5885/2016 - Kształcenie zawodowe.

Ministerstwo Edukacji Narodowej podejmuje działania w kierunku usprawnienia systemu szkolnictwa zawodowego. Kluczowym elementem bezpośrednio przekładającym się na jakość kształcenia zawodowego jest zachęcanie pracodawców do współpracy ze szkołami kształcącymi w zawodach na każdym etapie procesu kształcenia (udział pracodawców m.in. w opracowaniu oferty kształcenia, opracowaniu programów nauczania, przeprowadzaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie). Zgodnie z art. 24 ustawy o systemie oświaty 1 stowarzyszenia zawodowe, samorządy gospodarcze oraz inne organizacje gospodarcze mogą występować do właściwych ministrów z propozycją ustanawiania nowych zawodów szkolnictwa zawodowego. Pracodawcy uczestniczą w opracowywaniu podstaw programowych kształcenia w zawodach wskazując umiejętności, które powinny znaleźć się w programie nauczania w danym zawodzie, tak aby absolwent szkoły był odpowiednio przygotowany do podjęcia pracy. Ponadto pracodawcy współpracują ze szkołami w zakresie opracowywania programów nauczania dla zawodów. W programie nauczania są ujęte wszystkie efekty kształcenia określone w podstawie programowej kształcenia w danym zawodzie. W każdym zawodzie nauczanym w zasadniczej szkole zawodowej, technikum lub szkole policealnej, przewidziane zostały obowiązkowe zajęcia edukacyjne z zakresu m.in. języka obcego ukierunkowanego zawodowo oraz prowadzenia działalności gospodarczej (oprócz tych zajęć uczeń realizuje obowiązkowy przedmiot "Podstawy przedsiębiorczości"). Podstawa programowa kształcenia w zawodach 2 przewiduje również kształtowane odpowiednich kompetencji personalnych i społecznych np. przewidywanie skutków podejmowanych działań, otwartość na zmiany, umiejętność negocjowania warunków porozumień oraz umiejętność współpracy w zespole.

Działania Ministerstwa Edukacji Narodowej zmierzają do włączenia pracodawców w proces kształcenia zawodowego, co jest gwarancją wysokiej jakości tego kształcenia. Wybór szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe daje nie tylko możliwość zdobycia konkretnego zawodu, ale również podjęcia atrakcyjnej pracy. O tym, że coraz więcej uczniów ma tę świadomość świadczą wyniki naborów do szkół prowadzących kształcenie zawodowe. W roku szkolnym 2010/2011 kształcenie w technikach i zasadniczych szkołach zawodowych podjęło 52,1% absolwentów gimnazjów, natomiast w roku szkolnym 2015/2016 odsetek gimnazjalistów wybierających technika i zasadnicze szkoły zawodowe wzrósł do 55,4% w sytuacji niżu demograficznego.

Z powodu zmian demograficznych z roku na rok liczba uczniów szkół ponadgimnazjalnych dla młodzieży, w tym szkół prowadzących kształcenie zawodowe systematycznie maleje. W roku szkolnym 2012/2013 w liceach ogólnokształcących, zasadniczych szkołach zawodowych, technikach i szkołach policealnych dla młodzieży kształciło się łącznie 1 331 140 uczniów, podczas gdy w roku szkolnym 2015/2016 w szkołach tych kształci się 1 214 182 uczniów, tj. o 116 958 uczniów mniej.

Mimo niekorzystnej sytuacji demograficznej, odsetek uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych, którzy podjęli naukę w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe z roku na rok wzrasta.

Absolwenci szkół prowadzących kształcenie zawodowe mogą kontynuować naukę lub podjąć pracę. W wielu przypadkach jest to praca w mikroprzedsiębiorstwach, co wynika ze struktury przedsiębiorstw w gospodarce kraju. Zgodnie z raportem Ministerstwa Gospodarki dotyczącym przedsiębiorczości w Polsce 3 udział firm mikro w strukturze przedsiębiorstw w 2012 r. wynosił 95,78%, podczas gdy udział dużych firm w tej strukturze wynosił 0,18%.

W związku z przedstawionymi przez Pana Posła kwestiami dotyczącymi funkcjonowania szkół kształcących w zawodach, w tym techników, uprzejmie informuję, że priorytetem Ministerstwa Edukacji Narodowej są działania zmierzające do usprawnienia systemu szkolnictwa zawodowego oraz określenia roli pracodawców, jako gwaranta zbliżenia kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy.

16 września 2016 r. Minister Edukacji Narodowej Pani Anna Zalewska przedstawiła projekty ustaw dotyczących zmian w edukacji, które zostały skierowane do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych.

Zaprezentowany projekt ustawy - Prawo oświatowe oraz Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe opisują zmiany w organizacji oświaty w Polsce. Najważniejsze zmiany dotyczą ustroju szkolnego oraz związanych z tym modyfikacji w organizacji i funkcjonowaniu szkół i placówek oświatowych.

Zaproponowane zmiany są efektem trwającej od lutego do końca czerwca w całej Polsce ogólnopolskiej Debaty o Edukacji "Uczeń. Rodzic. Nauczyciel - Dobra Zmiana". Oprócz 17 debat wojewódzkich oraz 50 debat w gmachu Ministerstwa Edukacji Narodowej, do MEN nadesłano w sumie 1118 opinii na temat zmian w systemie edukacji. Uczestnikami debat byli dyrektorzy szkół, nauczyciele, przedstawiciele organów prowadzących szkoły, przedstawiciele organizacji społecznych, przedsiębiorcy i pracodawcy. Dodatkowo w MEN odbywały się spotkania ekspertów pracujących w kilkunastu grupach tematycznych. Podczas spotkania Zespołu opiniodawczo - doradczego do spraw kształcenia zawodowego, którego członkami są przedstawiciele ministrów właściwych dla zawodów oraz przedstawiciele reprezentatywnych organizacji pracodawców i pracowników w rozumieniu ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (Dz. U. poz. 1240), jak również reprezentanci samorządu gospodarczego i stowarzyszeń oświatowych, zostały omówione zagadnienia związane z dostosowaniem kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy.

Jak wynika z debat, obecny model kształcenia zawodowego w systemie edukacji nie spełnia swojej funkcji. Cechuje go niska efektywność kształcenia zawodowego. Dlatego też od roku szkolnego 2017/2018 w systemie oświaty będą funkcjonowały trzyletnie branżowe szkoły I stopnia, których absolwenci będą mogli kontynuować naukę w dwuletniej branżowej szkole II stopnia, a od roku szkolnego 2019/2020 czteroletnie technika zostaną przekształcone w technika o pięcioletnim okresie nauczania.

Aby umożliwić szkołom kształcenie w zawodach, w których na rynku pracy poszukuje się fachowców, klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego 4 jest na bieżąco uzupełniana o nowe zawody na podstawie wniosków zgłaszanych przez ministrów właściwych dla tych zawodów, do których z propozycją ustanawiania nowych zawodów szkolnictwa zawodowego występują stowarzyszenia zawodowe, samorządy gospodarcze oraz inne organizacje gospodarcze. W latach 2015-2016 do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego wprowadzono zawody: technik przemysłu mody, technik lotniskowych służb operacyjnych, przetwórca ryb, jeździec, kierowca mechanik, technik szerokopasmowej komunikacji elektronicznej, technik automatyk, szkutnik oraz mechanik - operator maszyn do produkcji drzewnej, w których szkoły mogą prowadzić kształcenie od roku szkolnego 2016/2017 5 .

W celu usprawnienia realizacji zajęć praktycznych w centrach kształcenia praktycznego, w projekcie ustawy - Prawo oświatowe wprowadzono wymóg funkcjonowania placówki kształcenia praktycznego w nowotworzonych centrach kształcenia zawodowego i ustawicznego.

Ministerstwo Edukacji Narodowej zamierza również zintensyfikować współpracę na poziomie systemowym z organizacjami pracodawców, stowarzyszeniami zawodowymi oraz samorządem gospodarczym. Istotnym wsparciem w pozyskiwaniu partnerów do współpracy w tym zakresie będą środki europejskie w ramach perspektywy finansowej 2014-2020.

Mając na uwadze, iż kształcenie zawodowe powinno być ściśle powiązane z potrzebami pracodawców w projekcie Partnerstwo na rzecz kształcenia zawodowego, realizowanym przez Ośrodek Rozwoju Edukacji (jednostkę podległą Ministrowi Edukacji Narodowej), utworzono na poziomie centralnym zespoły partnerów społecznych reprezentatywnych dla zawodów szkolnictwa zawodowego (przedstawicieli pracodawców), które zidentyfikują potrzeby kwalifikacyjno-zawodowe na rynku pracy w poszczególnych branżach/zawodach szkolnictwa zawodowego oraz dokonają przeglądu klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego i podstaw programowych kształcenia w zawodach. W ramach wyżej wymienionego projektu zostaną również opracowane ścieżki rozwoju zawodowego, wskazujące m.in. istniejące na rynku pracy możliwości i warunki nabywania dodatkowych uprawnień w zawodach.

Szkoły prowadzące kształcenie w zawodach mogą skorzystać ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w obszarze edukacji na lata 2014-2020. Zgodnie z wytycznymi Ministra Rozwoju priorytetem działań podejmowanych w obszarze kształcenia zawodowego w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych jest rozwój współpracy szkół i placówek z ich otoczeniem gospodarczym, w tym zwłaszcza z pracodawcami, ukierunkowany m.in. na zwiększenie dostępności i poprawę jakości kształcenia praktycznego uczniów w miejscu pracy oraz dostosowanie oferty i programów nauczania do potrzeb regionalnego rynku pracy. W ramach działań finansowanych ze środków EFS realizowanych w regionach możliwe jest m.in.:

- organizowanie praktyk lub staży w instytucjach z otoczenia społeczno-gospodarczego szkół lub placówek systemu oświaty, w tym przede wszystkim w przedsiębiorstwach lub u pracodawców działających na obszarze, na którym znajduje się dana szkoła lub placówka systemu oświaty;

- prowadzenie studiów podyplomowych przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela przedmiotów zawodowych albo obejmujących zakresem tematykę związaną z nauczanym zawodem (branżowe, specjalistyczne);

- rozwój współpracy szkół i placówek systemu oświaty prowadzących kształcenie zawodowe ze szkołami wyższymi;

- wyposażenie szkół i placówek systemu oświaty prowadzących kształcenie zawodowe w nowe technologie, materiały, narzędzia itp.

Ministerstwo Edukacji Narodowej podjęło także działania, których celem jest lepsze przygotowanie uczniów do podejmowania decyzji edukacyjnych i zawodowych, wyboru ścieżki kształcenia oraz planowania przyszłości edukacyjnej i zawodowej. Planowane zmiany uwzględniają wprowadzenie zajęć realizujących treści z zakresu doradztwa zawodowego, jako jedną z form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły.

Szczegółowe rozwiązania dotyczące realizacji doradztwa zawodowego w szkołach zostaną opracowane w projekcie Efektywne doradztwo edukacyjno-zawodowe dla dzieci, młodzieży i dorosłych, realizowanym przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój. Działania podejmowane w projekcie przewidują m.in. opracowanie ramowych programów doradztwa zawodowego.

Uzupełnieniem działań systemowych jest wsparcie doradztwa zawodowego w regionach, z wykorzystaniem środków Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2014-2020, poprzez m.in. realizację zewnętrznego wsparcia szkół w obszarze doradztwa zawodowego, zakładającego współpracę różnych instytucji działających w obszarze doradztwa edukacyjno-zawodowego, w tym poradni psychologiczno-pedagogicznych, jak również poprzez tworzenie w szkołach tzw. szkolnych punktów informacji i kariery.