IBPP1/443-104/12/LSz

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 2 i § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko przedstawione we wniosku z dnia 19 stycznia 2012 r. (data wpływu 26 stycznia 2012 r.), uzupełnionym pismem z dnia 24 kwietnia 2012 r. (data wpływu 24 kwietnia 2012 r.), o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie:

* opodatkowania odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości Wnioskodawcy jest nieprawidłowe,

* opodatkowania ustanowienia służebności przesyłu - jest prawidłowe,

* ustalenia momentu powstania obowiązku podatkowego - jest prawidłowe.

W dniu 26 stycznia 2012 r. do tut. organu wpłynął ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości Wnioskodawcy i ustanowienia służebności przesyłu oraz ustalenia momentu powstania obowiązku podatkowego.

Ww. wniosek został uzupełniony pismem z dnia 24 kwietnia 2012 r. (data wpływu 24 kwietnia 2012 r.), będącym odpowiedzią na wezwanie tut. organu znak: IBPP1/443-104/12/LSz z dnia 16 kwietnia 2012 r.

W przedmiotowym wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe:

Wnioskodawca zamierza dochodzić swoich roszczeń od Energetyki, które to roszczenia obejmują również lata poprzednie, za które roszczenia nie uległy jeszcze przedawnieniu. Biorąc pod uwagę skalę tych roszczeń zapewne Wnioskodawca dochodzić ich będzie na drodze sądowej.

Roszczenia będą obejmowały odpłatność (jednorazową) za ustanowienie na rzecz Przedsiębiorstwa Energetycznego przesyłu na nieruchomościach Wnioskodawcy oraz wartość odszkodowania za bezumowne korzystanie przez to Przedsiębiorstwo z nieruchomości Wnioskodawcy - w związku z lokalizacją sieci WN 110 kV i sieci SN w nieruchomościach własnych Wnioskodawcy bądź będących w jego użytkowaniu wieczystym.

Wnioskodawca nie zawierał z Energetyką umowy na służebność przesyłu na tych nieruchomościach, jak i jakiejkolwiek innej umowy o ich udostępnienie. W dniu złożenia niniejszego wniosku Wnioskodawca nadal nie jest związany z Energetyką umową dotyczącą nieruchomości jak wyżej, pomimo to Energetyka nadal w zakresie przesyłu korzysta z tych nieruchomości. Wnioskodawca swoje roszczenia będzie opierać na posiadanym operacie szacunkowym, sporządzonym przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego. W operacie tym wyceniono wartość bezumownego korzystania z nieruchomości Wnioskodawcy i służebność przesyłu odrębnie.

W uzupełnieniu wniosku Wnioskodawca podał, ze jest zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT i deklaracje VAT składa od lipca 1993 r.

Jeżeli chodzi o podjęcie kroków prawnych przez Wnioskodawcę w celu uzyskania odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości i służebności przesyłu, to Wnioskodawca w grudniu 2011 r. wystąpił do właścicieli sieci o ustanowienie służebności (świadczenia bieżące) oraz o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z gruntu będącego w wieczystym użytkowaniu Wnioskodawcy (za okres zaległy). Ze względu na nie zajęcie stanowiska w tej sprawie przez właścicieli sieci w miesiącu kwietniu Wnioskodawca skierował do sądu wniosek o zawezwanie do ugodowego ustanowienia służebności.

Obecnie linie wysokiego napięcia należą do. Dystrybucja - Rejon Wysokich Napięć w..., a linie średniego napięcia do... S.A..... Na przestrzeni ostatnich lat ww. przedsiębiorstwa przechodziły liczne transformacje, w związku z czym nie ma możliwości ustalenia, kto był inwestorem urządzeń w chwili ich budowy.

Linie przesyłu znajdujące się na nieruchomościach Wnioskodawcy zostały wybudowane bez zgody Wnioskodawcy.

Służebność przesyłu regulują przepisy art. 301¹-305 #61449; k.c. Jest to prawo polegające na obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować, bądź którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. Przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Służebność przesyłu może powstać w drodze umowy pomiędzy właścicielem nieruchomości a właścicielem sieci władnącej, z mocy orzeczenia sądowego lub też na skutek zasiedzenia. Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z przedmiotowych urządzeń, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem, natomiast jeżeli zawarcia takiej umowy odmawia przedsiębiorca, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Wnioskodawca oświadcza również, że przedsiębiorcy energetyczni mają swobodny dostęp do sieci, wchodząc na jego teren np. w celu przeprowadzenia konserwacji czy też usunięcia awarii - bez informowania Wnioskodawcy o takim wejściu. W zakresie urządzeń wysokiego i średniego napięcia Wnioskodawca jak dotąd nie otrzymał jakiegokolwiek odszkodowania.

Wnioskodawca w aktualnej formie prawnej początek istnienia miał w 1978 r. i urządzenia energetyczne zainstalowane na terenie przejętym od poprzednika prawnego już istniały. Kolejne tereny pod prowadzenie nowych inwestycji Wnioskodawca nabył w wieczyste użytkowanie sukcesywnie w latach 1985 - 1990 i były to tereny już z wybudowanymi urządzeniami energetycznymi. Nowelizacja przepisów kodeksu cywilnego w 2008 r. wprowadzająca m.in. przepisy o służebności przesyłu uregulowała jednoznacznie tą sprawę. Działania Wnioskodawcy począwszy od grudnia 2011 r. były pierwszymi w związku z tą nowelizacją k.c. skierowanymi do przedsiębiorców energetycznych (właścicieli sieci) w celu uregulowania służebności przesyłu i za zaległy okres otrzymania odszkodowania za bezumowne odszkodowanie z nieruchomości Wnioskodawcy.

W związku z powyższym zadano następujące pytania:

Czy roszczenia dochodzone przez Wnioskodawcę od Energetyki w razie ich zasądzenia i otrzymania będą podlegały opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług czy też będą poza działaniem ustawy VAT jak wyżej.

Czy w przypadku odwołania się (złożenia apelacji) przez Energetykę Wnioskodawcy dotyczy obowiązek podatkowy w VAT czy też wystąpi on dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia sądowego.

Zdaniem Wnioskodawcy, w przypadku ustanowienia służebności wystąpi obowiązek podatkowy w podatku od towarów i usług, gdyż służebność, w przedmiotowym przypadku dotycząca przesyłu w związku z lokalizacją sieci WN i SN Energetyki na nieruchomościach Wnioskodawcy, w ocenie Wnioskodawcy jest szczególnym przypadkiem świadczenia usługi. Przypadek ten definiuje art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy VAT, zgodnie z którym świadczeniem usługi jest również "zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji". Sens służebności, szczegółowo uregulowanej przepisami prawa rzeczowego w II księdze kodeksu cywilnego, polega ogólnie rzecz biorąc na tym, że właściciel (odpowiednio użytkownik wieczysty) musi znosić (tolerować) sytuację, w której inna osoba korzysta z jego własności kosztem ograniczenia jego prawa podmiotowego. Odpowiada to regulacji szczególnego przypadku świadczenia usługi z ustawy VAT, powołanej wyżej, wobec czego odpłatność za ustanowienie służebności (nawet jednorazowa) jest świadczeniem usługi, a więc według art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy VAT podlega opodatkowaniu.

Innym przypadkiem jest natomiast w ocenie Wnioskodawcy odszkodowanie za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości przez Energetykę, a co dotyczy oczywiście stanu sprzed ustanowienia służebności. Istotne jest w sprawie, że Wnioskodawcy nie łączył z Energetyką żaden stosunek cywilnoprawny. Ponieważ jednak Energetyka korzystała z nieruchomości Wnioskodawcy przez wiele lat, nie mając do tego korzystania jakiegokolwiek tytułu prawnego.

Odszkodowanie będzie więc dotyczyć sytuacji, gdy nie istniał jakikolwiek stosunek zobowiązaniowy, a Energetyka "samowolnie" korzystała z własności Wnioskodawcy i przez to korzystanie czerpała pożytki. Odnosząc taki stan sprawy do regulacji art. 8 ustawy VAT, bezsporne jest, że zachodzi brak ze strony Wnioskodawcy świadczenia (na rzecz Energetyki), czyli nie może być mowy o "świadczeniu usługi" (brak jakiegokolwiek świadczenia wyklucza świadczenie usługi), a nie może w grę wchodzić świadczenie usługi w szczególnym znaczeniu, określonym w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy VAT. Wnioskodawca nie będąc stroną stosunku zobowiązaniowego (takiego brak) a przed ustanowieniem jakiegokolwiek ograniczonego prawa rzeczowego na rzecz Energetyki, nie mógł "zobowiązać się" do znoszenia (tolerowania) sytuacji faktycznego korzystania z jego własności (wieczystego użytkowania), bo brak jest jego oświadczenia woli w tym przedmiocie.

Reasumując: zdaniem Wnioskodawcy ustanowienie służebności, nawet pomimo to, że ma charakter jednorazowy, jako szczególny typ świadczenia usługi będzie podlegał opodatkowaniu VAT, natomiast odszkodowanie za bezumowne korzystanie jest poza VAT, bo korzystanie to następowało bez woli Wnioskodawcy, więc nie mógł on świadczyć usługi, zatem odszkodowanie nie jest wynagrodzeniem za usługę w rozumieniu art. 8 ustawy VAT, zatem nie podlega regulacji art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy VAT, pozostaje więc poza VAT.

W uzupełnieniu stanowiska Wnioskodawca podał, że uważa, że dopiero wskutek uprawomocnienia się orzeczenia sądowego wydanego wskutek odwołania przedsiębiorców energetycznych nakazującego im zachowanie zgodne z wnioskiem Wnioskodawcy (Powoda) wystąpi obowiązek podatkowy w VAT, a nie przed spełnieniem się tej przesłanki, gdyż do uprawomocnienia tego świadczenia należne Wnioskodawcy nie są zdarzeniem pewnym.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego uznaje się w zakresie:

* opodatkowania odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości Wnioskodawcy za nieprawidłowe,

* opodatkowania ustanowienia służebności przesyłu - za prawidłowe,

* ustalenia momentu powstania obowiązku podatkowego - za prawidłowe.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054), zwanej dalej ustawą o VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Z art. 5 ust. 2 ww. ustawy wynika, że czynności określone w ust. 1 podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług niezależnie od tego czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

Towarami, stosownie do art. 2 pkt 6 ww. ustawy, są rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii.

W art. 7 ust. 1 ustawy o VAT postanowiono, iż przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy o VAT przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 w tym również:

Dostawa towarów i świadczenie usług na terytorium kraju, co do zasady podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Świadczenie usług na gruncie podatku od towarów i usług ma szersze znaczenie niż świadczenie usług w rozumieniu potocznym. Stosownie do treści powołanych przepisów, każde świadczenie na rzecz osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 ustawy, uznawane jest na gruncie ustawy za usługę. Zatem pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie). Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa zalicza do grona usług każde świadczenie.

Także art. 24 ust. 1 Dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347, s. 1 z późn. zm.) wskazuje, że "świadczenie usług" oznacza każdą transakcję, która nie stanowi dostawy towarów.

Pojęcie świadczenia - składającego się na istotę usługi - należy interpretować zgodnie z jego cywilistycznym rozumieniem. Jak wskazuje art. 353 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), świadczenie może polegać na działaniu albo zaniechaniu. Przez świadczenie należy zatem rozumieć każde zachowanie się na rzecz innego podmiotu. Na zachowanie to składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innego podmiotu), jak i zaniechanie (nie czynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Na świadczenie mogą się też jednocześnie składać zachowania związane z działaniem, jak i zaniechaniem.

Należy zauważyć, iż pojęcie usługi zostało zdefiniowane bardzo szeroko. Powyższa definicja jest niewątpliwie szersza niż zakres tego pojęcia w potocznym jego rozumieniu. Taka konstrukcja definicji usług pozwala na objęcie zakresem przedmiotowym podatku VAT wszelkich transakcji wykonywanych w ramach działalności gospodarczej.

Zgodnie z artykułem 25 ww. Dyrektywy 2006/112/WE Rady, świadczeniem usług jest każde zachowanie się podmiotu w wykonaniu stosunku zobowiązaniowego, które niekoniecznie polega na fizycznym wykonaniu jakiejkolwiek czynności lub podjęciu działania. Dyrektywa obejmuje definicją świadczenia usług również zobowiązanie do zaniechania działania bądź do tolerowania czynności lub sytuacji.

W tym miejscu warto podkreślić, że nie każde zaniechanie działania lub tolerowanie czynności uważane jest za świadczenie usług. Dla stwierdzenia, czy dana czynność albo brak podejmowania czynności stanowi świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem od wartości dodanej, należy ocenić przedmiotową transakcję w kontekście całego systemu podatku VAT, a w szczególności jego głównych założeń i celów, które zostały wyrażone w artykule 1 Dyrektywy VAT. W myśl tego artykułu, podatek od wartości dodanej jest z założenia podatkiem nałożonym na konsumpcję towarów i usług. Chociaż płatnikiem podatku są wszystkie osoby zaangażowane w kolejne stadia transakcji gospodarczych, faktyczny i ostateczny ciężar podatku spoczywa jedynie na ostatecznym konsumencie. W świetle powyższych założeń opodatkowaniu podlegają tylko takie transakcje, w ramach których występuje możliwy do zidentyfikowania konsument towarów lub usług. W związku z powyższym zaniechanie działania lub tolerowanie czynności lub sytuacji podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywane jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta usługi.

Co się zaś tyczy odpłatności za ww. świadczenie to ustawa o VAT nie definiuje co należy rozumieć przez czynność odpłatną. Jednak dla uznania, że dostawa towarów oraz świadczenie usługi podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, bezwzględnym warunkiem jest "odpłatność" za daną czynność, co wynika z ww. przepisu art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług.

Odpłatność oznacza wykonanie czynności (dostawy towarów oraz świadczenia usług) za wynagrodzeniem. W znaczeniu potocznym wynagrodzenie to zapłata za pracę, należność, a także odszkodowanie. Natomiast odpłatny to taki, który wymaga zapłacenia, zwrotu kosztów, płatny.

Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że istotną cechą wynagrodzenia jest istnienie bezpośredniego związku pomiędzy dostawą towarów lub świadczeniem usług i otrzymaną zapłatą.

Można w tym miejscu wskazać, iż kwestia odpłatności była wielokrotnie przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

I tak, w wyroku z dnia 15 lipca 1982 r. w sprawie Hong-Kong Trade Development Council, TSUE stwierdził, iż wskazane w sprawie czynności podlegają opodatkowaniu jedynie wtedy, gdy zostały wykonane odpłatnie. Analizując głębiej ten problem Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z dnia 8 marca 1988 r. w sprawie Apple and Pear Development Council stwierdził, iż czynność można uznać za dokonaną odpłatnie, gdy istnieje bezpośrednia i jasno zindywidualizowana korzyść po stronie dostawcy towaru lub usługi, a ponadto odpłatność za otrzymane świadczenie (towar lub usługę pozostaje w bezpośrednim związku z czynnością, która miałaby być opodatkowana tym podatkiem).

Pojęcie "odpłatności" pojawiło się również w orzeczeniu z dnia 5 lutego 1981 r. C-154/80, które zapadło na tle przepisów I Dyrektywy VAT z dnia 11 kwietnia 1967 r. w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich w zakresie podatków obrotowych (67/227/EWEC). Trybunał wskazał, że termin "zapłata" stanowi integralną część przepisów prawa wspólnotowego, które nie odwołuje się do prawa państw członkowskich dla ustalenia jego znaczenia i zakresu. Stąd też wykładnia tego wyrażenia nie może być pozostawiona dyskrecjonalnemu władztwu każdego państwa członkowskiego. Ponadto Trybunał przypomniał, że świadczenie podlega opodatkowaniu jedynie w wypadku, gdy podstawę opodatkowania stanowi świadczenie wzajemne otrzymane przez świadczącego usługę. Musi również istnieć możliwość wyrażenia w pieniądzu wartości tego świadczenia wzajemnego. W końcu - jak wskazał Trybunał - świadczenie wzajemne musi stanowić pewną wartość subiektywną, gdyż podstawą opodatkowania jest świadczenie wzajemne rzeczywiście otrzymane, nie zaś wartość otrzymana według kryteriów obiektywnych.

Na uwagę zasługuje tutaj orzeczenie w sprawie C-16/93 pomiędzy R. J. Tolsma a Inspecteur der Omzetbelasting Leeuwarden (Holandia), gdzie trybunał zauważył, iż czynność "podlega opodatkowaniu wyłącznie wtedy, gdy istnieje związek prawny między usługodawcą i usługobiorcą, w ramach którego następuje świadczenie wzajemne, przy czym wynagrodzenie otrzymane przez usługodawcę stanowi wartość faktycznie przekazaną w zamian za usługi świadczone na rzecz usługobiorcy".

W przedmiotowej sprawie pierwszym zagadnieniem wymagającym interpretacji jest ustalenie czy ewentualne zasądzone i otrzymane roszczenie (odszkodowanie) dochodzone przez Wnioskodawcę od Przedsiębiorstwa Energetycznego za bezumowne korzystanie z nieruchomości będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie przepisu art. 8 ust. 1 ww. ustawy o VAT.

Przystępując do rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy na wstępie należy wskazać, iż przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania. Zatem również w tym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego. Na gruncie prawa cywilnego odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto między zdarzeniem, a zaistniałą w jego wyniku szkodą musi istnieć związek przyczynowy. Kodeks cywilny rozróżnia dwa podstawowe rodzaje odpowiedzialności: kontraktową, która powstaje z mocy umowy i odnosi się do przypadków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.) oraz deliktową, czyli wynikającą z czynów niedozwolonych (art. 415 k.c.).

Zgodnie z treścią art. 471 Kodeksu cywilnego, dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W świetle wyżej przytoczonych przepisów, na gruncie stosunków cywilnoprawnych szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem, a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

Natomiast kwestie bezumownego korzystania z cudzej rzeczy regulują przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 222 § 1 § 2 Kodeksu cywilnego Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Stosownie do art. 224 § 1 Kodeksu cywilnego samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

Jak wynika z treści § 2 powołanego przepisu - jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Jak wynika natomiast z art. 225 Kodeksu cywilnego, obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Z ww. regulacji wynika, iż w sytuacji wytoczenia powództwa - przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze - jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

O tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, decydować będą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

W sytuacji, gdy korzystający z nieruchomości, bez żadnej umowy i bez zgody właściciela zajął jego nieruchomość, a właściciel tej nieruchomości dążąc do jej odzyskania podejmie w tym kierunku kroki prawne np. wytoczy przeciwko niemu powództwo o wydanie rzeczy, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. W takiej sytuacji świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość odszkodowania - nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuację, gdy korzystający z nieruchomości użytkuje ją za zgodą właściciela (nawet dorozumianą) płacąc z tego tytułu określone kwoty, a także sytuację kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) - z różnych względów - toleruje sytuację, w której przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzysta z należącej do niego rzeczy. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy spełnia definicję świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT i na podstawie art. 5 ust. 1 cyt. ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o VAT podstawą opodatkowania jest obrót, z zastrzeżeniem ust. 2-21, art. 30-32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy lub osoby trzeciej. Obrót zwiększa się o otrzymane dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze mające bezpośredni wpływ na cenę (kwotę należną) towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika, pomniejszone o kwotę należnego podatku.

Z wniosku wynika, że Wnioskodawca zamierza dochodzić swoich roszczeń od Przedsiębiorstwa Energetycznego, które będą obejmowały odpłatność (jednorazową) za ustanowienie na rzecz ww. Przedsiębiorstwa przesyłu na nieruchomościach Wnioskodawcy oraz wartość odszkodowania za bezumowne korzystanie przez to Przedsiębiorstwo z nieruchomości Wnioskodawcy - w związku z lokalizacją sieci WN 110 kV i sieci SN w nieruchomościach własnych Wnioskodawcy bądź będących w jego użytkowaniu wieczystym. Linie przesyłu znajdujące się na nieruchomościach Wnioskodawcy zostały wybudowane bez zgody Wnioskodawcy. Przedsiębiorcy energetyczni mają swobodny dostęp do sieci, wchodząc na jego teren np. w celu przeprowadzenia konserwacji czy też usunięcia awarii - bez informowania Wnioskodawcy o takim wejściu.

Wnioskodawca nie zawierał z Przedsiębiorstwem umowy na służebność przesyłu na tych nieruchomościach, jak i jakiejkolwiek innej umowy o ich udostępnienie. W dniu złożenia niniejszego wniosku Wnioskodawca nadal nie jest związany z Przedsiębiorstwem umową dotyczącą nieruchomości jak wyżej, pomimo to Przedsiębiorstwo Energetyczne nadal w zakresie przesyłu korzysta z tych nieruchomości. Wnioskodawca swoje roszczenia będzie opierać na posiadanym operacie szacunkowym, sporządzonym przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego. W operacie tym wyceniono wartość bezumownego korzystania z nieruchomości Wnioskodawcy i służebność przesyłu odrębnie.

Wnioskodawca w grudniu 2011 r. wystąpił do właścicieli sieci o ustanowienie służebności (świadczenia bieżące) oraz o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z gruntu będącego w wieczystym użytkowaniu Wnioskodawcy (za okres zaległy). Ze względu na brak stanowiska w tej sprawie przez właścicieli sieci w miesiącu kwietniu Wnioskodawca skierował do sądu wniosek o zawezwanie do ugodowego ustanowienia służebności. Działania Wnioskodawcy począwszy od grudnia 2011 r. były pierwszymi w związku z nowelizacją k.c. skierowanymi do przedsiębiorców energetycznych (właścicieli sieci) w celu uregulowania służebności przesyłu i za zaległy okres otrzymania odszkodowania za bezumowne odszkodowanie z nieruchomości Wnioskodawcy. Wnioskodawca jak dotąd nie otrzymał jakiegokolwiek odszkodowania w zakresie urządzeń wysokiego i średniego napięcia.

Wnioskodawca w aktualnej formie prawnej początek istnienia miał w 1978 r. i urządzenia energetyczne zainstalowane na terenie przejętym od poprzednika prawnego już istniały. Kolejne tereny pod prowadzenie nowych inwestycji Wnioskodawca nabył w wieczyste użytkowanie sukcesywnie w latach 1985 - 1990 i były to tereny już z wybudowanymi urządzeniami energetycznymi.

W sprawie będącej przedmiotem wniosku - w odniesieniu do kwestii lokalizacji sieci WN 110 kV i sieci SN w nieruchomościach gruntowych Wnioskodawcy bądź będących w jego użytkowaniu wieczystym znajdujących się w granicach nieruchomości Wnioskodawcy - mamy do czynienia z sytuacją, gdzie jakkolwiek pomiędzy stronami nie została zawarta umowa dotycząca korzystania przez właścicieli tych urządzeń (Przedsiębiorstwa Energetyczne) z nieruchomości, to jednak, w ocenie tut. organu, wystąpiła dorozumiana zgoda na taki stan rzeczy. Wnioskodawca tolerował bowiem taką sytuację od 1978 r., tj. od momentu rozpoczęcia działalności Wnioskodawcy, gdyż jak wskazuje Wnioskodawca, już od tego czasu urządzenia energetyczne zainstalowane na terenie przejętym od poprzednika prawnego istniały. Ponadto Wnioskodawca w latach 1985 - 1990 nabył w wieczyste użytkowanie tereny pod prowadzenie nowych inwestycji i były to tereny już z wybudowanymi urządzeniami energetycznymi.

Zatem jako, że Wnioskodawca nie podjął przez kilkadziesiąt lat tj. do grudnia 2011 r. żadnych działań zmierzających do zaprzestania korzystania przez ww. przedsiębiorstwa przesyłowe z jego nieruchomości - działania podjęte w grudniu 2011 r. były pierwszymi zmierzającymi do otrzymania odszkodowania za zaległy okres - należy uznać, że Wnioskodawca tolerował taki stan rzeczy przez długi okres czasu.

Mając zatem na uwadze całokształt przedstawionego zdarzenia przyszłego, powołane regulacje z zakresu podatku od towarów i usług oraz przytoczone przepisy odrębne, należy stwierdzić, iż pozwalając przedsiębiorstwom przesyłowym na korzystanie z nieruchomości gruntowych (tolerując taką sytuację), Wnioskodawca świadczył usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, które ze względu na ich odpłatny charakter podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Otrzymane od przedsiębiorstw przesyłowych świadczenia pieniężne - niezależnie od tego, czy wypłacone zostaną na podstawie umowy (ugody pozasądowej), czy wyroku sądowego - będą w rzeczywistości wynagrodzeniem za świadczoną przez Wnioskodawcę usługę, dającą wypłacającym je kontrahentom wyraźne i bezpośrednie korzyści w postaci możliwości korzystania w oznaczonym zakresie z nieruchomości.

Reasumując, należy stwierdzić, iż umożliwienie przedsiębiorstwom przesyłowym korzystania z gruntów w zakresie już istniejących urządzeń przesyłowych lub innych czynności związanych z ich eksploatacją i tolerowanie takiego stanu rzeczy, stanowi czynność opodatkowaną podatkiem od towarów i usług z mocy art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 8 ustawy o VAT.

W konsekwencji stanowisko Wnioskodawcy w tym zakresie należało uznać za nieprawidłowe.

W przedmiotowej sprawie kwestią wymagającą interpretacji jest również ustalenie czy otrzymane przez Wnioskodawcę ewentualne wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie przepisu art. 8 ust. 1 ww. ustawy o VAT.

Instytucja służebności przesyłu została uregulowana w art. 305¹-305⁴ Kodeksu cywilnego. W świetle art. 305¹ tej ustawy, nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu).

Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem (art. 305^{2 §} 1 ustawy - Kodeks cywilny). Zgodnie z art. 305^{2 §} 2 tej ustawy, jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu.

Do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych (art. 305⁴ Kodeksu cywilnego).

Pojęcie służebności gruntowej zdefiniowane zostało w art. 285 § 1 ustawy - Kodeks cywilny. Zgodnie z tym przepisem, nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa).

Z powyższego wynika, że ustanowienie służebności przesyłu wiąże się z zobowiązaniem właściciela gruntu do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. W związku z tym, będąc jednocześnie czynnością polegającą na wykorzystywaniu towaru (do towarów w świetle art. 2 pkt 6 ustawy o podatku od towarów i usług zalicza się również grunty) w sposób ciągły dla celów zarobkowych (realizowaną za wynagrodzeniem), zyskuje charakter odpłatnej usługi, w rozumieniu art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy.

Z przedstawionego we wniosku opisu zdarzenia przyszłego wynika, iż na nieruchomościach stanowiących własność Wnioskodawcy znajdują się linie przesyłu Przedsiębiorstw Energetycznych wybudowanych bez zgody Wnioskodawcy.

Wnioskodawca w grudniu 2011 r. wystąpił do właścicieli sieci z roszczeniami obejmującymi odpłatność za ustanowienie na rzecz Przedsiębiorstwa Energetycznego przesyłu na nieruchomościach Wnioskodawcy. Ze względu na nie zajęcie stanowiska w tej sprawie przez właścicieli sieci w miesiącu kwietniu Wnioskodawca skierował do sądu wniosek o zawezwanie do ugodowego ustanowienia służebności.

Odnosząc, zatem przedstawiony stan prawny do przedstawionego zdarzenia przyszłego należy stwierdzić, iż wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności przesyłu będzie stanowić świadczenie z tytułu zobowiązania do tolerowania czynności lub sytuacji. Tym samym, Wnioskodawca poprzez umożliwienie korzystania z infrastruktury zainstalowanej na nieruchomościach, będzie świadczyć odpłatną usługę polegającą na wykorzystywaniu towaru w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Usługa ta bowiem realizowana będzie za wynagrodzeniem, przez co zyskuje charakter odpłatnej usługi, w rozumieniu art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy.

Reasumując, należy stwierdzić, iż umożliwienie przedsiębiorstwom przesyłowym korzystania z nieruchomości w zakresie już istniejących urządzeń przesyłowych lub innych czynności związanych z ich eksploatacją i tolerowanie takiego stanu rzeczy, stanowi czynność opodatkowaną podatkiem od towarów i usług z mocy art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 8 ustawy o podatku od towarów i usług. Wobec tego Wnioskodawca, będzie zobowiązany do opodatkowania podatkiem od towarów i usług otrzymanego wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu.

W świetle powyższego stanowisko Wnioskodawcy w tym zakresie należało uznać za prawidłowe.

Odnośnie wątpliwości Wnioskodawcy dotyczących powstania obowiązku podatkowego w podatku VAT w przypadku odwołania się (złożenia apelacji) przez Przedsiębiorstwo Energetyczne należy wskazać, że podstawowa zasada dotycząca powstania obowiązku podatkowego w podatku od towarów i usług została sformułowana w art. 19 ust. 1 ustawy o VAT, zgodnie z którym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi, z zastrzeżeniem ust. 2-21, art. 14 ust. 6, art. 20 i art. 21 ust. 1.

Jeżeli dostawa towaru lub wykonanie usługi winno być potwierdzone fakturą, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w 7 dniu, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi (art. 19 ust. 4 ustawy o VAT).

Stosownie do art. 106 ust. 1 ustawy o VAT, podatnicy, o których mowa w art. 15, są obowiązani wystawić fakturę stwierdzającą w szczególności dokonanie sprzedaży, datę dokonania sprzedaży, cenę jednostkową bez podatku, podstawę opodatkowania, stawkę i kwotę podatku, kwotę należności oraz dane dotyczące podatnika i nabywcy (...).

Ponadto, podatnicy, o których mowa w ust. 1-3, nie mają obowiązku wystawiania faktur, o których mowa w ust. 1 i 2, osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej. Jednakże na żądanie tych osób podatnicy są obowiązani do wystawienia faktury (art. 106 ust. 4 ustawy o VAT).

Na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 106 ust. 8 ustawy o VAT ustawodawca w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 68, poz. 360) obowiązującego od dnia 1 kwietnia 2011 r., określił szczegółowe zasady wystawiania faktur.

Z opisu sprawy wynika, iż Wnioskodawca wystąpił w grudniu 2011 r. do właścicieli sieci o ustanowienie służebności (świadczenia bieżące) oraz o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z gruntu będącego w wieczystym użytkowaniu Wnioskodawcy (za okres zaległy). Ze względu na nie zajęcie stanowiska w tej sprawie przez właścicieli sieci w miesiącu kwietniu Wnioskodawca skierował do sądu wniosek o zawezwanie do ugodowego ustanowienia służebności. Wnioskodawca nie zawierał z Energetyką umowy na służebność przesyłu na tych nieruchomościach, jak i jakiejkolwiek innej umowy o ich udostępnienie. W dniu złożenia niniejszego wniosku Wnioskodawca nadal nie jest związany z Energetyką umową dotyczącą nieruchomości jak wyżej, pomimo to Energetyka nadal w zakresie przesyłu korzysta z tych nieruchomości. Wnioskodawca swoje roszczenia będzie opierać na posiadanym operacie szacunkowym, sporządzonym przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego. W operacie tym wyceniono wartość bezumownego korzystania z nieruchomości Wnioskodawcy i służebność przesyłu odrębnie.

Uwzględniając uregulowania zawarte w art. 19 ust. 1 i ust. 4 cyt. ustawy, zauważyć należy, że ustawodawca wiąże moment powstania obowiązku podatkowego z wydaniem towaru lub wykonaniem usługi. Wystawienie faktury jest zdarzeniem mającym znaczenie, o ile nastąpi w terminie 7 dni od daty wydania towaru lub wykonania usługi.

Zatem w przedmiotowej sprawie obowiązek podatkowy z tytułu ustanowienia na mocy wyroku sądowego służebności przesyłu oraz możliwości korzystania z gruntów w zakresie już istniejących urządzeń przesyłowych, powstanie zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o VAT z dniem uprawomocnienia się wyroku sądowego ustanawiającego służebność i inne należności.

Zatem stanowisko Wnioskodawcy, iż w przypadku odwołania się (złożenia apelacji) przez właścicieli urządzeń przesyłowych obowiązek podatkowy w VAT wystąpi dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia sądowego, należało uznać za prawidłowe.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Interpretacja traci ważność w przypadku zmiany któregokolwiek z elementów przedstawionego zdarzenia przyszłego lub zmiany stanu prawnego.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Zgodnie z przepisem § 1 pkt 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 sierpnia 2008 r. w sprawie przekazania rozpoznawania innym wojewódzkim sądom administracyjnym niektórych spraw z zakresu działania ministra właściwego do spraw finansów publicznych, Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dz. U. Nr 163, poz. 1016) skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Katowicach, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a, 43-300 Bielsko-Biała.