, że stracie poniesionej na realizacji nierzeczywistych instrumentów pochodnych nie można przyznać charakteru bezpośredniego, to stanowi ona koszt pośredni potrącalny w dacie poniesienia, tj. ujęcia w ewidencji księgowej, zgodnie z art. 15 ust. 4d i 4e ww. ustawy. Ograniczenie wynikające z art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy nie dotyczy sytuacji przedstawionej przez Spółkę, bowiem poniesienie wydatku nie następuje wcześniej, niż realizacja praw wynikających z instrumentu pochodnego.

Podsumowując, w przypadku zawieranych przez Spółkę transakcji nierzeczywistych na instrumentach pochodnych - zarówno do 31 grudnia 2006 r. jak i od 1 stycznia 2007 r. - koszty wykonania transakcji (ujemny wynik na transakcji) należy rozpoznawać w dacie rozliczenia tych transakcji określonej umową.

Odpowiedź w zakresie pytania nr 3.

Premia jest opłatą niezależną od "wyniku" zawartego kontraktu i stanowi zapłatę dla wystawcy instrumentu za samo jego wystawienie (za ryzyko związane z wystawieniem instrumentu).

Wobec powyższego, w przypadku wystawionych przez Spółkę opcji nierzeczywistych - zarówno do 31 grudnia 2006 r. jak i od 1 stycznia 2007 r. - przychód z premii opcyjnej, po stronie otrzymującego premię (tj. Spółki) wystąpi w dacie zawarcia kontraktu przewidującego zapłatę tej premii.

Odpowiedź w zakresie pytania nr 4.

Prawo do rezygnacji z wykonania opcji posiada jej nabywca do momentu jej wykonania, określonej jako "expiry date", gdyż na tą datę wygasają wszelkie prawa z opcji, a więc również prawo nabywcy do wyrażenia woli co do realizacji opcji, bądź też rezygnacji z tego prawa.

Reasumując, w przypadku nabytych przez Spółkę opcji nierzeczywistych - w sytuacji rezygnacji przez Spółkę z realizacji praw wynikających z opcji - koszty zapłaconej brokerowi premii należy rozpoznać jako koszt uzyskania przychodów w dacie wykonania (expiry date).

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Jednocześnie informuje się, iż w zakresie opisu zdarzenia przyszłego wydana została odrębna interpretacja w dniu 14 lipca 2011 r. nr ILPB3/423-578/08/11-S-1/ŁM.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, ul. Św. Mikołaja 78/79, 50-126 Wrocław po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Poznaniu, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Lesznie, ul. Dekana 6, 64-100 Leszno.