98/2015 - Finansowanie organizacji kształcenia specjalnego.

Ad 1.

Zadania jednostek systemu oświaty w zakresie specjalnej organizacji nauki i metod pracy oraz organów prowadzących te jednostki zostały określone w przepisach ustawy o systemie oświaty 1 oraz aktach wykonawczych wydanych na jej podstawie 2 .

Regulacje dotyczące organizacji kształcenia specjalnego wskazują na obowiązek zapewnienia indywidualizacji pracy z każdym dzieckiem wymagającym stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy - uczniem niepełnosprawnym, niedostosowanym społecznie i zagrożonym niedostosowaniem społecznym.

Jednostki systemu oświaty, oprócz realizacji obowiązkowych zajęć edukacyjnych, zobowiązane są do zapewnienia dzieciom i młodzieży objętym kształceniem specjalnym 3 :

Dla każdego ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego opracowuje się indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny, który powinien:

* uwzględniać zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego oraz potrzeby ucznia wynikające z wielospecjalistycznej oceny poziomu jego funkcjonowania, dokonywanej przez zespół nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych oraz specjalistów prowadzących zajęcia z tym uczniem;

* określać m.in. zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów podejmowane wobec ucznia oraz realizowane zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, w tym odpowiednio zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne, a także zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Zakres zajęć realizowanych w ramach kształcenia specjalnego obejmuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne oraz zajęcia o charakterze terapeutycznym i wspierającym rozwój ucznia, określone w ww. programie.

Organ prowadzący szkołę odpowiada za jej działalność, a do jego zadań należy m.in. wyposażenie szkoły w pomoce dydaktyczne, sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania, programów wychowawczych, przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów oraz wykonywania innych zadań statutowych 5 .

Realizacja zadań w zakresie specjalnej organizacji nauki i metod pracy, wymaga odpowiednio wyższych nakładów finansowych (m.in. związanych z zapewnieniem odpowiedniego sprzętu specjalistycznego dla uczniów niepełnosprawnych, organizacją zajęć rewalidacyjnych i innych zajęć o charakterze terapeutycznym, zapewnieniem odpowiednio wykwalifikowanej kadry). Dlatego w algorytmie podziału części oświatowej subwencji ogólnej na dany rok zapewniono zwiększone wagi dla uczniów posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, których wysokość zróżnicowana jest m.in. rodzajem niepełnosprawności 6 .

Jednak, mimo zwiększonych środków przekazywanych na ten cel z budżetu państwa, zadania w zakresie specjalnej organizacji nauki i metod pracy, w praktyce nie zawsze są realizowane w związku z niezapewnianiem ich finansowania ze strony organów prowadzących jednostki systemu oświaty.

Dyrektorzy zwracają uwagę, że z jednej strony do kompetencji dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki należy zapewnienie kształcenia specjalnego dzieci i młodzieży, zgodnie z przepisami prawa, z drugiej strony (w praktyce) bez środków finansowych na zatrudnienie specjalistów i realizację zajęć rewalidacyjnych oraz specjalistycznych, dyrektor nie jest w stanie zrealizować tych zadań.

Biorąc pod uwagę wskazywane przez rodziców, dyrektorów, przedstawicieli organizacji pozarządowych, Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Obywatelskich nieprawidłowości w zapewnieniu właściwego kształcenia dzieci niepełnosprawnych, konieczne było wprowadzenie w 2015 r. regulacji prawnych dotyczących sposobu finansowania edukacji uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym, które wskazują na obowiązek jednostek samorządu terytorialnego wydatkowania środków w wysokości nie niższej niż zostały naliczone w subwencji oświatowej na realizację zadań wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy do czasu wypracowania alternatywnych kompleksowych rozwiązań zapewniających realizację indywidualnych potrzeb uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Ad 2.

W pierwszym roku obowiązywania przepisu napłynęło wiele pozytywnych uwag przede wszystkim ze strony organizacji zajmujących się dziećmi niepełnosprawnymi wyrażających aprobatę dla wprowadzonego w 2015 r. przepisu.

Sygnały wpływające do Ministerstwa Edukacji Narodowej od środowisk zajmujących się tematyką osób niepełnosprawnych podkreślające pozytywny wpływ przedmiotowego przepisu na poziom kształcenie specjalnego oraz wskazujące na dalszą potrzebę istnienia tego rodzaju uregulowań.

Cytowany wyżej art. 32 uświadomił władzom samorządowym, jak duża część środków subwencji generowana jest przez system wag w ramach algorytmu podziału subwencji na uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego oraz jakie środki pozostają w dyspozycji samorządu w celu właściwego zaspokojenia potrzeb uczniów z niepełnosprawnościami.

Ad 3.

W opinii Ministerstwa Edukacji Narodowej nie występuje sprzeczność między art. 32 ustawy z dnia 5 grudnia 2014 r., a przepisami Europejskiej Kart Samorządu Lokalnego 7 jak również ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego 8 . Art. 7 ww. ustawy stanowi, że o przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej, decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego natomiast art. 9 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego mówi o swobodzie w dysponowaniu zasobami finansowymi. Stosowanie ww. przepisów musi uwzględniać istniejący stan prawny, w tym przepisy, które określają sposób wykorzystania środków pochodzących z części oświatowej subwencji ogólnej.

Należy podkreślić, że już przed wejściem w życie przepisu art. 32 ustawy z dnia 5 grudnia 2014 r. istniały rozwiązania, na mocy których jednostki samorządu terytorialnego zobowiązane były do przeznaczania części oświatowej subwencji ogólnej na określone zadania w wysokości nie niższej niż przewidziane w odrębnych przepisach. Można tu wymienić chociażby przepisy 9 dotyczące dotowania przez jednostki samorządu terytorialnego niepublicznych przedszkoli, szkół podstawowych oraz gimnazjów. Na przykład przepis art. 90 ust. 2a tej ustawy przewiduje, że dotacje dla szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych przysługują na każdego ucznia w wysokości nie niższej niż kwota przewidziana na jednego ucznia danego typu szkoły, w części oświatowej subwencji ogólnej otrzymywanej przez jednostkę samorządu terytorialnego. Jednostka samorządu terytorialnego jest zobowiązana do przekazania dotacji, której wielkość jest uzależniona od środków otrzymanych na jednego ucznia w ramach części oświatowej subwencji ogólnej. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku wykorzystania środków subwencji oświatowej na podstawie art. 32 ustawy z dnia 5 grudnia 2014 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej.

Ad 4.

Ministerstwo stale monitoruje realizację zapisów art. 32 ww. ustawy i na bieżąco udziela odpowiedzi oraz wydaje opinie dotyczące niejasności związanych z stosowaniem art. 32 ustawy okołobudżetowej.

Jednakże informuję, że przedmiotowy przepis należy traktować jako stan przejściowy do czasu opracowania i wdrożenia kompleksowych rozwiązań opartych na indywidualnej gwarancji realizacji odpowiednich zadań względem każdego ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Jednocześnie informuję, że w 2015 r. rozpoczęto zmiany systemu finansowania kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi od doprecyzowania jednoznacznych zasad kształcenia tej grupy uczniów. Wprowadzono dodatkowe gwarancje dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi poprzez wydanie nowego rozporządzenia w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych 10 oraz rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym 11 . Zmiany te są jednak początkiem koniecznych zmian w kształceniu uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

W 2016 r. w Ministerstwie Edukacji Narodowej kontynuowane będą prace mające na celu zmianę przepisów prawa dotyczących podniesienia jakości kształcenia specjalnego oraz wypracowane zostaną propozycje zmian zmierzających do wprowadzenia efektywnych mechanizmów finansowania edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zapewniających realizację potrzeb rozwojowych i edukacyjnych tych uczniów w jednostkach systemu oświaty, do których ci uczniowie uczęszczają.