DP/WPA.024/289/99 - Projekt budowlany.

Aktualnie obowiązująca ustawa pr. aut. nie rozstrzyga szczegółowo kwestii uznawania za utwory projektów budowlanych. Wypowiada się ona wyraźnie jedynie na temat projektów architektonicznych i architektonicznych-urbanistycznych, uznając je za jedną z rodzajowych kategorii dzieł chronionych prawem autorskim (por. art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy).

Na pytanie, czy można projekt budowlany uznać za przedmiot prawa autorskiego, udzielić należałoby odpowiedzi pozytywnej. Praktyczny problem polega natomiast na tym, w stosunku do których konkretnie projektów twierdzenie o ich twórczym charakterze jest zasadne, skoro ustawa wyraźnie problemu tego nie rozstrzyga. Oczywiście poza dyskusją pozostawić należy projekty wykonywane przez architektów, które wyraźnie kwalifikowane są przez ustawodawcę jako utwory architektoniczne.

Generalnie za możliwością uznawania niearchitektonicznych prac projektowych w budownictwie za przedmiot prawa autorskiego przemawiają dwie podstawowe okoliczności. Otóż po pierwsze na słuszność takiej interpretacji wskazuje otwarty charakter wyliczenia rodzajowych kategorii utworów z art. 1 ust. 2 ustawy, o czym świadczy użyty w konstrukcji tego wyliczenia zwrot "w szczególności". Z tego rodzaju przykładowego wyszczególnienia wynika więc, że ustawodawca potencjalnie dopuszcza uznanie za utwory nie wymienionych w nim z nazwy prac, w tym projektowych, jeśli tylko zasadne jest stwierdzenie, iż stanowią one ustalony w jakiejkolwiek postaci przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze (por. art. 1 ust. 1 ustawy).

Po drugie natomiast za dopuszczalnością przypisywania statusu utworów dziełom projektowym, w tym w zakresie projektowania budowlanego, świadczą konkretne wypowiedzi Sądu Najwyższego, według którego np. "przedmiotem ochrony autorskiej mogą być projekty dokumentacji technicznej: plany, zarysy, szkice, rysunki, modele i projekty (art. 1 w związku z art. 12 ustawy o prawie autorskim z 1952 r. - por. orzeczenie Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 12 czerwca 1978 r., sygn. akt I PRN 47/78, "Wynalazczość i Racjonalizacja", nr 15 z 1978 r., str. 13. Co więcej "przedmiotem ochrony prawno-autorskiej może być także rysunek. Pojęcie rysunku należy przy tym pojmować szeroko. Najogólniej mówiąc, wchodzi tu w rachubę wszelki zapis graficzny bez względu na to, jakiej dziedzinie sztuki i wiedzy można go przyporządkować. Ważną rzeczą jest tylko to, aby poprzez swoje cechy wykazywał te elementy, które są istotne z punktu widzenia ochrony udzielanej przez prawo autorskie. (....)" - por. orzeczenie SN z dnia 24 listopada 1978 r., sygn. akt I CR 185/78, Gazeta Prawnicza, nr 23 z 1979 r.

Choć projekty budowlane mogą, jak z powyższych uwag wynika, być traktowane jako utwory, trudno jednoznacznie stwierdzić, iż dotyczy to każdego z nich. Jeśli bowiem ustawodawca generalnie w przedmiocie tym się nie wypowiada, należałoby dokonywać ocen na poziomie poszczególnych prac projektowych, które powinny być poddawane pod tym kątem indywidualnemu osądowi. Istotne są tutaj dwie praktyczne wskazówki:

1) jakie okoliczności należy brać w rozpatrywanym zakresie pod uwagę oraz

2) jaką wybrać metodę postępowania w sensie przewidzianych przez prawo czynności.

Projekty budowlane, podobnie jak np. programy komputerowe, zakwalifikować należy do tzw. dzieł użytkowych. W odróżnieniu od dzieł artystycznych, takich jak np. utwory literackie czy plastyczne, o twórczym charakterze prac projektowych decyduje przede wszystkim ich strona formalna, nie zaś treściowa, tzn. nie tyle wykorzystane przez projektanta parametry czy normy albo wynikające z ich zastosowania obliczenia, które są zdeterminowane obowiązującymi przepisami lub odpowiednio opartymi o wiedzę techniczną zasadami praktyki projektowej, co raczej forma wyrażenia konkretnej koncepcji budowlanej, która z reguły przyjmuje postać określonych układów graficznych (rysunków). Twórczość pracy projektanta, decydująca o powstaniu na jego rzecz praw autorskich, nie wynika zatem z podejmowania przez niego wyuczonych, fachowych czynności, ale z opracowania indywidualnych, stanowiących nową jakość (wartość użytkową) propozycji zrealizowania poszczególnych zamówień inwestycyjnych.

Z drugiej strony pamiętać trzeba o tym, iż w dziedzinie budownictwa podstawowe znaczenie z punktu widzenia prawa autorskiego ma element twórczego kształtowania zagospodarowywanej przestrzeni, co zresztą zadecydowało o wyraźnym uznaniu za przedmiot prawa autorskiego utworów architektonicznych. W związku z tym w przypadku badania twórczego charakteru innych niż architektoniczne prac projektowych istotne jest ustalenie wpływu danego rozwiązania projektowego na indywidualność zastosowanego rozwiązania konstrukcyjnego, co może mieć miejsce np. w sytuacji, gdy konkretny projekt branżowy, np. w zakresie instalacji elektrycznych (oświetleniowych) jest na tyle oryginalny, iż wymaga odpowiedniego zaprojektowania konstrukcji realizowanego obiektu. Trzeba zatem pamiętać o tym, iż zakres ochrony z tytułu praw autorskich jest w stosunku do prac projektowych tym większy, im brany pod uwagę projekt jest mniej standardowy (typowy) i w mniejszym stopniu zdeterminowany wcześniej opracowanymi rozwiązaniami projektowymi, do których powinien zostać zgodnie z obowiązującymi przepisami i normami dostosowany. Zakres ochrony autorskoprawnej zależy bowiem od tego, jaką swobodą dysponuje autor projektowego dzieła, tzn. w jakim stopniu efekt jego pracy jest wynikiem indywidualnych rozwiązań koncepcyjnych, w jakim zaś koniecznością wzięcia pod uwagę obiektywnych uwarunkowań projektowych.

To, czy konkretny projekt jest przedmiotem prawa autorskiego, powinno być rozstrzygane na poziomie umów o prace projektowe, podpisywanych z ich autorami w związku z realizowaniem konkretnych inwestycji. W sytuacji sporu, którego nie można rozstrzygnąć polubownie, np. między konkretnym projektantem a zamawiającym jego dzieło inwestorem, odwołać się można w ostateczności do werdyktu sądowego. W oparciu o art. 189 k.p.c. można bowiem zwrócić się do właściwego miejscowo okręgowego sądu cywilnego z odpowiednim powództwem ustalającym, na podstawie którego sąd orzeka, z reguły z udziałem biegłych, o istnieniu lub nieistnieniu praw autorskich w stosunku do spornego projektu."