DPA.024/88/96 - Inscenizacja.

"(...) efekt pracy reżysera może mieć z jednej strony charakter ewidentnie twórczy, gdy polega on na stworzeniu inscenizacji, z drugiej strony może polegać na odtwarzaniu przez reżysera wraz z artystami wykonawcami utworu dramatycznego w formie artystycznego wykonania. W tym drugim przypadku reżyser oraz pozostali artyści wykonawcy są tylko odtwórcami istniejącego utworu dramatycznego - czyli mają status prawny artystów wykonawców.

Reżyserią teatralną jest opracowanie koncepcji scenicznej utworu dramatycznego, udzielanie wskazówek aktorom i dążenie do nadania realizacji scenicznej jednolitego charakteru artystycznego, w celu zrealizowania zamierzonych przez autora utworu dramatycznego walorów teatralnych, odpowiadających najpełniej i najwierniej zawartości tego utworu. Od tego rodzaju "zwykłej reżyserii", która podlega przepisom o prawach pokrewnych, odróżnia się w teorii teatru, a także w doktrynie prawa autorskiego, inscenizację, polegającą, najogólniej określając, na interpretacji scenicznej tekstu. O inscenizacji można mówić wtedy, kiedy interpretacja tekstu utworu zbliża się do granicy adaptacji lub aranżacji, gdy reżyser świadomie przesuwa akcenty myślowe w dramacie, zmienia jego wewnętrzne proporcje oraz nadaje całości dzieła nową, oryginalną i jednolitą formę wizualną. W tym wypadku powstaje autorskie dzieło zależne. W niektórych współczesnych inscenizacjach osoba reżysera-inscenizatora usuwa na dalszy plan autora dramatu tak daleko, że mówi się nawet o "Dziadach" Swinarskiego czy "Balladynie" Hanuszkiewicza. Znane są jednak także wypadki takiego reżyserowania, w których na afiszach teatralnych zaznacza się: "Reżyseria X. Inscenizacja Leona Schillera". Wynika z tego, że są pewne znane i uznane przez reżyserów słynne inscenizacje, według których reżyserują oni określone utwory dramatyczne; wówczas mamy do czynienia ze "zwykłą reżyserią". Przy ocenie charakteru pracy reżysera teatralnego należy zwracać także uwagę na okoliczność, czy autor utworu dramatycznego nie ma własnych sugestii co do wystawienia swego utworu. Jeżeli w tekście utworu zawarł tego rodzaju wskazówki, a reżyser sztuki dążył maksymalnie do zachowania sensu i formy utworu pierwotnego zgodnie z tymi wskazówkami, to nie można wówczas mówić o oryginalności i twórczym charakterze jego pracy; jest to bowiem wyżej wymieniona "zwykła reżyseria".

W teatrze współczesnym można zaobserwować zjawisko tworzenia przez reżyserów własnych spektakli, przy luźnym traktowaniu tekstów utworów dramatycznych. W takich wypadkach reżyser traktujący cudzy utwór swobodnie, jako inspirację, powinien rezygnować z nadawania swemu dziełu tytułu pierwowzoru albo w taki sposób określić swoje dzieło, aby publiczność mogła zorientować się, że ma on zamiar przedstawić własną wizję problematyki zawartej w macierzystym utworze dramatycznym. (...)

Nadmienić należy, że sprawa ochrony prawnoautorskiej, związanej z pracą reżyserów teatralnych, różnie kształtuje się w poszczególnych krajach; w niektórych państwach przyznaje się pracy reżyserów ochronę na zasadzie przepisów o prawach pokrewnych, natomiast w innych orzecznictwo sądowe skłonne jest każdą pracę reżysera teatralnego chronić na zasadzie twórczości zależnej, jeżeli w dziele będącym rezultatem pracy reżysera występuje walor oryginalności. (...)

Dopóki kontrowersji w niniejszej sprawie nie rozstrzygnie na gruncie nowego prawa autorskiego orzecznictwo sądowe, istotne wydaje się zwrócenie uwagi na:

1) niezbędność prawidłowego kwalifikowania przez samych reżyserów ich zamierzeń (twórczych lub odtwórczych),

2) odpowiedniego precyzowania tych zamierzeń w umowach z teatrami, aby unikać niepotrzebnych sporów,

3) prawidłowość oznaczania pracy reżyserów na afiszach teatralnych, aby nie wprowadzić w błąd publiczności,

4) potrzebę przestrzegania art. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Zważyć należy ponadto, że prawo autorskie nie przyznaje ochrony określonym profesjom twórczym i nie wprowadza typologii chronionych zawodów twórczych, lecz ochrona przysługuje utworowi. Dla korzystania z ochrony prawnoautorskiej podstawowe znaczenie będzie miał rezultat twórczej działalności, który z uwagi na swoje właściwości może podlegać ochronie w dziedzinie praw autorskich lub praw pokrewnych."