FN7.701.49.2016 - Sprzedaży przez działające w Polsce banki w latach 2005-2015 tzw. anonimowych kart przedpłaconych

W odpowiedzi na interpelację Pana Posła (...) nr 5941 dotyczącą sprzedaży przez działające w Polsce banki w latach 2005 -2015 tzw. anonimowych kart przedpłaconych przekazuję następujące informacje zebrane również przy udziale innych urzędów i instytucji:

Karty przedpłacone są jednym z rodzajów instrumentów płatniczych (umożliwiających dokonywanie płatności z wykorzystaniem środków dostępnych na przypisanym do karty rachunku płatniczym). Istnieje kilka ważnych aspektów funkcjonowania tego rodzaju instrumentów płatniczych. Karty przedpłacone mają min. ważną wartość społeczną, pomagającą promować włączenie w rynek finansowy poprzez m.in.:

- możliwość wypłacania świadczeń socjalnych w formie bezgotówkowej - w tym zakresie niewątpliwą przewagą kart przedpłaconych nad wykorzystywaniem rachunków bankowych, jest to, że w przypadku zastosowania kart przedpłaconych transakcje bezgotówkowe są wykonywane, nawet jeśli beneficjenci pomocy nie posiadają własnych rachunków płatniczych (w takich przypadkach karty mogą być przypisane np. do odpowiednich subkont na rachunku organu administracji publicznej).

- zwalczanie wykluczenia finansowego - możliwość posiadania karty przedpłaconej, którą można dokonywać transakcji bezgotówkowych nie tylko off-line, czyli w zastępstwie gotówki, ale zwłaszcza transakcji on-line w Internecie, sprawia, że jest to instrument bardzo przydatny w ramach zwalczania wykluczenia finansowego. Ma to szczególnie znacznie, kiedy stosowanie kart przedpłaconych jest stymulowanie wypłatami świadczeń dla osób korzystających z pomocy socjalnej, ale również w przypadku osób starszych, które nieufnie traktują usługi oraz instrumenty płatnicze, preferując gotówkę.

- organicznie ryzyka związanego z transakcjami oszukańczymi - karty przedpłacone z reguły powiązane są z rachunkami technicznymi na których gromadzone są co do zasady stosunkowo niewielkie kwoty. Praktycznym aspektem takiego rozwiązania jest znaczne zmniejszenie ryzyka poniesienia znacznych strat w przypadku złamania/utraty zabezpieczeń tego instrumentu płatniczego. Z tego powodu wiele osób stosuje tego typu instrumenty do płatności w Internecie, kiedy podawanie nr klasycznych kart uważa za zbyt ryzykowne. W ten sposób konsumenci otrzymują wygodny sposób dokonywania płatności i jednocześnie obniżają ryzyko negatywnych skutków ewentualnych oszustw.

Odnośnie do pytań Pana Posła dot. ilości kart przedpłaconych będących w obiegu, pragnę poinformować, iż z danych posiadanych przez Narodowy Bank Polski, według danych za II kwartału 2016 r. w obiegu pozostawało 2 135 769 wszystkich kart przedpłaconych. Natomiast liczba transakcji dokonana tymi kartami w analizowanym okresie wynosiła 3 559 403 (0,35% liczby wszystkich transakcji kartowych), a wartość 541 909 256 zł (0,4% wartości wszystkich transakcji kartowych). Oznacza to, że średnia wartość transakcji dokonana kartą przedpłaconą to 152 zł. NBP nie dysponuje danymi na temat wartości środków pieniężnych pozostających na kartach przedpłaconych.

Brak jest natomiast informacji na temat ewentualnych umów zawieranych przez banki z firmami oferującymi karty przedpłacone na portalach internetowych takich jak eBay czy Allegro, na forach grupowych, czy w dedykowanych portalach. Zarówno Narodowy Bank Polski jak i Urząd Komisji Nadzoru Finansowego nie gromadzą takich informacji i nimi nie dysponują.

W zakresie wpływu, jaki może wywierać sprzedaż anonimowych kart przedpłaconych w większych pakietach po (nawet po 100 sztuk) przez duże banki działające w Polsce na ocenę zwiększonego ryzyka dla polskiego systemu bankowego z prania pieniędzy oraz zachowanie właściwej ostrożności i zabezpieczeń oraz nadzoru, należy wskazać, iż Urząd Komisji Nadzoru Finansowego monitoruje wydanie kart anonimowych, a jej wyniki wpływają na nadzorcza ocenę ryzyka prania pieniędzy i finasowania terroryzmu przez instytucje nadzorowane. W szczególności, przyjęto zasadę, że plan inspekcji tworzony jest w oparciu o posiadane dane, w tym pochodzące z ankiet. Przedmiotowy plan zakłada objęcie czynnościami kontrolnymi podmiotów rynku finansowego podlegających nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego, które w największym stopniu narażone są na ryzyko wykorzystania ich działalności w procesie prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Przedmiotowe (indywidualne) oceny ryzyka podlegają uzupełnieniu i weryfikacji na bieżąco. Należy podkreślić, że ryzyko sektora, w którym działa nadzorowany przez KNF podmiot oraz charakter oferowanych produktów są jednymi z wielu kryteriów wpływających na ostateczną ocenę ryzyka danego podmiotu.

Brak jest informacji pozwalających jednoznacznie powiązać wpływy podatkowe związane ze sprzedażą określonych produktów bankowych, w tym też pozwalających na jednoznacznie stwierdzenie wysokości wpływów podatkowych związanych ściśle ze sprzedażą tzw. anonimowych kart przedpłaconych.

Należy również wskazać na politykę nadzorczą KNF w zakresie wydawania przez dostawców usług płatniczych kart przedpłaconych. W 2015 r. KNF pismem skierowanym do zarządów banków krajowych zwrócił uwagę na kwestię nieprawidłowej kwalifikacji przez niektóre banki usługi wydawania kart przedpłaconych, jako usługi wdawania pieniądza elektronicznego. Krajowy nadzorca stoi na stanowisku, że środki gromadzone na kartach przedpłaconych należy traktować jako pieniądz bezgotówkowy przechowywany na "rachunkach technicznych" banków, na prowadzenie których powinna zostać zawarta z klientem umowa. Kwalifikowanie powyższych usług jako wydawanie pieniądza elektronicznego powoduje, że środki przyjmowane w ramach wydawania/ zasilenia wydawanych karty przedpłaconych nie są rozpoznawane i ujmowane w księgach banku jako depozyty, a co za tym idzie od środków tych nie jest odprowadzana rezerwa obowiązkowa ani nie powiększają one funduszu ochrony środków gwarantowanych, Jak wynika z informacji podanych przez UKNF przypadki poruszone w jednym z pytań interpelacji, tj. zjawiska blokowania niektórych kont przypisanych do tzw. anonimowych kart przedpłaconych miały miejsce i wynikały z podejrzeń dokonywania defraudacji albo naruszenia regulaminu, czyli np. użycia karty w kraju, w którym zabraniał tego regulamin.

Odnośnie do pytania dotyczącego rozdysponowywania pieniędzy na zablokowanych kontach przypisanych do tzw. anonimowych kart przedpłaconych należy wskazać, że z przyczyn formalnych banki nie mogą dysponować środkami, które znajdują się na "zablokowanych kontach przypisanych do tzw. anonimowych kart przedpłaconych". Banki mają obowiązek zawiadomić prokuraturę o podejrzeniu, że środki zgromadzone na przedmiotowych kontach mogą pochodzić z przestępstwa, natomiast prokurator dokonuje blokady środków zgromadzonych na rachunkach.

Odnośnie do pytania dotyczącego obywatelstwa osób, którym zostały wydane karty płatnicze oraz otwierane konta bankowe jednym z banków należy wskazać, iż konsultowane w tj. kwestii instytucje nie posiadają takich danych. NBP nie posiada danych o posiadaczach kart płatniczych wydawanych przez banki w Polsce. NBP gromadzi tylko dane określone w ww. Rozporządzeniu, tj. np. danych dotyczących liczby kart płatniczych, liczby i wartości transakcji dokonywanych kartami płatniczymi, (kartami krajowymi i zagranicznymi, na terytorium RP jak i za granicą) zagranicznymi. UKNF jako jednostka współpracująca z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej, w trakcie prowadzonych kontroli, w tym we wspomnianym w interpelacji banku, sprawdza od strony formalnej (na podstawie wewnętrznych procedur) oraz w praktyce (na wybranej próbie), w jaki sposób nadzorowane przez KNF podmioty stosują środki bezpieczeństwa finansowego polegające na min. identyfikacji klienta oraz weryfikacji jego tożsamości, Kontrolowane podmioty są obowiązane określić sposób postępowania w sytuacji, gdy istnieje wątpliwość, czy przedstawione przez klienta w momencie otwierania konta dane są prawdziwe lub kompletne. Generalny Inspektor Informacji Finansowej w wyniku podjętych analiz zidentyfikował oferowanie przez niektóre banki tzw. anonimowych kart przedpłaconych, jako zjawisko o zwiększonym ryzyku prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Kwestie związane z oceną tego ryzyka były przedmiotem spotkań przedstawicieli Departamentu Informacji Finansowej Ministerstwa Finansów m.in. z przedstawicielami Komisji Nadzory Finansowego, Centralnego Biura Śledczego oraz banków oferujących tego typu produkty. W wyniku tych spotkań sformułowano zalecenia w celu zniwelowania tego ryzyka, które znalazły swoje odbicie w przygotowywanym projekcie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

W toku postępowań analitycznych prowadzonych przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej odnotowano przypadki wydania decyzji o blokadzie rachunków bankowych służących do obsługi tzw. anonimowych kart przedpłaconych.

Warto również przy tej okazji wskazać, że obecnie na forum Rady Unii Europejskiej trwają prace nad projektem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę (UE) 2015)849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu i zmieniającej dyrektywę 2009/101/WE COM (2016) 450 (tzw. AML V), której głównym celem jest skuteczniejsze przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu oraz zapewnienie większej przejrzystości transakcji finansowych oraz podmiotów o charakterze korporacyjnym. Jedną z kwestii modyfikowanych w kontekście prac nad kolejną dyrektywą AML jest wyeliminowanie anonimowości w przypadku używania w intrenecie kart przedpłaconych, które można doładować i których nie można doładować, oraz zmniejszenia obecnego limitu w wysokości 250 EUR dla anonimowych kart przedpłaconych do 150 EUR w przypadku ich używania w obrocie fizycznym. Oznacza to, iż identyfikacja i weryfikacja tożsamości posiadaczy kart byłaby wymagana jedynie powyżej proponowanego obniżonego limitu lub w przypadku, gdy karta, niezależnie od tego, czy można ją doładować czy nie, jest używana do zakupów w Internecie.

Wydaje się, iż zaproponowane w AML V podejście do regulacji zasad posługiwania się kartami przedpłaconymi jest wyważone i uwzględniające różne wątki funkcjonowania tego typu instrumentów płatniczych. Ważnym spostrzeżeniem projektodawcy unijnego jest stwierdzenie, iż zalety kart przedpłaconych są na tyle istotne, że należy odpowiednio zrównoważyć proponowane działania dotyczące zwalczania terroryzmu z korzyściami jakie karty przedpłacone mogą przynosić społeczeństwu oraz organom administracji państwowej.