DOZIK-2.610.6.2022.MG - Decyzja DOZIK-5/2023

I. Na podstawie art. 27 ust. 2 w zw. z art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), po przeprowadzeniu wszczętego z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznaje za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, działania Getin Noble Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w Warszawie polegające na ograniczaniu konsumentom możliwości składania za pośrednictwem bankowości elektronicznej wniosku o zawieszenie spłaty kredytu, o którym mowa w art. 73 ust. 5 i ust. 6 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (Dz. U. z 2022 r. poz. 1488), w ten sposób, że jeden wniosek mógł dotyczyć maksymalnie 2 miesięcy (najbliższych rat), co narusza art. 73 ust. 6 pkt 4 w zw. z art. 73 ust. 3 i ust. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom oraz godzi w zbiorowe interesy konsumentów i stwierdza zaniechanie stosowania tej praktyki z dniem 16 września 2022 r.

II. Na podstawie art. 27 ust. 4 w związku z art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada na Getin Noble Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w Warszawie (Bank) obowiązek publikacji niniejszej decyzji wraz z zaznaczeniem, że jest ona prawomocna, w określonej poniżej formie:

opublikowania w terminie 2 (dwóch) tygodni od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji i utrzymywania na stronie internetowej Banku przez okres 3 (trzech) miesięcy na koszt Przedsiębiorcy, informacji o treści:

"Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr DOZIK-5/2023 uznał za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów działania Getin Noble Bank S.A. z siedzibą w Warszawie polegające na:

ograniczaniu konsumentom możliwości składania za pośrednictwem bankowości elektronicznej wniosku o zawieszenie spłaty kredytu, o którym mowa w art. 73 ust. 5 i ust. 6 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom, w ten sposób, że jeden wniosek mógł dotyczyć maksymalnie 2 miesięcy (najbliższych rat)

Pełna treść decyzji Prezesa UOKiK nr DOZIK -5/2023 dostępna jest na stronie internetowej www.uokik.gov.pl."

Informacja ta, będzie opublikowana w następujący sposób:

- informacja będzie zamieszczona w górnej części strony głównej domeny www.gnb.pl i na każdej innej stronie internetowej Banku zastępującej ww. stronę w przyszłości, w osobnej ramce, zapewniającej widoczność - z możliwością zamknięcia informacji przez użytkownika poprzez kliknięcie krzyżyka w prawym górnym rogu ramki;

- informacja ma być widoczna przez cały czas, gdy użytkownik jest na stronie (ramka nie może przybrać formy np. rotacyjnego banera czy slajdera),

- czarną czcionką Arial (16 px, w wersji mobilnej 12 px; RGB #000000) na białym tle (RGB #ffffff),

- fragment "Pełna treść decyzji Prezesa UOKiK nr DOZIK-5/2023 dostępna jest na stronie internetowej www.uokik.gov.pl." ma stanowić hiperłącze prowadzące do zamieszczonego w domenie decyzje.uokik.gov.pl/bp/dec_prez.nsf pliku pdf, zawierającego treść niniejszej decyzji,

- w przypadku zmiany nazwy Banku, jej przekształcenia lub przejścia praw i obowiązków na inny podmiot pod jakimkolwiek tytułem, publikacja zostanie zrealizowana odpowiednio przez lub za pośrednictwem Banku lub następcy prawnego, ze wskazaniem nazw dawnej i nowej.

III. Na podstawie art. 77 ust. 1 w związku z art. 80 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), oraz art. 263 § 1 i art. 264 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 2000) w związku z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów obciąża Getin Noble Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w Warszawie, kosztami niniejszego postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w kwocie 81,90 zł (słownie: osiemdziesiąt jeden złotych i dziewięćdziesiąt groszy) i zobowiązuje Getin Noble Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w Warszawie do zwrotu tych kosztów Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej jako "Prezes Urzędu", "Prezes UOKIK") przeprowadził postępowanie wyjaśniające (sygn. DOZIK-2.403.18.2022/MG) w sprawie wstępnego ustalenia, czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów wobec Getin Noble Bank S.A. z siedzibą w Warszawie (dalej: "Bank", "Przedsiębiorca") w związku z zasadami na jakich Getin Noble Bank S.A. udziela konsumentom zawieszenia spłaty kredytu hipotecznego (tzw. "wakacje kredytowe") na podstawie art. 73-75 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (Dz. U. z 2022 r. poz. 1488; dalej: ufs; ustawa o finansowaniu społecznościowym).

Prezes Urzędu w procesie monitorowania sytuacji na rynku finansowym w związku z wejściem w życie ustawy o finansowaniu społecznościowym oraz po analizie otrzymanych sygnałów konsumenckich, posiadł wiedzę, że Bank ogranicza klientom możliwość wnioskowania o zawieszenie spłaty kredytu na dowolnie wskazane lub wszystkie okresy wskazane w art. 73 ust. 3 ufs, co poskutkowało wezwaniem Prezesa UOKiK z 4 sierpnia 2022 r. o dobrowolne zaprzestanie stosowania kwestionowanej praktyki.

W odpowiedzi na wezwania Prezesa Urzędu z 28 lipca i 4 sierpnia 2022 r. Bank pismami z dnia 10 sierpnia 2022 r. i 22 sierpnia 2022 r. wyjaśnił, że:

- nie wprowadził ograniczeń w zakresie uniemożliwienia konsumentom wnioskowania o zawieszenie spłaty kredytu na dowolne okresy wskazane w ufs (klientom którzy doręczyli Bankowi kompletne wnioski obejmujące dowolne wskazane ufs okresy zawieszono spłatę kredytu zgodnie z dyspozycją),

- w formularzu pomocniczym udostępnionym w bankowości internetowej, jak i w udostępnianym w placówkach bankowych nie przewidziano możliwości zawieszenia spłat na wszystkie okresy-zgodnie z obowiązującym w Banku procesem wnioski na kolejne kwartały były udostępniane systematycznie, o czym każdorazowo informowano konsumentów (powołując się na trudności systemowe),

- Bank umożliwia złożenie wniosku w bankowości internetowej oraz w placówkach bankowych na dany kwartał, możliwość wnioskowania o kolejne kwartały jest udostępniana na 14 dni przed rozpoczęciem kolejnego kwartału,

- do Banku dotarło jedynie (***) reklamacji konsumentów związanych z zastrzeżeniami dotyczącymi wnioskowania na dalsze okresy.

Ponadto, Bank argumentował, że:

- w ocenie Banku, brak udostępnienia pomocniczego formularza zawierającego wszystkie wskazane w ustawie okresy, nie stanowi rzeczywistego utrudnienia dla konsumenta-złożenie wniosku trwa około minuty i nie wiąże się dla klienta z dodatkowymi niedogodnościami ani też kosztami, Bank już 15 lipca 2022 r. poinformował konsumentów za pomocą strony internetowej o zasadach składania wniosków o "wakacje kredytowe",

- konsumenci ze względów ekonomicznych mogą mieć potrzebę zmiany swoich wyborów, co rodziłoby konieczność dokonywania dodatkowych czynności,

- brzmienie przepisów ufs w ocenie Banku, nie obliguje kredytodawców wprost do udostępniania wniosków jednocześnie na wszystkie okresy wszelkimi dostępnymi kanałami.

Jednocześnie biorąc pod uwagę oczekiwania UOKiK Bank wskazał, że planuje udostępnić konsumentom możliwość składania wniosku o zawieszenie spłaty na wszystkie wskazane ustawą okresy.

Ustalenia dokonane w toku postępowania wyjaśniającego dały podstawę do sformułowania zarzutów naruszenia ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej: uokik), w związku z podejmowanymi przez Bank działaniami, określonymi w pkt I sentencji niniejszej decyzji. Postanowieniem z dnia 2 września 2022 r. Prezes Urzędu wszczął postępowanie DOZIK-2.610.6.2022/MG w sprawie podejrzenia stosowania przez Getin Noble Bank S.A. praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, polegającej ograniczaniu konsumentom możliwości składania za pośrednictwem bankowości elektronicznej wniosku o zawieszenie spłaty kredytu, o którym mowa w art. 73 ust. 5 i ust. 6 ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom, w ten sposób, że jeden wniosek może dotyczyć maksymalnie 2 miesięcy (najbliższych rat).

Postanowieniem z dnia 2 września 2022 r. do akt postępowania włączono część dowodów zgromadzonych w sprawie o sygnaturze akt DOZIK-2.403.18.2022, tj.:

Odnosząc się do zarzutów w piśmie z dnia 16 września 2022 r. Bank podniósł, że:

- zgodnie z deklaracjami z dnia 10 sierpnia 2022 r. oraz 22 sierpnia 2022 r. Bank w dniu 15 września 2022 r. zakończył prace informatyczne związane z przygotowaniem rozwiązania pozwalającego konsumentom na złożenie wniosków o tzw. "wakacje kredytowe" na wszystkie przewidziane ustawą okresy,

- od 16 września 2022 r. uprawnieni konsumenci mogą składać wnioski na wszystkie dostępne okresy zawieszenia również drogą bankowości elektronicznej jak i na pomocniczych formularzach dostępnych w placówkach bankowych, Ponadto, Bank argumentował, że:

- podtrzymuje swoje dotychczasowe stanowisko, zgodnie z którym rozwiązania przyjęte przez Bank były właściwe i nie stanowiły ograniczenia uniemożliwiającego konsumentom wnioskowania o tzw. "wakacje kredytowe" w zakresie określonym przez przepisy prawa, - otrzymał jedynie (***) reklamacji w zakresie określonym zarzutem, w związku z czym Bank wnioskuje, że w subiektywnym odczuciu klientów przyjęte przez Bank rozwiązania, nie ograniczały ich praw,

- złożenie wniosku w bankowości elektronicznej trwa około 1 minuty i nie wiąże się z dodatkowymi kosztami i niedogodnościami,

- w ocenie Banku złożenie wniosku na wszystkie możliwe okresy nie jest rozwiązaniem najkorzystniejszym - składanie wniosków dotyczących bieżącego kwartału pozwala konsumentom na złożenie wniosku przy uwzględnieniu swojej bieżącej sytuacji finansowej oraz aktualnej wysokości stóp procentowych,

- Bank twierdzi, że formularz obejmujący w swej treści wszystkie dopuszczalne okresy może wywołać u kredytobiorcy błędne przekonanie, że w przypadku pominięcia niektórych z nich utraci on możliwość późniejszego decydowania o zawieszeniu spłaty (przepisy nie odnoszą się do kwestii możliwości późniejszej zmiany wniosku, czy też złożenia rezygnacji),

- złożoność procesów związanych z wdrożeniem "wakacji kredytowych" sprawiła, że poprawna obsługa umowy kredytowej stała się szczególnie skomplikowana - w bardzo krótkim vacatio legis wprowadzenie zmian oraz ich przetestowanie przy zróżnicowanym portfelu kredytów hipotecznych było w zasadzie niewykonalne i powodowało duże ryzyko, - liczba umów kwalifikujących się w Banku do wakacji kredytowych przekracza (***), co generuje duże ryzyko bardzo negatywnych skutków dla obu stron stosunku kredytowego. Dlatego też, w ocenie Banku, konieczne było zachowanie należytej ostrożności i wypracowane rozwiązań minimalizujących ryzyko związane ze składaniem wniosku o "wakacje kredytowe" obejmującego jednocześnie kilka okresów,

- liczba wniosków nie pozwalała na ich ręczną obsługę (w pierwszych trzech dniach obowiązywania ustawy pomocowej do Banku wpłynęło (***) wniosków o wakacje kredytowe), - w ocenie Banku ufs nie obliguje banków do udostępniania wszelkimi kanałami wniosków obejmujących jednocześnie wszystkie okresy wskazane w ustawie o finansowaniu społecznościowym,

- Ponadto, Bank twierdzi, że w wyjątkowych okolicznościach akceptuje wnioski wpływające do niego mailowo z adresu zarejestrowanego w Banku, jeżeli wniosek spełnia wszystkie wymogi określone w ufs.

Postanowieniem z dnia 20 stycznia 2023 r. Prezes Urzędu włączył do materiału dowodowego skargi konsumentów wpływające do UOKIK:

Pismem z 29 marca 2023 r. Prezes UOKiK zawiadomił Przedsiębiorcę o zakończeniu zbierania materiału dowodowego w przedmiotowej sprawie oraz o możliwości zapoznania się z aktami sprawy. Przedsiębiorca skorzystał z przysługującego mu uprawnienia.

Prezes Urzędu ustalił, co następuje

Getin Noble Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie jest przedsiębiorcą wpisanym do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego przez Sąd Rejonowy dla M.St. Warszawy, XIII Wydział Gospodarczy, pod numerem 0000304735. Przedmiotem działalności Banku są m.in. pozostałe formy udzielania kredytów.

(dowód: informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, k: 52-58).

W dniu 29 lipca 2022 r. weszła w życie ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (Dz. U. z 2022 r. poz. 1488), która umożliwiła konsumentom zawieszenie spłaty kredytu hipotecznego udzielonego w walucie polskiej (tzw. wakacje kredytowe).

Do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpływały skargi konsumentów dotyczące Getin Noble Bank S.A., w których wskazywali, m.in.:

"Chciałbym poinformować, że mój bank w którym mam kredyt na mieszkanie blokuje mi możliwość wybrania 8 miesięcy na wakacje kredytowe. Jedynie mogłem wybrać pierwsze dwa miesiące. Dzwoniłem do banku z zapytaniem czemu tak robią to otrzymałem odpowiedz, że taką maja politykę firmy i jeśli mi się nie podoba mogę z tego w ogóle nie skorzystać."

(fragment zawiadomienia z dnia 2 sierpnia 2022 r., sygn. RPW/47075/2022, k. 40)

"Bardzo proszę przyjrzyjcie się zapisom na stronie Getin Banku dot. ustawowych wczasów kredytowych, gdyż prawie wszystkie zalecenia Państwa są przez nich negowane.m.in każą składać za każdy kwartał osobny wniosek o wczasy kredytowe, wnioski do kredytu spłacanego na 1 sierpnia, należy złożyć przed 1 sierpnia i wiele innych."

(fragment zawiadomienia z dnia 5 sierpnia 2022 r., sygn. RPW/48180/2022, k. 41)

"Bank umożliwił zawieszenie rat na sierpień i wrzesień 2022 ale nie pozwolił na zawieszenie kolejnych, jednocześnie przekazując informację, że można zawiesić kolejne raty na 14 dni przed terminem raty."

(fragment zawiadomienia z dnia 5 września 2022 r., sygn. RPW/57287/2022, k. 42)

Bank w okresie od 29 lipca 2022 r. do 15 września 2022 r. umożliwiał uprawnionym kredytobiorcom składanie wniosków o zawieszenie spłaty posiadanego kredytu hipotecznego poprzez bankowość elektroniczną za pośrednictwem dostarczonego przez Bank, predefiniowanego formularza wniosku. Wniosek powyższy dawał możliwość zawieszenia spłaty kredytu hipotecznego jedynie na miesiące przypadające w danym kwartale - we wskazanym okresie w formularzu wniosku istniała możliwość wyboru zawieszenia spłaty najbliższych rat na 1 lub 2 miesiące w III kwartale 2022 r. (wybór w formie "checkboxu").

(dowód: zrzut ekranu, załącznik nr 8 do pisma Banku z dnia 22 sierpnia 2022 r., płyta CD, k. 17a)

Z dniem 16 września 2022 r. Bank wprowadził funkcjonalność umożliwiająca konsumentom złożenie jednorazowo w bankowości elektronicznej wniosku o zawieszenie spłaty kredytu hipotecznego na wszystkie okresy przewidziane w art. 73 ust. 3 ufs.

(dowód: pismo Banku z dnia 16 września 2022 r. wraz z załącznikami, k. 24-28)

Mając na względzie powyższe ustalenia faktyczne, Prezes UOKIK zważył co następuje:

Naruszenie interesu publicznego

Stosownie do art. 1 ust. 1 uokik, ochrona interesów przedsiębiorców i konsumentów podejmowana w ramach działań Prezesa Urzędu prowadzona jest w interesie publicznym. Naruszenie interesu publicznego stanowi podstawę do rozstrzygnięcia przez Prezesa Urzędu sprawy w oparciu o przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Interes publiczny zostaje naruszony w szczególności wówczas, gdy określonymi działaniami przedsiębiorcy dotknięty jest szerszy krąg uczestników rynku, względnie, gdy wywołują one na rynku niekorzystne zjawiska, powodując zaburzenia w jego prawidłowym funkcjonowaniu 1 .

W ocenie Prezesa Urzędu, rozpatrywana sprawa ma charakter publiczny, gdyż wiąże się z ochroną praw potencjalnie nieograniczonej liczby konsumentów, którzy mogli być narażeni na negatywne skutki praktyki stosowanej przez Bank. Działanie Banku nie dotyczyło interesów poszczególnych osób, których sprawy miałyby charakter jednostkowy, indywidualny i niedający się porównać z innymi, ale kręgu konsumentów, którzy zawarli z Bankiem umowę kredytu hipotecznego w walucie polskiej w przewidzianym przez ustawę okresie. Oznacza to, że na działanie Banku był narażony każdy konsument, posiadający kredyt hipoteczny uprawniony do złożenia wniosku o zawieszenie spłaty kredytu hipotecznego, który poprzez bankowość elektroniczną chciał złożyć wniosek na okres dłuższy niż 2 miesiące.

Interes publiczny przejawia się także w postaci zbiorowego interesu konsumentów. Z uwagi na to, że w niniejszej sprawie ma miejsce naruszenie przez Bank interesu publicznego, możliwe jest poddanie kwestionowanych działań Banku ocenie w świetle przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, pod kątem stosowania przez Bank praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

Ocena zachowania Banku w aspekcie naruszenia zakazu stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów

Zgodnie z art. 24 ust. 1 uokik, zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Natomiast art. 24 ust. 2 uokik stanowi, że przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy. Na gruncie niniejszej sprawy zbiorowe interesy konsumentów podlegają ochronie przed wymierzonymi w nie naruszeniami polegającymi na sprzecznych z prawem działaniach przedsiębiorcy.

W związku z powyższym, dla uznania zachowania przedsiębiorcy za niezgodne z zawartym w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów zakazem stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów należy wykazać, że spełnione zostały kumulatywnie trzy następujące przesłanki:

Status przedsiębiorcy

Zgodnie z art. 4 pkt 1 uokik pod pojęciem przedsiębiorcy należy rozumieć przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2021 r. poz. 162). Przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy - Prawo przedsiębiorców jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą.

Getin Noble Bank S.A. z siedzibą w Warszawie jest spółką prawa handlowego wpisaną do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem: 0000304735. Przedmiotem działalności Banku jest m.in. pośrednictwo pieniężne oraz finansowa działalność usługowa.

Nie ulega zatem wątpliwości, że Bank posiada status przedsiębiorcy w rozumieniu powoływanego powyżej art. 4 pkt 1 uokik. Tym samym, Bank przy wykonywaniu działalności gospodarczej, podlega rygorom określonym w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, a jego działania mogą być oceniane w aspekcie naruszenia zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

Sprzeczność zachowania przedsiębiorcy z prawem

Na gruncie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów sankcjonowane jest zachowanie przedsiębiorcy sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami. Sprzeczność z prawem działania lub zaniechania przedsiębiorcy może być ujmowana jako zachowanie niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa stanowionego. Dobre obyczaje natomiast pozostają klauzulą generalną, która podlega konkretyzacji na okoliczność danego stanu faktycznego. Naruszenie przez przedsiębiorcę przepisów prawa stanowionego lub dobrych obyczajów jest jednocześnie wyrazem naruszenia obowiązującego porządku prawnego, który obejmuje zarówno nakazy i zakazy wynikające z norm prawa powszechnie obowiązującego, jak i nakazy i zakazy wynikające z zasad współżycia społecznego i dobrych obyczajów 2 . Rozważenia, przy ocenie możliwości przypisania przedsiębiorcy stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, wymaga zatem kwestia, czy jego zachowanie było zgodne, czy też niezgodne z obowiązującymi zasadami porządku prawnego.

Ustawodawca w art. 24 ust. 2 uokik nie wskazuje konkretnie, jakiego rodzaju sprzeczność z prawem zachowania przedsiębiorcy stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Dla stwierdzenia naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, o którym mowa w art. 24 ust. 1 uokik wystarczy stwierdzenie sprzeczności zachowania przedsiębiorcy z prawem lub dobrymi obyczajami. Z tego względu, przedmiotem niniejszego rozstrzygnięcia Prezesa Urzędu będzie wykazanie, czy w ustalonym stanie faktycznym, Przedsiębiorca dopuścił się naruszenia przepisów ustawy o finansowaniu społecznościowym.

Sprzeczność zachowania przedsiębiorcy z prawem, opisana w pkt I sentencji decyzji, Prezes Urzędu wywodzi z naruszenia art. 73 ust. 6 pkt 4 w zw. z art. 73 ust. 3 i ust. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom. W myśl art. 73 ust. 5 ufs konsument składa wniosek o zawieszenie spłaty kredytu w postaci papierowej albo elektronicznej, w tym za pośrednictwem systemu bankowości elektronicznej. Jak stanowi art. 73 ust. 6 pkt 4 tej ustawy wniosek ten musi zawierać wskazanie wnioskowanego okresu lub okresów zawieszenia spłaty kredytu. Interpretując ten przepis w powiązaniu z art. 73 ust. 3 ufs, określającym wymiar przysługującego konsumentom zawieszenia spłaty kredytu (sumarycznie 8 miesięcy), należy jednoznacznie stwierdzić, że konsumentowi przysługuje ustawowe uprawnienie do złożenia jednego wniosku o zawieszenie spłaty kredytu hipotecznego, obejmującego dowolną kombinację okresów wskazanych w art. 73 ust. 3, w wybranej przez niego formie - papierowej albo poprzez bankowość elektroniczną.

Uregulowana w art. 73 ufs instytucja polega na możliwości zawieszenia spłaty rat kredytu hipotecznego udzielonego w walucie polskiej (z wyłączeniem kredytów indeksowanych lub denominowanych do innych walut), na wybrane przez konsumenta okresy (łącznie do 8 miesięcy), w stosunku do jednej umowy kredytu, w drodze wniosku złożonego w wybranej przez konsumenta formie papierowej albo elektronicznej (w tym w bankowości elektronicznej). Powyższe elementy łącznie składają się na uprawnienie konsumenta do skorzystania z tzw. wakacji kredytowych. Należy zaznaczyć, że jest to prawo podmiotowe skorelowane z powinnością działania po stronie kredytodawcy. Art. 73 ust. 1 ufs wskazuje bowiem, że na wniosek konsumenta kredytodawca zawiesza spłatę kredytu - posłużenie się przez ustawodawcę czasownikiem w trzeciej osobie czasu teraźniejszego, w myśl zasad wykładni językowej, należy interpretować jako ustanowienie nakazu.

Za powyższą interpretacją przemawia również wykładnia celowościowa ustawy o finansowaniu społecznościowym. Przedstawione w toku prac legislacyjnych uzasadnienie do projektu ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (druk nr 2269) 3 jasno wskazuje, że ustawodawca chciał stworzyć możliwie prostą konstrukcję prawną, której cechą byłaby transparentność zarówno dla kredytobiorców, jak i kredytodawców, możliwość szybkiego rozpatrzenia wniosku oraz "elastyczny dobór okresu zawieszenia według wyboru kredytobiorcy". W uzasadnieniu podkreślono również, że kredytobiorca sam decyduje, czy skorzysta z możliwości zawieszenia i w jakim okresie, zaś realizacja uprawnienia następuje na jego wniosek, który będzie można złożyć za pośrednictwem bankowości elektronicznej.

Na uwagę zasługuje również fakt, że Ministerstwo Finansów, będące autorem ustawy, powieliło wskazane wyżej cele w udostępnionym przez siebie, jeszcze przed wejściem w życie omawianych przepisów, Przewodniku po wakacjach kredytowych 4 , w którym podkreślono, że to kredytobiorca sam decyduje o liczbie zawieszonych rat i może złożyć wniosek jednorazowo za cały okres, jego część lub składać pojedyncze wnioski na każdy z wybranych przez siebie miesięcy.

Jak wynika z wyjaśnień Banku, Bank stosował w okresie od 29 lipca 2022 r. do 15 września 2022 r. w bankowości elektronicznej predefiniowany wniosek, który dawał możliwość zawieszenia spłaty kredytu hipotecznego jedynie na miesiące przypadające w danym kwartale - we wniosku można było wybrać zawieszenie spłaty na 1 lub 2 miesiące w III kwartale 2022 r. (wybór w formie "checkboxu"). Wnioski w systemie bankowości elektronicznej dla danego kwartału miały być dostępne dla kredytobiorców na 14 dni przez jego rozpoczęciem. Wspomniany formularz był też dostępny w formie papierowej w oddziałach Banku i oferowany konsumentom, którzy przychodzą do Banku złożyć wniosek o zawieszenie spłaty kredytu hipotecznego. W ocenie Banku powyższe nie stanowiło o ograniczeniu konsumentom możliwości złożenia wniosku na wszystkie możliwe okresy, gdyż mógł on złożyć kompletny wniosek w formie pisemnej (korespondencyjnie lub w placówce) i wniosek ten był realizowany przez Bank zgodnie z jego treścią.

Odnosząc się do powyższych twierdzeń Banku należy zauważyć, że zgodnie z treścią art. 73 ust. 5 ufs konsument składa wniosek w formie papierowej albo elektronicznej. Spójnik "albo" w przypadku niniejszym nie oznacza uprawnienia Banku do wyboru jednej z form - papierowej lub elektronicznej - złożenia wniosku, a odnosi się do możliwości wyboru dogodnej formy przez konsumenta, któremu powinno się zapewnić także możliwość elektronicznego wnioskowania o zawieszenie spłaty kredytu, jeżeli bank prowadzi bankowość elektroniczną. Zostało to również podkreślone w uzasadnieniu do projektu ustawy o finansowaniu społecznościowym, co wskazano już w treści niniejszej decyzji. Ponadto alternatywa ta jest naturalną konsekwencją faktu, że konsument składa wyłącznie jeden wniosek, na dany okres i konkretny udzielony mu kredyt hipoteczny w walucie polskiej, i na gruncie art. 73 ufs nie ma konieczności dublowania przez niego tożsamego wniosku.

Niezapewnienie przez Bank odpowiedniego formularza w bankowości elektronicznej skutkowało całkowitym pozbawieniem konsumentów możliwości złożenia elektronicznego wniosku o zawieszenie spłaty na pełen okres. W przedmiotowej sytuacji nie jest istotne, czy złożenie wniosku na wszystkie okresy, do których konsument jest uprawniony, możliwe jest w postaci papierowej, ponieważ nadal przypadek taki pozbawia konsumenta ustawowego uprawnienia do złożenia wniosku na dowolnie wskazany okres za pośrednictwem systemu bankowości elektronicznej. Tym samym Bank przedstawiając elektroniczny wniosek w proponowanym, w okresie naruszenia, kształcie ograniczał uprawnienia konsumenta określone w ustawie. Bank jest bowiem podmiotem wyłącznie odpowiedzialnym za sprawne funkcjonowanie własnego systemu bankowości elektronicznej, jak i władnym do jego modyfikacji.

Konsumenci nie mogli obejść powyższego ograniczenia, gdyż działają jedynie w granicach wyznaczonych przez oferowane im przez Bank rozwiązania informatyczne i tym samym nie mieli możliwości realizacji ich ustawowego uprawnienia. Nie jest w tej sytuacji istotna również dokonywana przez Bank ocena, czy złożenie wniosku na wszystkie okresy, do których konsument był uprawniony jest dla niego w ocenie Banku korzystniejsze z ekonomicznego punktu widzenia, czy też zapobiega pewnego rodzaju konfuzji u konsumentów. Stwierdzić zatem należy, że Bank stosując w okresie naruszenia elektroniczny formularz wniosku, w proponowanym wówczas kształcie, ograniczał uprawnienia konsumenta określone w ustawie o finansowaniu społecznościowym. Uniemożliwiał on bowiem złożenie jednego wniosku o zawieszenie spłaty kredytu hipotecznego w pełnym lub dowolnym wymiarze czasu, przewidzianym przepisami prawa, za pośrednictwem bankowości elektronicznej. Nie zmienia tego również fakt, że złożenie wniosku trwa około minuty i w ocenie Banku nie stanowi niedogodności dla konsumentów, zwłaszcza biorąc pod uwagę pojawiające się w tym zakresie skargi.

Zdaniem Prezesa Urzędu opisana praktyka narusza art. 73 ust. 6 pkt 4 w zw. z art. 73 ust. 3 i ust. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom. Bank bowiem zobowiązany jest do umożliwienia kredytobiorcom skorzystania ze swojego ustawowego uprawnienia.

Naruszenie zbiorowego interesu konsumentów

Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów nie zawiera definicji zbiorowego interesu konsumentów, wskazując jednak w art. 24 ust. 3, że nie jest nim suma indywidualnych interesów konsumentów. Godzenie w zbiorowe interesy konsumentów oznacza zatem narażenie na uszczerbek interesów pewnej grupy lub wszystkich konsumentów poprzez stosowaną przez przedsiębiorcę praktykę. Ponadto, godzenie w zbiorowe interesy konsumentów może polegać zarówno na ich naruszeniu, jak i na zagrożeniu ich naruszenia. Ochrona zbiorowych interesów konsumentów ma miejsce wówczas, gdy działania przedsiębiorcy są powszechne w tym znaczeniu, że mogą dotknąć każdego konsumenta będącego lub mogącego być potencjalnie kontrahentem przedsiębiorcy.

Nie ulega wątpliwości, że działanie przedsiębiorcy godzi w interesy konsumentów wtedy, gdy wywołuje negatywne skutki w sferze ich praw i obowiązków. Natomiast przez interes zbiorowy należy rozumieć interes dotyczący konsumentów jako określonej zbiorowości. Dla stwierdzenia godzenia w zbiorowe interesy konsumentów istotne jest ustalenie, że konkretne działanie przedsiębiorcy nie ma ściśle określonego adresata, lecz jest kierowane do nieoznaczonego z góry kręgu podmiotów. Oceniając działanie przedsiębiorcy przez pryzmat definicji zawartej w art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, należy ustalić, czy jego działania mogą naruszać interesy nieoznaczonego kręgu potencjalnych klientów. Tego typu naruszenie wystąpi wówczas, gdy działania przedsiębiorcy dotyczą zbiorowości i mogą dotknąć każdego potencjalnego klienta, czyli gdy są powszechne. W orzecznictwie ugruntował się pogląd, zgodnie z którym naruszenie zbiorowych interesów konsumentów ma miejsce wówczas, gdy potencjalnie daną praktyką przedsiębiorcy może być dotknięty każdy konsument w analogicznych okolicznościach.

Sąd Najwyższy wskazał, że sformułowanie "nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów konsumentów" należy rozumieć w ten sposób, że liczba indywidualnych konsumentów, których interesy zostały naruszone, nie decyduje o tym, czy dana praktyka narusza zbiorowe interesy konsumentów. Praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest bowiem takie zachowanie przedsiębiorcy, które podejmowane jest w warunkach wskazujących na powtarzalność zachowania w stosunku do indywidualnych konsumentów wchodzących w skład grupy, do której adresowane są zachowania przedsiębiorcy, w taki sposób, że potencjalnie ofiarą takiego zachowania może być każdy konsument będący klientem lub potencjalnym klientem przedsiębiorcy 5 .

Prezes Urzędu w niniejszej sprawie wziął pod uwagę działanie Banku odnoszące się do naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Zbiorowy interes realizuje się poprzez fakt, że potencjalnie wszyscy konsumenci, którzy byli zainteresowani złożeniem wniosku o zawieszenie spłaty kredytu hipotecznego, byli narażeni na działanie Banku. W świetle przedstawionych powyżej okoliczności nie ulega wątpliwości, iż kwestionowane zachowanie Banku było dla konsumentów szkodliwe i godziło w ich chronione prawem interesy. Nie ma przy tym znaczenia, że w ocenie Banku złożenie wniosku na wszystkie miesiące przewidziane ustawą może być dla konsumenta niekorzystne.

Działanie Banku odnosiło się bowiem do zbiorowości tych konsumentów, dla których skutek był wspólny. Oczywistym jest zatem, że sprzeczne z prawem zachowanie Banku nie dotyczy interesów poszczególnych osób, których sprawy mają charakter jednostkowy czy indywidualny ani też grupy takich osób, lecz narusza ono uprawnienia szerokiego kręgu nieprofesjonalnych uczestników rynku.

Bez znaczenia pozostaje tym samym wskazana przez Przedsiębiorcę liczba klientów, którzy zgłosili mu problem braku możliwości złożenia wniosku o zawieszenie spłaty kredytu hipotecznego w walucie polskiej, na pełen okres, poprzez bankowość elektroniczną, bowiem potencjalnie problem ten dotyczył wszystkich uprawnionych do złożenia takiego wniosku klientów Banku. Na marginesie pokreślić należy, że rzeczywista liczba klientów realnie niezadowolonych z braku stosownego rozwiązania informatycznego mogła być większa. Istnieje ryzyko, że nie każdy zdecydowany na skorzystanie w całości z zawieszenia spłaty kredytu klient złożył reklamację lub zgłosił się do Banku z zapytaniem o możliwość złożenia stosownego wniosku przez bankowość elektroniczną na dowolny okres. Prawdopodobnie wielu konsumentów, chętnych skorzystać z pełnego okresu zawieszenia spłaty kredytu hipotecznego w walucie polskiej, złożyło wniosek poprzez bankowość elektroniczną na maksymalny okres, jaki Bank oferował w tamtym momencie (tj. dwa miesiące) lub nawet zrezygnowało z tego rodzaju funkcjonalności, np. poprzez samodzielne napisanie wniosku i złożenie go w oddziale bankowym. Również osoby chętne złożyć wniosek na okres inny niż ówczesny kwartał mogły nie zgłosić Bankowi swoich zastrzeżeń.

Interes konsumentów należy rozumieć jako interes prawny (a nie faktyczny), a więc uznany przez ustawodawcę za zasługujący na ochronę i zabezpieczenie. Określenie stałego czy zamkniętego katalogu interesów konsumentów nie jest przy tym ani możliwe, ani zasadne. Pod pojęciem naruszenia zbiorowego interesu konsumentów należy rozumieć zarówno naruszenie interesów stricte ekonomicznych (o wymiarze majątkowym), jak i prawo konsumentów do uczestniczenia w przejrzystych i niezakłóconych przez przedsiębiorcę warunkach rynkowych, zapewniających konsumentom dokonywanie transakcji handlowych z przedsiębiorcami przy całkowitym zrozumieniu rzeczywistego sensu ekonomicznego i prawnego dokonywanych czynności. Jak podniósł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 lutego 2017 r., sygn. akt VI ACa 1918/15: "Pojęcie interesów konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale mogą tu wejść w grę także inne aspekty: zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp." Godzenie w zbiorowe interesy konsumentów może przy tym polegać zarówno na ich naruszeniu, jak i na zagrożeniu ich naruszenia. Nie jest zatem konieczne ustalenie, że którykolwiek z konsumentów został rzeczywiście poszkodowany wskutek stosowanej przez przedsiębiorcę praktyki.

W świetle przedstawionych powyżej okoliczności nie ulega wątpliwości, że kwestionowane zachowanie Banku było dla konsumentów szkodliwe i godziło w ich chronione prawem interesy gospodarcze. Odnosząc się zaś do naruszenia interesów konsumentów w sferze pozaekonomicznej wskazać należy dodatkowy stres i niepewność związane z niemożnością złożenia wniosku na pełen okres, jak również stratę czasu przeznaczoną na wizytę w oddziale Banku lub na poczcie celem złożenia wniosku w formie papierowej.

Zaniechanie stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów: Zgodnie z art. 27 ust. 1 i ust. 2 uokik, w przypadku zaprzestania stosowania przez przedsiębiorcę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów nie wydaje się decyzji, o której mowa w art. 26 uokik, natomiast Prezes Urzędu wydaje w tym przypadku decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, jednocześnie stwierdzając zaniechanie jej stosowania. W przedmiotowej sprawie od 16 września 2022 r. Bank udostępnia wnioski o zawieszenie spłaty kredytu hipotecznego na wszystkie dostępne okresy zawieszenia. Uprawnieni konsumenci mogą składać takie wnioski zarówno drogą bankowości elektronicznej jak i na pomocniczych formularzach dostępnych w placówkach bankowych, wobec czego zarzucaną praktykę można uznać za zaniechaną.

Wobec powyższego, Prezes Urzędu orzekł jak w pkt I niniejszej decyzji.

Ad II. Nakaz publikacji

Na podstawie art. 27 ust. 4 w związku z art. 26 ust. 3 uokik Prezes Urzędu może nakazać publikację decyzji w całości lub w części, z zaznaczeniem, czy decyzja ta jest prawomocna, w określonej w niej formie, na koszt przedsiębiorcy.

W rozpatrywanej sprawie doszło do zaniechania stosowania kwestionowanej praktyki przez Przedsiębiorcę jeszcze na etapie prowadzenia przez Prezesa UOKIK postępowania w sprawie praktyki godzącej w zbiorowy interes konsumentów. Zdaniem Prezesa Urzędu publikacja niniejszej decyzji przez Bank zapewni konsumentom informację o wydaniu przedmiotowego rozstrzygnięcia oraz o tym, że jest ono prawomocne. Szerokie rozpowszechnienie przedmiotowego oświadczenia za pośrednictwem strony internetowej Banku spełni zarówno funkcję edukacyjną wobec konsumentów, jak i funkcję prewencyjną wobec innych przedsiębiorców. Dodatkowo publikacja decyzji za pośrednictwem strony internetowej Przedsiębiorcy będzie stanowić czytelną i jednoznaczną informację dla przedsiębiorców, że nieakceptowana jest sytuacja, w której przedsiębiorcy stosują praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów.

Mając na uwadze powyższe, Prezes Urzędu orzekł jak w pkt II rozstrzygnięcia niniejszej decyzji.

Ad III Koszty postępowania

Zgodnie z art. 80 uokik, Prezes Urzędu rozstrzyga o kosztach w drodze postanowienia, które może być zamieszczone w decyzji kończącej postępowanie. Jednocześnie zgodnie z art. 77 ust. 1 uokik, jeżeli w wyniku postępowania Prezes Urzędu stwierdził naruszenie przepisów ustawy, przedsiębiorca, który dopuścił się tego naruszenia, jest obowiązany ponieść koszty postępowania. Zgodnie z art. 263 § 1 k.p.a., do kosztów postępowania zalicza się koszty podróży i inne należności świadków i biegłych oraz stron w przypadkach przewidzianych w art. 56 k.p.a., a także koszty spowodowane oględzinami na miejscu, jak również koszty doręczania stronom pism urzędowych. Zgodnie z art. 264 § 1 k.p.a. jednocześnie z wydaniem decyzji organ administracji publicznej ustali w drodze postanowienia wysokość kosztów postępowania, osoby zobowiązane do ich poniesienia oraz termin i sposób ich uiszczenia. W wyniku przeprowadzonego postępowania w sprawie stosowania przez przedsiębiorcę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, Prezes Urzędu w pkt I rozstrzygnięcia niniejszej decyzji stwierdził naruszenie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w sprawie naruszenia zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

Kosztami niniejszego postępowania są wydatki związane z korespondencją prowadzoną ze stroną postępowania. W związku z powyższym, postanowiono obciążyć stronę postępowania kosztami postępowania w wysokości 81, 90 zł (słownie: osiemdziesiąt jeden złotych i 90 groszy). Koszty niniejszego postępowania określone w pkt VI rozstrzygnięcia niniejszej decyzji Bank obowiązany jest wpłacić w terminie 14 dni od uprawomocnienia się niniejszej decyzji, na konto Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów NBP o/o Warszawa nr 51 1010 1010 0078 7822 3100 0000.

Stosownie do treści art. 81 ust. 1 uokik w związku z art. 479²⁸ § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805) od niniejszej decyzji przysługuje Stronie odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie miesiąca od dnia jej doręczenia, które wnosi się za pośrednictwem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

W przypadku kwestionowania wyłącznie postanowienia o kosztach zawartego w punkcie III niniejszej decyzji, na podstawie art. 264 § 2 k.p.a., w związku z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, jak również stosownie do art. 81 ust. 5 tej ustawy, w związku z art. 479³² Kodeksu postępowania cywilnego, stronie przysługuje zażalenie do Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie tygodniowym od dnia doręczenia niniejszej decyzji, za pośrednictwem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 9 w związku z art. 32 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1125) odwołanie od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów podlega opłacie stałej w kwocie 1000 zł, natomiast zażalenie na jego postanowienie podlega opłacie stałej w kwocie 500 zł. Zgodnie z art. 103 ust. 1 i ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Spółka handlowa powinna wykazać także, że jej wspólnicy albo akcjonariusze nie mają dostatecznych środków na zwiększenie majątku spółki lub udzielenie spółce pożyczki.

Zgodnie z art. 105 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.

Stosownie do treści art. 117 § 1, § 3 i § 4 Kodeksu postępowania cywilnego strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.