IBPP1/443-260/12/AL

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 2 i § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 27 lutego 2012 r. (data wpływu 5 marca 2012 r.), uzupełnionym pismami z dnia 29 lutego 2012 r. (data wpływu 6 marca 2012 r.), z dnia 29 maja 2012 r. (data wpływu 30 maja 2012 r.) oraz z dnia 6 czerwca 2012 r. (data wpływu 12 czerwca 2012 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości - jest prawidłowe.

W dniu 5 marca 2012 r. wpłynął do tut. organu ww. wniosek, o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Wniosek został uzupełniony pismem z dnia 29 maja 2012 r. (data wpływu 30 maja 2012 r.) będącym odpowiedzią na wezwanie tut. organu nr IBPP1/443-260/12/AL z dnia 21 maja 2012 r. oraz pismem z dnia 6 czerwca 2012 r. (data wpływu 12 czerwca 2012 r.) i pismem z dnia 29 lutego 2012 r. (data wpływu 6 marca 2012 r.).

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca - Gmina jako czynny podatnik VAT wynajmuje i wydzierżawia nieruchomości stanowiące jego własność.

W Gminie wystąpiła sytuacja, w której rozwiązano umowę dzierżawy ze skutkiem natychmiastowym bez zachowania terminu wypowiedzenia z powodu braku wpłaty czynszu dzierżawnego (zgodnie z umową dzierżawy i aneksem do dzierżawy) i zobowiązano dzierżawcę do zwrotu przedmiotu dzierżawy.

Dzierżawca pomimo pisemnych wezwań nie stawił się na spotkania w wyznaczonych terminach w celu dokonania czynności zdawczo-odbiorczych. W związku z tym Gmina złożyła do Sądu Rejonowego pozew o eksmisję (sprawa jeszcze nie zakończona).

Z uwagi na to, iż przedmiot dzierżawy nie został odebrany Gmina wystawia nadal faktury wg stawki VAT 23% z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości. Faktury nie są regulowane przez dzierżawcę.

W uzupełnieniu wniosku z dnia 29 maja 2012 r. Wnioskodawca wskazał, iż wydzierżawił nieruchomość gruntową o łącznej powierzchni 0,5658 ha, zabudowaną budynkiem socjalnym o pow. 68,60 m^2, trzema murowanymi budynkami letniskowymi (każdy o pow. 31,50 m²).

Umowa dzierżawy została zawarta w dniu 25 czerwca 2009 r. na okres 9 lat 11 miesięcy (od 15 sierpnia 2009 r. do 15 maja 2019 r.).

Dzierżawca odebrał osobiście w siedzibie Gminy oświadczenie o rozwiązaniu umowy ze skutkiem natychmiastowym dnia 25 stycznia 2011 r.

W umowie zawarto zapis, mówiący o tym, że po zakończeniu dzierżawy Dzierżawca zobowiązany jest zwrócić przedmiot dzierżawy w stanie techniczno-użytkowym nie gorszym niż w dniu podpisania umowy. Jeżeli dzierżawca nie wykona tego obowiązku będzie zobowiązany do zapłaty Wydzierżawiającemu wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości. O innym odszkodowaniu w umowie nie ma mowy.

W związku z brakiem płatności za czynsz od maja 2010 r. Gmina wysłała do dzierżawcy:

Korzystanie przez Dzierżawcę z nieruchomości odbywa się bez zgody Wnioskodawcy.

Dnia 18 kwietnia 2011 r. został skierowany przez Gminę pozew o eksmisję do Sądu Rejonowego Do chwili obecnej Wnioskodawca otrzymał dwa wezwania na rozprawy, które nie odbyły się z uwagi na niestawiennictwo pozwanego - dzierżawcy.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie (ostatecznie sformułowane w uzupełnieniu wniosku z dnia 6 czerwca 2012 r.):

Czy odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Zdaniem Wnioskodawcy (stanowisko uzupełnione pismem z dnia 29 maja 2012 r.) ww. sytuację należy potraktować jako odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, gdyż obejmuje ono spodziewane korzyści z tytułu umowy najmu (dzierżawy), która zostałaby zawarta gdyby nieruchomość nie została zajęta. Utratą korzyści jest w szczególności szkoda polegająca na nieuzyskaniu pożytków cywilnych (czynszu), które rzecz przynosi. Odszkodowanie to nie mieści się bowiem w definicji towaru zawartego w art. 2 pkt 6 ustawy o podatku od towarów i usług. Nie stanowi to również świadczenia usług o których mowa w art. 8 ustawy o podatku od towarów i usług.

W związku z powyższym opisywane odszkodowanie nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Umowa bowiem nie wygasła tylko została rozwiązana ze skutkiem natychmiastowym z powodu dopuszczenia się przez dzierżawcę zwłoki z zapłatą czynszu. Nie ma zatem żadnej przesłanki mówiącej o milczącym przedłużeniu umowy.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego uznaje się za prawidłowe.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm., tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054), zwanej dalej ustawą o VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Z ust. 2 ww. artykułu wynika, że czynności określone w ust. 1 podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług niezależnie od tego czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

W art. 7 ust. 1 ustawy o VAT postanowiono, iż przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Natomiast zgodnie z art. 8 ust. 1 ww. ustawy o VAT przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 w tym również:

Z cytowanych wyżej przepisów ustawy wynika, że przez usługę należy rozumieć każde świadczenie na rzecz danego podmiotu niebędące dostawą towarów. Przy czym należy zwrócić uwagę w szczególności na przepis art. 8 ust. 1 pkt 2, który przez świadczenie usług nakazuje rozumieć także zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji.

Zauważyć należy, iż stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, co do zasady, podlega opodatkowaniu wówczas gdy ma charakter odpłatny.

Kwestią "odpłatności" TSUE zajmował się w swoim orzecznictwie wielokrotnie (np. w sprawach: C-16/93, C-213/99, C-404/99) podkreślając, iż o dostawie towarów i usług za wynagrodzeniem można mówić jedynie w sytuacji, gdy istnieje ścisły związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia oparty na relacjach cywilnoprawnych pomiędzy podmiotami. Związek, o którym mowa musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że odpłatność następuje za to świadczenie.

W przedmiotowej sprawie kwestią wymagającą interpretacji jest ustalenie czy odszkodowanie otrzymywane przez Wnioskodawcę za bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega czy też nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie przepisu art. 8 ust. 1 ww. ustawy o VAT.

Przystępując do rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy na wstępie należy wskazać, iż kwestie bezumownego korzystania z cudzej rzeczy regulują przepisy m.in. art. 224, 225 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Stosownie do art. 224 § 1 Kodeksu cywilnego, samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

Jak wynika z treści § 2 powołanego przepisu - od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Jak wynika natomiast z art. 225 Kodeksu cywilnego, obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Z ww. regulacji wynika, iż w sytuacji wytoczenia powództwa - przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze - jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

Podkreślenia wymaga również, że przepisy podatkowe nie definiują pojęcia odszkodowania. Zatem w tym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego. Na gruncie prawa cywilnego odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto między zdarzeniem a zaistniałą w jego wyniku szkodą musi istnieć związek przyczynowy.

Zgodnie z treścią art. 471 Kodeksu cywilnego dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W świetle wyżej przytoczonych przepisów, na gruncie stosunków cywilnoprawnych szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

O tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, decydować muszą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

Kluczową kwestią jest fakt istnienia zgody (umowy) na użytkowanie przez np. nierzetelnego posiadacza, bądź czynienie jakichkolwiek kroków przez uprawniony podmiot celem odzyskania tejże nieruchomości, w przypadku braku takiej zgody (umowy). W przypadku wystąpienia przeciwko podmiotowi korzystającemu z określonej rzeczy bez tytułu prawnego np. z powództwem sądowym lub też czynienie jakichkolwiek innych kroków celem wyegzekwowania tejże nieruchomości - nie można powiedzieć, że pomiędzy stronami zdarzenia istnieje określony stosunek prawny od bezprawnego użytkownika (posiadacza) - mających na celu odzyskanie przedmiotu o charakterze umownym - jawny czy też dorozumiany - skutkujący realizacją wzajemnych świadczeń.

W takiej sytuacji świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość odszkodowania - nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuację, gdy korzystający z nieruchomości użytkuje ją za zgodą właściciela (nawet dorozumianą) płacąc z tego tytułu określone kwoty, a także sytuację kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) - z różnych względów - toleruje sytuację, w której przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzysta z należącej do niego rzeczy. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy spełnia definicję świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT i na podstawie art. 5 ust. 1 cyt. ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, iż Wnioskodawca, będący czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług zawarł z dzierżawcą w dniu 25 czerwca 2009 r. (na okres od 15 sierpnia 2009 r. do 15 maja 2019 r.) umowę dzierżawy nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem socjalnym i trzema murowanymi budynkami letniskowymi.

W umowie zawarto zapis, mówiący o tym, że po zakończeniu dzierżawy dzierżawca zobowiązany jest zwrócić przedmiot dzierżawy w stanie techniczno-użytkowym nie gorszym niż w dniu podpisania umowy. Jeżeli dzierżawca nie wykona tego obowiązku będzie zobowiązany do zapłaty Wydzierżawiającemu wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości.

Z powodu braku wpłaty czynszu dzierżawnego Wnioskodawca w dniu 25 stycznia 2011 r. rozwiązał z dzierżawcą umowę dzierżawy ze skutkiem natychmiastowym bez zachowania terminu wypowiedzenia i jednocześnie zobowiązał dzierżawcę do zwrotu przedmiotu dzierżawy.

W związku z brakiem płatności za czynsz od maja 2010 r. Wnioskodawca wysłał do dzierżawcy:

Dzierżawca pomimo pisemnych wezwań nie stawił się na spotkania w wyznaczonych terminach w celu dokonania czynności zdawczo-odbiorczych.

W dniu 18 kwietnia 2011 r. Wnioskodawca skierował pozew o eksmisję do Sądu Rejonowego, jednakże z uwagi na brak stawiennictwa dzierżawcy na rozprawach sądowych sprawa nie została jeszcze zakończona.

Wnioskodawca wskazał, iż korzystanie przez dzierżawce z nieruchomości odbywa się bez zgody Wnioskodawcy. Z uwagi na to, iż przedmiot dzierżawy nie został odebrany Wnioskodawca wystawia nadal faktury wg stawki VAT 23% z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości. Faktury nie są regulowane przez dzierżawcę.

Biorąc pod uwagę zaistniały stan faktyczny stwierdzić należy, że Wnioskodawca nie zgadzał się z powstałą sytuacją tj. korzystaniem z zabudowanej nieruchomości gruntowej będącej własnością Wnioskodawcy.

Wnioskodawca nie tolerował faktu zajmowania przez byłego dzierżawcę nieruchomości stanowiącej własność Gminy czemu dał wyraz w trzykrotnym wezwaniu Wnioskodawcy celem dokonania czynności zdawczo-odbiorczych przedmiotu dzierżawy (wezwania dnia 28 grudnia 2010 r., 21 lutego 2011 r. i 18 marca 2011 r.).

Ponadto Wnioskodawca w dniu 18 kwietnia 2011 r. skierował sprawę na drogę sądową poprzez złożenie pozwu o eksmisję dzierżawcy do Sądu Rejonowego.

Tym samym uznać należy, że pomiędzy stronami nie istniał określony stosunek prawny o charakterze umownym - ani jawny ani dorozumiany - skutkujący realizacją wzajemnych świadczeń. W tej sytuacji nie mamy do czynienia z czynnością opodatkowaną podatkiem od towarów i usług, bowiem obciążanie użytkownika nieruchomości ustaloną kwotą ma na celu uzyskanie odszkodowania za określone straty.

W takiej sytuacji, opłaty nakładane na dotychczasowego użytkownika, które zobowiązany jest uiścić w związku z bezumownym korzystaniem z nieruchomości (gruntu wraz ze znajdującym się na nim budynkiem socjalnym i trzema budynkami letniskowymi), stanowią w sensie cywilistycznym wynagrodzenie za poniesioną szkodę za bezumowne korzystanie z nieruchomości. W konsekwencji, stosunek łączący strony oraz otrzymane kwoty pieniężne nie zyskują charakteru zobowiązaniowego.

Wobec powyższego, w analizowanej sprawie korzystanie z nieruchomości tj. gruntu oraz znajdujących się na nim budynków Gminy przez podmiot, który użytkował je dalej bez tytułu prawnego po wypowiedzeniu umowy dzierżawy, a Wnioskodawca nie wyraził zgody na dalsze z nich korzystanie, jest czynnością niepodlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy.

Tym samym stanowisko Wnioskodawcy należało uznać za prawidłowe.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Niniejsza interpretacja dotyczy wyłącznie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, należnego po zakończeniu umowy dzierżawy, gdyż w tym zakresie Wnioskodawca zadał pytanie i przedstawił własne stanowisko.

Interpretacja traci ważność w przypadku zmiany któregokolwiek z elementów przedstawionego stanu faktycznego, lub zmiany stanu prawnego.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem.

Zgodnie z przepisem § 1 pkt 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 sierpnia 2008 r. w sprawie przekazania rozpoznawania innym wojewódzkim sądom administracyjnym niektórych spraw z zakresu działania ministra właściwego do spraw finansów publicznych, Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dz. U. Nr 163, poz. 1016) skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a, 43-300 Bielsko-Biała.