FN1.054.7.2017 - Ryzyka związane z kredytami walutowymi.

Odpowiadając na interpelację Panów Posłów Jarosława Sachajko i Pawła Grabowskiego w sprawie kredytów walutowych (interpelacja nr 9355), przedstawiam następujące stanowisko przygotowane w oparciu o informacje i dane przekazane przez Narodowy Bank Polski oraz Urząd Komisji Nadzoru Finansowego.

W kontekście przywoływanego w interpelacji identyfikowanego przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF) ryzyka związanego z kredytami walutowymi pragnę wskazać, że KNF realizując swoje określone w obowiązujących przepisach zadania, prowadzi działania ograniczające ryzyko towarzyszące działalności banków, a w tym ryzyko związane z zabezpieczonymi hipotecznie kredytami walutowymi. Środki stosowane przez KNF to przede wszystkim rekomendacje odnoszące się do sposobu działania banków i limitowania ryzyka przez nie ponoszonego oraz działania mające na celu wzmocnienie kapitałowe banków.

Według danych na koniec 2015 r. w portfelach banków było ponad 600 tys. kredytów o LtV>80%, w tym ponad 200 tys. kredytów o LtV>100%. Jednocześnie należy zaznaczyć, że pomimo wskazanego ryzyka związanego z poziomem LtV jakość portfeli kredytów mieszkaniowych w polskim sektorze bankowym jest dobra.

W efekcie różnych rekomendacji i zaleceń nastąpiło między innymi:

* istotne ograniczenia w dostępie do kredytów walutowych - konieczność wykazania przez klienta dochodów w walucie kredytu,

* ograniczenie maksymalnej wartości LtV kredytu,

* ograniczenia w wypłacie dywidend z zysków banków - wzmocnienie kapitałów banków i zwiększenie ich zdolności do absorbcji potencjalnych strat,

* wprowadzenie konieczności utrzymywania przez banki zaangażowane w kredyty walutowe dodatkowego kapitału (wyliczanego w ramach filaru II) przeznaczonego na pokrycie ryzyka tego portfela, przy czym wartość dodatkowego kapitału jest zależna zarówno od wielkości portfela jak i wartości LtV kredytów.

Warto podkreślić znaczące ograniczenie skali udzielania kredytów denominowanych w walutach obcych lub indeksowanych do tych walut. O ile jeszcze pod koniec pierwszej dekady XXI wieku banki udzielały ponad 100 tysięcy takich kredytów rocznie, to od kilku lat liczba nowo udzielonych kredytów tego typu wynosi około kilkaset (kredyty te mogą zaciągać osoby uzyskujące wynagrodzenie w danej walucie).

W konsekwencji od 2011 r. odnotowano spadek wolumenu kredytów w CHF o ok. 30% (w walucie naturalnej).

Na przestrzeni ostatnich dwóch lat adekwatność kapitałowa polskiego sektora poprawiała się systematycznie. Łączny współczynnik kapitałowy w okresie od IV kwartału 2014 r. do III kwartału 2016 r. wzrósł z 14,69 do 17,62, osiągając poziom znacząco przewyższający regulacyjne minima wynikające z prawa wspólnotowego. Solidna baza kapitałowa sektora bankowego to m.in. efekt polityki dywidendowej.

Aktualnie banki obowiązują precyzyjne reguły w zakresie wypłaty dywidendy - mogą ją wypłacić jedynie te banki, które spełniają łącznie kilka kryteriów dotyczących obecnych i prognozowanych poziomów łącznego współczynnika kapitałowego i współczynnika kapitału podstawowego Tier 1 oraz oceny BION, nadawanej corocznie bankom przez nadzór bankowy.

Jednocześnie przekazuję dodatkowo w załączeniu dane (oddzielny załącznik do odpowiedzi na interpelację), obrazujące kształtowanie się wielkości, o których mowa w pytaniach: 3, 4, 5 i 6 interpelacji poselskiej w sprawie kredytów walutowych.

Chciałbym przy tym zaznaczyć, że dane te zostały przygotowane w szczególności w oparciu o następujące źródła:

* pytanie 3 - dane nt. liczby i wartości średniej kredytów mieszkaniowych pozyskane od banków w ramach corocznych ankiet mieszkaniowych (wysyłanych przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego do banków); zwracam szczególną uwagę, że dane nt. liczby kredytów za lata 2012 - 2015 odnoszą się do kredytów znajdujących się w bilansie banków na koniec 2015 r.,

* pytanie 4 - dane nt. portfela kredytów mieszkaniowych banków przekazane przez banki w ramach sprawozdawczości FINrEP (w formularzu FBN010B_3) na koniec listopada 2016 r.,

* pytanie 5 - dane nt. wyniku finansowego oraz podatku dochodowego obciążającego banki w 2016 r. pozyskane w oparciu o dane przekazane przez banki w ramach sprawozdawczości FINrEP (formularz FR) oraz dane na temat podatku bankowego zbierane z banków w ramach dedykowanej do tego tematu ankiety,

* pytanie 6 - dane nt. liczby walutowych kredytów mieszkaniowych pozyskane od banków w ramach ankiety mieszkaniowej wg stanu na koniec grudnia 2015 r.

Uprzejmie nadmieniam, że nie jest możliwe przekazanie danych banków w ujęciu jednostkowym. Urząd KNF jest zobowiązany do ochrony tajemnicy bankowej i zawodowej, w tym również do zachowania poufności informacji otrzymanych z podmiotów nadzorowanych w ramach obowiązkowej sprawozdawczości finansowej oraz pozyskanej w inny sposób. Informację taką mogą udostępnić podmioty, które ją wytworzyły, o ile przepisy im na to pozwalają.

Jednocześnie odnosząc się do konkretnych pytań zawartych w interpelacji, uprzejmie przedstawiam co następuje.

1. Jakie działania podejmuje NBP w celu zabezpieczenia systemu bankowego w Polsce?

Na mocy art. 3 ust. 2 pkt 6, 6a i 6b ustawy o Narodowym Banku Polskim, NBP jest zobowiązany do kształtowania warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego, działania na rzecz stabilności systemu finansowego oraz działania na rzecz wyeliminowania lub ograniczania ryzyka systemowego.

Działania te realizowane są m.in. przez dokonywanie ocen funkcjonowania systemu bankowego (art. 17 ust. 4. pkt 5 ustawy o NBP) oraz analiz stabilności krajowego systemu finansowego (art. 17 ust. 4. pkt 5a ustawy o NBP). Wyniki analiz, wraz z rekomendacjami działań ograniczających zidentyfikowane ryzyko, są regularnie publikowane w raportach o stabilności systemu finansowego.

Do zadań NBP należy również regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie (art. 3 ust. 2 pkt 5 ustawy o NBP). Realizując te funkcje NBP działa jako pożyczkodawca ostatniej instancji. Na mocy art. 38 ust. 1 ustawy o NBP, NBP gromadzi rezerwy obowiązkowe banków. Zarząd NBP może zwolnić bank z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej w okresie wdrażania planu naprawy banku (art. 39 ust. 3 ustawy o NBP).

Prezes NBP jest także członkiem Komitetu Stabilności Finansowej, któremu na mocy ustawy o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym powierzono rolę organu nadzoru makroostrożnościowego w Polsce. Prezes NBP przewodniczy Komitetowi w sprawowaniu tej funkcji.

Odnosząc się do głównego tematu poruszanego we wstępie do interpelacji, tj. walutowych kredytów mieszkaniowych, pragnę zwrócić uwagę, że w dniu 13 stycznia 2017 r. Komitet przyjął uchwałę w sprawie rekomendacji dotyczącej restrukturyzacji portfela kredytów mieszkaniowych w walutach obcych, która wraz z uzasadnianiem dostępna jest na stronach internetowych NBP.

2. Z jakiego względu wnioski jakie wyciągnęła Komisja Nadzoru Finansowego odnośnie kredytów walutowych różnią się znacznie od wniosków wyciągniętych przez Prezesa NBP?

Wydaje się, iż oceny Komisji Nadzoru Finansowego i Narodowego Banku Polskiego odnośnie do ryzyka związanego z portfelem kredytów walutowych są zbieżne. Odnosząc się w szczególności do podjętego w interpelacji wątku walutowych kredytów mieszkaniowych charakteryzujących się wysokim LtV, należy wskazać, że NBP wspominał o tej kwestii w raportach o stabilności systemu finansowego. Przykładowo można przytoczyć fragment z ostatniej edycji "Raportu o stabilności systemu finansowego. Grudzień 2016 r." (str. 42-43):

"Wysoki kurs franka szwajcarskiego powoduje jednak, że stopień zabezpieczenia znacznej części kredytów nominowanych w tej walucie jest stosunkowo niski. Na koniec 2015 r. szacunkowe udziały kredytów o wskaźnikach LtV powyżej 100% i 120% w portfelu kredytów nominowanych we franku szwajcarskim wyniosły odpowiednio 51% i 37%. Niski poziom zabezpieczenia kredytu wpływa niekorzystnie na poziom odzysku w razie konieczności jego windykacji, co zwiększałoby tym samym straty kredytowe. Dobra, pomimo szoku kursowego, jakość portfela kredytów walutowych powoduje jednak, że wysokie wskaźniki LtV nie mają istotnego negatywnego wpływu na wyniki finansowe banków. Niemniej jednak wzrost złotawej wartości kredytów, w tym jej relacji do wartości nieruchomości, wpływa negatywnie na sytuację kredytobiorców (np. przez utrudnienia w sprzedaży/zamianie mieszkania, brak istotnego spadku złotowej wartości kredytu w stosunku do momentu zaciągnięcia mimo wielu lat spłat), co jest jednym z czynników prowadzących do powstania presji na ustawową ingerencję w tej kwestii."

Ponadto, w opinii Komitetu Stabilności Finansowej, w skład którego wchodzi zarówno Prezes NBP, jak i Przewodniczący KNF, "w ujęciu ekonomicznym portfel kredytów walutowych nie generuje istotnego ryzyka dla stabilności systemu finansowego. Sytuacja zdecydowanej większości gospodarstw domowych, które zaciągnęły kredyty walutowe jest dobra, a ich odporność na dalsze szoki kursowe - wysoka". Jedocześnie jednak "w ocenie Komitetu portfel walutowych kredytów mieszkaniowych generuje ryzyko systemowe w kontekście potencjalnych skutków postulowanych w debacie publicznej inwazyjnych rozwiązań prawnych" 1 .

3. Uprzejmie proszę o przedstawienie liczby kredytów zaciągniętych w poszczególnych walutach obcych oraz średniej wysokości kredytu w poszczególnych latach od 2005 do 2015 r.

W sprawozdawczości bankowej przekazywanej przez banki do NBP na podstawie regulacji prawnych w zakresie obowiązków sprawozdawczych 2 dominuje ujęcie według stanu zadłużenia z tytułu kredytu na koniec okresu sprawozdawczego, a nie wartości wypłaconego kredytu. Sprawozdawaną wielkością jest wartość kredytów w bilansie banków, a nie liczba umów kredytowych.

Poniżej przedstawiam dostępne publicznie dane pochodzące z UKNF. Informacje te zostały zebrane na podstawie ankiet przeprowadzonych w latach 2012-2015 3 wśród banków mających dominujący (prawie 100%) udział w wartości udzielonych kredytów mieszkaniowych.

Tabela 1. Liczba i średnia wartość walutowych kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych

Źródło: KNF.

Szacunkowe dane nt. średniej wartości walutowych kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych udostępnia również Związek Banków Polskich w kwartalnych raportach dostępnych na stronie internetowej Związku (https://zbp.pl/raporty/raport-amron-sarfin).

Tabela 2. Średnia wartość nowo udzielonych walutowych kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych (w tys. zł)

Źródło: ZBP.

4. Jak na przestrzeni 3 ostatnich lat przedstawiał się poziom spłacalności kredytów bankowych z podziałem na walutowe i złotówkowe?

Jakość portfeli kredytowych obrazuje tzw. wskaźnik kredytów zagrożonych, który jest relacją wartości kredytów ze stwierdzoną utratą wartości do wartości całego portfela. Z tego względu przy interpretacji zmian tego wskaźnika powinno się brać pod uwagę to, że pozostaje ona pod wpływem kształtowania się spłacalności kredytów (licznik), ale także zmian wartości całego portfela (mianownik). Dla przykładu w sytuacji boomu na rynku kredytowym, gdy mianownik wskaźnika zwiększa się dynamicznie, odczyty wskaźnika powinny być interpretowane odmiennie niż w sytuacji, gdy wartość mianownika rośnie w tempie umiarkowanym bądź spada. Warto zwrócić uwagę na te prawidłowości przy interpretacji wskazanych poniżej wartości, ponieważ wartość portfela walutowych kredytów mieszkaniowych znajduje się w trendzie malejącym (spadek o 2,3% od grudnia 2013 r. 4 ), a portfela złotowego - rosnącym (wzrost o 40,7% od grudnia 2013 r.).

Tabela 3. Wskaźnik kredytów zagrożonych - kredyt mieszkaniowy dla gospodarstw domowych, na koniec okresów wskazanych w tabeli

* Ostatnie dostępne dane. Źródło: NBP.

5. Proszę o przedstawienie jak na przestrzeni trzech ostatnich lat zmieniała się kondycja finansowa banków w tym wysokość podatków płaconych przez każdy z nich?

Sytuację finansową sektora bankowego opisują m.in. publikowane dwa razy w roku raporty

0 stabilności systemu finansowego. Ostatnia edycja z grudnia 2016 r. jest dostępna pod następującym linkiem: http://www.nbp.pl/svstemfinansowv/rsf122016.pdf. W skrócie można powiedzieć, że sytuacja sektora bankowego jest korzystna, choć obserwujemy stopniowo malejącą zyskowność (po wyeliminowaniu jednorazowego przychodu w II kwartale 2016 r. z tytułu sprzedaży udziałów w spółce Visa Europe). Wskaźniki zysku z kapitału (ROE) i aktywów (ROA) na koniec lat 2014 i 2015 wynosiły: 11,6% i 1,07% oraz 8,5% i 0,81%; na koniec III kwartału 2016 r. zaś - 8,2% oraz 0,78%.

Warto wskazać, że na skutek stopniowego obniżania się zyskowności sektora bankowego jest ona obecnie zbliżona do zyskowności sektora przedsiębiorstw. Na koniec 2008 r. przeciętny wskaźnik ROE w sektorze bankowym wynosił 20,6%, a w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych 7%. Na koniec III kwartału 2016 r. wielkości te wynosiły natomiast odpowiednio 8,2% i 7,9%.

Sektor bankowy charakteryzuje się dobrym wyposażeniem kapitałowym, które jest podstawą bezpieczeństwa zgromadzonych w bankach depozytów. Obecny poziom adekwatności kapitałowej (łączny wskaźnik kapitałowy na koniec III kwartału 2016 r.: 17,3%) sektor bankowy zawdzięcza przede wszystkim absorpcji wypracowanych w ubiegłych latach zysków i przeznaczeniu ich na powiększenie kapitałów własnych. W tym kontekście znaczny spadek zyskowności banków należy traktować jako źródło ryzyka dla stabilności systemu finansowego.

Zagadnienie dotyczące wysokości podatków przedstawia oddzielny załącznik do odpowiedzi na interpelację.

6. Jaka jest obecnie liczba kredytów walutowych we frankach i innych walutach obcych?

Według szacunków eksperckich z publikacji UKNF nt. sytuacji banków w 2015 r. 5 liczba walutowych kredytów mieszkaniowych na koniec analizowanego roku wyniosła 630 449 sztuk, z tego 522 746 kredytów było nominowanych w CHF, 101 573 - w EUR oraz 6 130 - w innych walutach obcych.

7. Jak na przestrzeni 3 ostatnich lat zmieniał się poziom PKB w Polsce?

PKB w Polsce w ujęciu realnym wzrósł w 2014 r. o 3,3%, w 2015 r. o 3,9%, a w 2016 r. zwiększył się o 2,8%. Nominalny PKB wyniósł w 2014 r. 1 719,7 mld zł (wzrost w stosunku do 2013 r. o 3,8%), a w 2015 r. 1 798,3 mld zł (wzrost w stosunku do 2014 r. o 4,6%).

Tabela 4. PKB w Polsce

* przy podstawie analogiczny okres roku poprzedniego = 100.

Źródło: GUS.

8. Proszę o przedstawienie obecnego poziomu PKB w Polsce.

Nominalny PKB wyniósł w 2015 r. 1 798,3 mld zł. Zgodnie z komunikatem GUS z dnia 31 stycznia br. tempo wzrostu realnego PKB (wstępny szacunek) w 2016 r. wyniosło 2,8%, wobec 3,9% w 2015 r. (w cenach stałych roku poprzedniego). Informacje o poziomie PKB w 2016 r. (nominalnym, czyli w cenach bieżących oraz realnym, czyli w cenach stałych) nie są jeszcze dostępne. Szczegółowe dane o wzroście gospodarczym i jego strukturze będą przedstawione wraz z publikacją danych za IV kw. '15 w dniu 28 lutego br.