FN7.054.9.2015 - Regulacje dotyczące wirtualnej waluty Bitcoin.

Nawiązując do interpelacji nr 32643 Pana Posła (...) w sprawie regulacji dotyczących wirtualnej waluty Bitcoin, która wpłynęła do Ministerstwa Finansów w dniu 14 maja br., uprzejmie proszę o przyjęcie poniższych wyjaśnień.

Na wstępie należy wskazać, iż brak jest powszechnie obowiązującej, legalnej definicji "waluty" wirtualnej (najbardziej znana jest "waluta" Bitcoin - BTC), zarówno w prawie międzynarodowym, europejskim, jak i krajowym. W publikacji Europejskiego Banku Centralnego pt. "Virtual Currency Schemes - a further analysis" z lutego 2015 r. podjęto próbę zdefiniowania wirtualnej "waluty" (virtual currency) jako: "cyfrową reprezentację wartości, niewyemitowaną przez bank centralny, instytucję kredytową lub instytucję pieniądza elektronicznego, która w pewnych okolicznościach może być użyta jako alternatywa dla pieniędzy" 1 .

W przedmiotowym opracowaniu Europejski Bank Centralny stwierdza również, że schematy "walut" wirtualnych nie są pełnowartościowym pieniądzem lub walutą z punktu widzenia prawnego. Użytkownicy "walut" wirtualnych narażeni są na dodatkowe ryzyka, takie jak: ryzyko kursowe wynikające z dużej zmienności, brak transparentności oraz możliwość utraty przez użytkowników swoich środków pieniężnych przechowywanych w "walucie" wirtualnej. W raporcie zaznaczono także, że użycie "walut" wirtualnych w płatnościach pozostaje bardzo ograniczone, co powoduje, że nie ma materialnego ryzyka dla żadnego z zadań banku centralnego, włączając w to płynne działanie systemu płatniczego.

Przedstawiając ogólną charakterystykę "walut" wirtualnych należy wskazać, iż nie mają one znamion publiczno-prawnego środka płatniczego. "Waluty" wirtualne nie są prawnie określonym i powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 6, 7 i 10 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. - Prawo dewizowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 826 z późn. zm.). Waluty wirtualne nie mieszczą się również w zakresie przedmiotowym ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2014 r. poz. 873 z późn. zm.). Chodzi tu m.in. o przepisy art. 2 pkt 29 (definicja transakcji płatniczej - zainicjowana przez płatnika lub odbiorcę wpłata, wypłata lub transfer środków pieniężnych), art. 2 pkt 27 (definicja systemu płatności - system transferu środków pieniężnych oparty na formalnych i znormalizowanych regułach z odwołaniem do art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku - (Dz. U. z 2013 r. poz. 246 z późn. zm.), czy art. 27b (definicja środków finansowych).

"Waluty" wirtualne nie mieszczą się także w zakresie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. z 2014 r. poz. 94 z późn. zm.) Stosownie do art. 2 ww. ustawy określony został katalog instrumentów finansowych. W wyliczeniu tym nie tylko brak jest zapisu "waluty", wirtualnej, ale też do żadnego z instrumentów finansowych tam wskazanych "waluty" wirtualne nie mogą zostać zaliczone. Przepisy samej ustawy też nie określają podstawy do stosowania tej ustawy w zakresie "walut" wirtualnych.

W nawiązaniu do pytań Pana Posła przedstawiam wątki dot. funkcjonowania "walut" wirtualnych, będące w obszarze zainteresowania Ministerstwa Finansów.

Przede wszystkim należy wskazać, iż Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF) na bieżąco analizuje obszary i czynniki związane z potencjalnym ryzykiem popełniania przestępstw prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Postępujący w ostatnich latach rozwój wirtualnych "walut", jest przedmiotem ww. analiz. GIIF dostrzega potencjalne zagrożenia związane z funkcjonowaniem "walut" wirtualnych, czemu wyraz dał m.in. w komunikacie zamieszczonym w dniu 10 lipca 2014 r. na stronie internetowej 2 , a także w sprawozdaniu z działalności GIIF w 2014 r.

Ze względu na fakt, iż rozwój "walut" wirtualnych stanowi stosunkowo nowe zjawisko, zagrożenia związane z potencjalnym wykorzystaniem tego typu "walut" w celach przestępczych są stale analizowane i monitorowane. Obecnie analogiczne instytucje do GIIF w krajach, nie tylko należących do UE, a także organizacje międzynarodowe powołane w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, prowadzą szereg działań zmierzających do pełnego rozpoznania zagrożeń związanych z rozwojem "walut" wirtualnych.

Doświadczenia nabyte przez GIIF w ramach prowadzonych postępowań analitycznych związanych z funkcjonowaniem "walut" wirtualnych sprawiły, iż GIIF proszony jest o dzielenie się swoją wiedzą w tym zakresie na forum międzynarodowym. Należy podkreślić, że specjaliści z Ministerstwa Finansów biorą udział w realizacji projektu Grupy EGMONT (organizacja międzynarodowa skupiająca jednostki analityki finansowej), dotyczącym wykorzystywania "walut" wirtualnych do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. W ramach tego projektu, w dniach 23-24 kwietnia br. GIIF był gospodarzem warsztatów Grupy EGMONT poświęconych funkcjonowaniu "walut" wirtualnych.

Warto również zauważyć, że na forum unijnym toczy się obecnie dyskusja na temat statusu "walut" wirtualnych na gruncie podatku VAT. Państwa członkowskie oczekują m.in. na wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-264/14 Hedqvist, który powinien rozstrzygnąć kwestie podatkowego traktowania "walut" wirtualnych w zakresie podatku od wartości dodanej. Z uwagi na harmonizację podatku VAT w ramach Unii Europejskiej, podjęte rozstrzygnięcia dotyczące prawa unijnego mogą w przyszłości spowodować konieczność wszczęcia prac legislacyjnych w celu zmiany obowiązujących przepisów dotyczących podatku od towarów i usług.

Jednocześnie należy podkreślić, że obecnie do Ministerstwa Finansów nie docierają sygnały świadczące o wykorzystywaniu BTC do omijania przepisów w zakresie podatku od towarów i usług czy podatku dochodowego.

Ministerstwo Finansów realizuje również zadania m.in. w zakresie monitorowania obszarów ryzyka, co do których istnieje przypuszczenie zaistnienia zjawisk wskazujących na możliwość wystąpienia nieprawidłowości podatkowych. Należy podkreślić, iż wirtualna "waluta" jest stosunkowo nową formą płatności, dopiero wkraczającą na nasz rynek. Jednak z uwagi na zagadnienia podatkowe, związane z jej obrotem, jest przedmiotem zainteresowania służb skarbowych, w tym wywiadu skarbowego.

Należy również zauważyć, iż zasady posługiwania się "walutami" wirtualnymi nie zostały nigdzie skodyfikowane, a tryb i procedura obowiązująca przy transakcjach dokonywanych przy użyciu walut wirtualnych podlegają ciągłym zmianom. W konsekwencji ocena prawna dotycząca charakteru cywilnoprawnego i prawnopodatkowego transakcji zawieranych przy użyciu "walut" wirtualnych może zostać dokonana wyłącznie w odniesieniu do konkretnej transakcji, po zapoznaniu ze stanem faktycznym oraz szczegółowej analizie treści kontraktu.

Ponadto zgodnie ze stanowiskiem Komitetu Kodeksu Celnego UE (Sekcja Wartości Celnej), do czasu formalnego określenia statusu wirtualnych "walut" przez Europejski Bank Centralny lub inne kompetentne instytucje działające na poziomie Unii Europejskiej, wirtualne "waluty" nie mogą być uznane za walutę w rozumieniu przepisów art. 168 rozporządzenia Komisji (EWG) nr 2454 z dnia 2 lipca 1993 r. ustanawiającego przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny.

W związku z tym, rozliczenia dokonywane z wykorzystaniem tego rodzaju "walut" nie mogą być honorowane z punktu widzenia ustalania wartości celnej towarów, będącej podstawą dla określania należności przywozowych związanych z importem towarów do UE.

Odnosząc się do pytania Pana Posła o negatywne konsekwencje dla konsumentów z punktu widzenia ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz. U. z 2014 r. poz. 827) należy zauważyć, że z informacji uzyskanych od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wynika, iż ww. ustawa nie zawiera szczegółowych przepisów dotyczących transakcji z wykorzystaniem alternatywnych środków płatniczych, wobec czego wszelkie transakcje dokonane przy użyciu "walut" wirtualnych podlegać będą takim samym regułom, jak inne transakcje na rynku. Ustawa o prawach konsumenta reguluje sposób działania przedsiębiorców zawierających umowy z konsumentami niezależnie od tego w jaki sposób rozliczane są zawierane przez nich transakcje. Przedsiębiorca zawierający umowę z konsumentem przy użyciu "walut" wirtualnych powinien zatem przestrzegać ustawy o prawach konsumenta, tak jak każdy inny uczestnik rynku. Powinien on np. dopełnić obowiązków informacyjnych (w tym w szczególności informować o łącznym wynagrodzeniu za świadczenie, sposobie i terminie zapłaty), czy też respektować prawo do odstąpienia od umowy w przypadkach wskazanych w ustawie (w takim wypadku powinien zwrócić konsumentowi wszystkie dokonane przez niego płatności, czyli np. odpowiednią ilość "walut" wirtualnych).

Warto jednak zauważyć, iż konsumenci posługujący się wirtualnymi "walutami" narażeni są na możliwość utraty pieniędzy przechowywanych w "walutach" wirtualnych na internetowych platformach kupna/sprzedaży "walut" wirtualnych. W celu zawarcia transakcji sprzedaży "waluty" wirtualnej klient przekazuje "waluty" wirtualne organizatorowi platformy internetowej, tzw. internetowej "giełdzie" "walut" wirtualnych (nie jest to regulowana giełda w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi). Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku transakcji kupna "walut" wirtualnych przez konsumentów za środki finansowe w złotych, euro, dolarach amerykańskich, itd. W takim przypadku środki finansowe w złotych, euro, dolarach amerykańskich, itd. przelewane są przez konsumentów na rachunki bankowe internetowych platform kupna/sprzedaży "walut" wirtualnych i od tego czasu nie są one już w prawnej dyspozycji konsumentów. W przeciwieństwie do firm inwestycyjnych podmioty organizujące platformy kupna/sprzedaży "walut" wirtualnych nie podlegają regulacjom finansowym, nadzorowi finansowemu ani systemowi gwarancji zdeponowanych środków.

W przypadku upadłości, kradzieży lub oszustwa ze strony internetowej platformy kupna/sprzedaży "walut" wirtualnych jego klienci narażeni są na całkowitą utratę środków przetrzymywanych w postaci takich "walut" wirtualnych.

Należy również wskazać na jeszcze jedną ważną kwestię, która ze względu na promocyjne i marketingowe działania firm czerpiących korzyści finansowe z "walut" wirtualnych jest zwykle nieczytelnie przekazywana. W akcjach marketingowych bardzo często jest mowa o tym, że wiele sklepów internetowych i firm przyjmuje płatności w "walucie" wirtualnej BTC, (przykładowo: Microsoft, T-Mobile Polska, Medicover). Jeśli się jednak zweryfikuje tę informację, to okazuje się, że firmy te przyjmują faktycznie płatności wyłącznie w polskich złotych lub odpowiednio dolarach amerykańskich, ponieważ BTC są wymieniane na złote przez pośredników płatności obsługujących "waluty" wirtualne.

Brak powszechnej akceptacji "walut" wirtualnych, wąskie grono rozproszonych użytkowników oraz relatywnie niewielka wartość transakcji realizowanych przy ich wykorzystaniu powodują, że wpływ wirtualnych "walut" na realną sferę gospodarki jest zbyt słaby, aby móc oddziaływać na system finansowy. Niemniej jednak funkcjonowanie walut wirtualnych będzie nadal przedmiotem zainteresowania Ministerstwa Finansów, w tym administracji podatkowej, skarbowej oraz GIIF.

Z uwagi na to, że funkcjonowanie "walut" wirtualnych ma charakter globalny, ewentualne działania dotyczące podejścia do próby całościowej regulacji walut wirtualnych powinny, w opinii Ministerstwa Finansów, podlegać koordynacji na szczeblu Unii Europejskiej.