IBPP3/443-666/09/ŁW

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 2 i § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 31 sierpnia 2009 r. (data wpływu 3 września 2009 r.), uzupełnionym pismem z dnia 25 listopada 2009 r. (data wpływu), o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości - jest prawidłowe.

W dniu 3 września 2009 r. do tut. organu wpłynął ww. wniosek, uzupełniony pismem z dnia 25 listopada 2009 r. (data wpływu), o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania odszkodowania za bezumowne korzystanie z gruntu.

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca jest producentem i dostawcą energii cieplnej. Posiada szereg sieci cieplnych, które przebiegają przez cudze grunty. Wnioskodawca, tam gdzie jest to możliwe, stara się uregulować prawnie ten stan poprzez ustanowienia służebności gruntu na zasadach nieodpłatnych, gdyż stoi na stanowisku, że ewentualne roszczenia zostały uregulowane w momencie posadowienia tych urządzeń. W niektórych przypadkach Wnioskodawca musiał zapłacić odszkodowanie za bezumowne korzystanie z gruntu, zanim uregulował ten stan przez podpisanie umowy dzierżawy czy ustanowienie służebności. W przypadku zbyt wygórowanych żądań właścicieli gruntów sprawę rozstrzygnął sąd poprzez wydanie postanowienia o wysokości odszkodowania.

W dniu 25 listopada 2009 r. (data wpływu) Wnioskodawca uzupełnił wniosek wskazując, iż w przypadku posiadanych przez Wnioskodawcę rozstrzygnięć sądowych, sądy w swoich postanowieniach ustalały zarówno powierzchnię nieruchomości z której właściciel nie może w pełni korzystać ze względu na znajdujące się tam instalacje oraz wysokość stawki wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu za lata wcześniejsze objęte pozwem. Co do zasadności roszczenia Sąd Rejonowy w swoim wyroku uzasadnił cyt. "w tym stanie rzeczy Sąd nie miał wątpliwości, iż roszczenie powoda jest zasadne i znajduje pełne uzasadnienie w treści art. 352 § 2 k.c. w zw. z art. 230 k.c. i w zw. z art. 224 i 225 k.c. jak bowiem przyznał sam pozwany korzystanie przez niego z nieruchomości (...) odpowiadało treści służebności. Zgodnie natomiast z przepisem art. 352 k.c. ten kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w takim zakresie, jest posiadaczem tej służebności, a do posiadania tego stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy. Nie ulega wątpliwości, iż posiadanie służebności ma charakter posiadania zależnego, a zatem zgodnie z art. 230 k.c. można w stosunku do niego odpowiednio stosować przepisy określające obowiązki posiadacza samoistnego względem właściciela. Do obowiązków tych zgodnie z treścią art. 224 k.c. należy natomiast zapłata wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy, przy czym stosownie do treści art. 225 k.c. posiadacz w złej wierze obowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia za cały okres, przez który korzystał z cudzej nieruchomości, wiedząc o tym, iż nie ma do niej tytułu prawnego".

W innym wyroku Sąd Okręgowy uznał cyt. "powódce jako użytkownikowi wieczystemu przysługuje uprawnienie do korzystania z gruntu, a ochrona tego prawa jest identyczna jak w przypadku prawa własności. Sąd Okręgowy w drodze analogii zastosował art. 224-225 k.c. dla rozliczenia posiadacza z użytkownikiem wieczystym z tytułu korzystania z gruntu. W ocenie Sądu Okręgowego, pozwana korzystając z nieruchomości powódki co najmniej od 1993 r. pozostawała, w złej wierze skoro wiedziała, że nie jest właścicielem działki i nie dołożyła należytej staranności w sprawdzeniu czy ma prawo korzystać z nieruchomości. Dla ustalenia wynagrodzenia w niniejszej sprawie niezbędnym było w pierwszej kolejności przyjęcie powierzchni wyłączonej z użytku z uwagi na ciepłociąg". Do ww. pisma załączono ww. wyroki sadowe stanowiące jego integralną część.

Z załączonych wyroków sądowych wynika, iż pomiędzy Wnioskodawcą a właścicielami nieruchomości nie została zawarta jakakolwiek umowa. Wnioskodawca bez wiedzy i zgody właścicieli nieruchomości użytkował cudze nieruchomości w ten sposób, iż przez części tych nieruchomości przebiegała sieć cieplna stanowiąca własność Wnioskodawcy. W jednym z przypadków właściciel nieruchomości wystąpił do Wnioskodawcy z propozycja aby Wnioskodawca wykupił część nieruchomości zajętą przez sieć ciepłownicza, albo też zawarł umowę dzierżawy. Wnioskodawca pozostał bierny na te propozycje. W związku z powyższym właściciel nieruchomości w postępowaniu sądowym uzyskał wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości. W drugim przypadku Wnioskodawca nie zawarł żadnej umowy z użytkownikiem wieczystym gruntu przez który przebiegały przewody ciepłownicze Wnioskodawcy. W związku z czym użytkownik wieczysty obciążył Wnioskodawcę wynagrodzeniem z tytułu za bezumowne korzystanie zajmowanej działki gruntu. Ponieważ Wnioskodawca uznał zasadność obciążenia, lecz tylko do części żądanego wynagrodzenia, spór między Wnioskodawcą a użytkownikiem wieczystym w kwestii wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu został rozstrzygnięty na drodze sądowej.

W związku z powyższym zadano następujące pytania:

Czy zapłacone odszkodowanie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W piśmie z dnia 25 listopada 2009 r. Wnioskodawca wskazał, iż zapytanie dotyczy zarówno kwot zasądzonych wyrokami, jak również kwot zapłaconych w wyniku wzajemnych uzgodnień stron.

Zdaniem Wnioskodawcy opodatkowaniu VAT zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług. W związku z przebiegiem sieci przez obce grunty nie doszło do dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług. Właściciel nieruchomości gruntowej nie miał wiedzy, że jego rzecz jest używana przez inny podmiot, był zmuszony do tolerowania tej sytuacji, dlatego też nie miał woli świadczenia czegokolwiek w tym przypadku udostępniania nieruchomości. Nie mógł przeszkodzić w korzystaniu z jego własności. Było to świadczenie nie poparte na tytule prawnym wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość zobowiązania. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach nie jest płatnością za świadczenie usług natomiast ma charakter rekompensaty za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i nie powinno być opodatkowane podatkiem od towarów i usług.

Zdaniem Wnioskodawcy wypłacone wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości ma charakter odszkodowawczy i ma na celu naprawienie wynikłej dla właściciela rzeczy szkody z tytułu bezprawnego jej używania. Nie ma znaczenia czy zostało ono zapłacone w wyniku wzajemnych uzgodnień stron, czy też na podstawie wyroku sądowego oraz fakt, że podstawę wyliczenia odszkodowania stanowi powierzenia zajmowana przez ciepłociągi oraz stawki czynszu dzierżawnego gruntu, jednakże przy uwzględnieniu ograniczonego zakresu korzystania z nieruchomości przez właściciela urządzeń.

Potwierdzają to zarówno sądy administracyjne (zob. przykładowo wyrok WSA w Gdańsku z dnia 24 lipca 2007 r., I SA/Gd 71/07) jak i organy podatkowe. Przykładowo wskazać można interpretację z dnia 3 czerwca 2008 r., IBPP3/443-164/08/IK w której czytamy, że "w przypadku bezumownego korzystania z cudzej rzeczy właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenia za bezprawne korzystanie z jego własności. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej szkody z tytułu bezprawnego korzystania. Żądanie wynagrodzenia (roszczenia pieniężnego) w swojej istocie nie stanowi należności za wykonane usługi, lecz odszkodowanie".

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej stanu faktycznego uznaje się za prawidłowe.

Zgodnie z treścią art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.) zwanej dalej ustawą o VAT opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega, m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

W myśl art. 7 ust. 1 cyt. powyżej ustawy, przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Ponadto, zgodnie z art. 8 ust. 1 powołanej ustawy przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 w tym również:

Definicja świadczenia usług ma zatem charakter dopełniający definicję dostawy towarów i jest przejawem realizacji powszechności opodatkowania podatkiem od towarów i usług transakcji realizowanych przez podatnika w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Wskazać, należy, iż bezumowne korzystanie z cudzej rzeczy regulują przepisy art. 224, 225 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Jak wynika z art. 224 i 225 k.c. w przypadku bezumownego korzystania z rzeczy korzystający w złej lub dobrej wierze od chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy obowiązany jest do wypłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, zwrotu pożytków oraz odszkodowania z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy. Wynagrodzeniem za korzystanie z rzeczy objęte jest wszystko, co właściciel mógłby uzyskać, gdyby odpłatnie, na podstawie odpowiedniego stosunku prawnego, oddał rzecz do odpłatnego korzystania innemu podmiotowi.

O tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, decydować muszą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

Zauważyć należy, iż z cytowanych wyżej przepisów ustawy o podatku od towarów i usług wynika, że przy określeniu czy miała miejsce czynność podlegająca opodatkowaniu istotne jest określenie czy wykonywano świadczenie i czy wynagrodzenie z tytułu wykonywania tego świadczenia miało być wypłacone. Analiza ww. przepisów ustawy prowadzi do wniosku, że istotną cechą wynagrodzenia jest istnienie bezpośredniego związku pomiędzy usługą i otrzymaną zapłatą. Kolejnym czynnikiem decydującym o tym, czy mamy do czynienia z wynagrodzeniem jest ustalenie, czy wynagrodzenie takie było należne z tytułu danego świadczenia. Czynność opodatkowana powstaje w związku z zaistnieniem stosunku prawnego określonego umową między stronami. Zatem wystąpić musi bezpośredni związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia, oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności.

W sytuacji przedstawionej we wniosku oraz wynikającej z załączonych wyroków sądowych wynika, iż pomiędzy Wnioskodawcą a właścicielami nieruchomości nie została zawarta jakakolwiek umowa. Wnioskodawca bez wiedzy i zgody właścicieli nieruchomości użytkował cudze nieruchomości w ten sposób, iż przez części tych nieruchomości przebiegała sieć cieplna stanowiąca własność Wnioskodawcy. W jednym z przypadków właściciel nieruchomości wystąpił do Wnioskodawcy z propozycją aby Wnioskodawca wykupił część nieruchomości zajętą przez sieć ciepłowniczą, albo też zawarł umowę dzierżawy. Wnioskodawca pozostał bierny na te propozycje. W związku z powyższym właściciel nieruchomości w postępowaniu sądowym uzyskał wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości. W drugim przypadku Wnioskodawca nie zawarł żadnej umowy z użytkownikiem wieczystym gruntu przez który przebiegały przewody ciepłownicze Wnioskodawcy. W związku z czym użytkownik wieczysty obciążył Wnioskodawcę wynagrodzeniem z tytułu bezumownie zajmowanej działki gruntu. Ponieważ Wnioskodawca uznał zasadność obciążenia, lecz tylko do części żądanego wynagrodzenia, spór między Wnioskodawcą a użytkownikiem wieczystym w kwestii wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu został rozstrzygnięty na drodze sądowej.

Z powyższego wynika, iż w przedmiotowej sprawie występuje brak porozumienia wyrażającego wolę zawarcia umowy i w rezultacie brak świadczenia czynności w jej ramach. Występuje tu bezumowna czynność, co do której pomiędzy jej stronami nie została zawarta żadna umowa (porozumienie) wyrażająca wolę jej świadczenia. Czynność ta nie jest oparta na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość wynagrodzenia. Powyższe oznacza, iż do danej czynności doszło wbrew woli właściciela nieruchomości oraz użytkownika wieczystego w związku z czym Wnioskodawca zobowiązany był uiścić wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z cudzej nieruchomości.

Z powodu bezumownego korzystania z nieruchomości gruntowych wskazanych właściciele tych nieruchomości mogli ponieść określone straty lub nie uzyskać określonych korzyści. Zażądali więc od Wnioskodawcy odszkodowania, które nie jest wymienione w art. 5 ustawy o podatku od towarów usług, określającym przedmiot opodatkowania. W przypadku bezumownego korzystania z cudzej własności właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z jego nieruchomości. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej szkody z tytułu bezprawnego korzystania z nieruchomości. Żądanie wynagrodzenia (roszczenie pieniężne) w swojej istocie nie stanowi należności za wykonanie usług, lecz odszkodowanie. Przedmiotowego odszkodowania nie można traktować jako należności z tytułu świadczenia usługi, jest bowiem rekompensatą za niemożność pobierania pożytków. Tym samym bezumowna czynność, na którą nie została wyrażona zgoda (ani wyraźna, ani dorozumiana), nie stanowi transakcji opodatkowanej podatkiem od towarów i usług, a żądanie z tego tytułu zapłaty nie stanowi należności za jej wykonanie. W związku z powyższym takie odszkodowanie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Tym samym stanowisko Wnioskodawcy należało uznać za prawidłowe.

Interpretacja dotyczy stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia stanu faktycznego.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Zgodnie z § 1 pkt 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 sierpnia 2008 r. w sprawie przekazania rozpoznawania innym wojewódzkim sądom administracyjnym niektórych spraw z zakresu działania ministra właściwego do spraw finansów publicznych, Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dz. U. Nr 163, poz. 1016), skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu, ul. Kośnego 70, 45-372 Opole po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Katowicach Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a, 43-300 Bielsko-Biała.