4897/2016 - Konsekwencje reformy edukacyjnej w zakresie zniesienia obowiązku szkolnego dla sześciolatków

Obniżenie wieku obowiązku szkolnego nie było akceptowane społecznie. Zostało wprowadzone wbrew woli większości rodziców. Dlatego ustawa z dnia 29 grudnia 2015 r. o zmianie systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw 1 , umożliwiła powrót do stanu prawnego, w którym obowiązkiem szkolnym były objęte dzieci od 7 roku życia. Prawem rodziców jest złożenie wniosku o przyjęcie do pierwszej klasy szkoły podstawowej dziecka, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat. Zatem to rodzice będą decydować czy ich dziecko w wieku 6 - czy 7 lat rozpocznie edukację szkolną.

Ponadto objęcie obowiązkiem szkolnym dzieci siedmioletnich oraz wprowadzenie prawa rodziców do decydowania o rozpoczęciu edukacji szkolnej przez dzieci sześcioletnie nie powinno powodować zmniejszenia się łącznej liczby uczniów objętych edukacją szkolną i przedszkolną. Niezależnie od decyzji rodziców dziecko sześcioletnie będzie uczniem szkoły podstawowej lub wychowankiem przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub innej formy wychowania przedszkolnego.

Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty w zakresie edukacji publicznej, a taką potrzebą jest m.in. organizacja wychowania przedszkolnego, należy do zadań własnych gminy 2 . Gminy są zobowiązane do zapewnienia miejsc w placówkach wychowania przedszkolnego dla wszystkich uprawnionych dzieci. Prawo oświatowe daje jednostkom samorządu terytorialnego możliwość skorzystania z zasobów, jakimi dysponują przedszkola niepubliczne, na warunkach ustalonych przez jednostkę samorządu terytorialnego - w granicach określonych ustawą o systemie oświaty. 3

Zatem w sytuacji, gdy gmina nie może zaspokoić potrzeb w zakresie wychowania przedszkolnego, mimo wykorzystania wszystkich miejsc w prowadzonych przez siebie, a także przez inne podmioty niebędące jednostkami samorządu terytorialnego: publicznych przedszkoli, publicznych innych form wychowania przedszkolnego oraz oddziałów przedszkolnych w publicznych szkołach podstawowych, prawo oświatowe przewiduje możliwość skorzystania z miejsc, którymi dysponują niepubliczne przedszkola, niepubliczne inne formy wychowania przedszkolnego oraz niepubliczne oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych.

W latach szkolnych 2016/2017-2018/2019 sieć publicznych przedszkoli wraz z publicznymi innymi formami wychowania przedszkolnego, oddziałami przedszkolnymi zorganizowanymi w publicznych szkołach podstawowych, prowadzonymi przez gminę, publicznymi przedszkolami, oddziałami przedszkolnymi zorganizowanymi w publicznych szkołach podstawowych i publicznymi innymi formami wychowania przedszkolnego, prowadzonymi przez inną osobę prawną lub osobę fizyczną, niepublicznymi przedszkolami, o których mowa w art. 90 ust. 1b ustawy zmienianej w art. 1, oraz niepublicznymi innymi formami wychowania przedszkolnego, o których mowa w art. 90 ust. 1c ustawy zmienianej w art. 1, powinna zapewniać wszystkim dzieciom zamieszkałym na terenie gminy, obowiązanym do realizacji rocznego przygotowania przedszkolnego możliwość spełniania tego obowiązku, zaś dzieciom pięcioletnim, czteroletnim, a od 1 września 2017 r. - także trzyletnim - możliwość realizowania wychowania przedszkolnego.

Zmiana przepisów w sprawie realizacji obowiązku szkolnego przez dzieci sześcioletnie nie spowoduje zmniejszenia liczby dzieci w danym roczniku, a wyłącznie zmianie ulegnie miejsce, w którym będą realizowały odpowiednio wychowanie przedszkolne lub obowiązek szkolny. Tak więc, jeśli będzie mniejsze zapotrzebowanie na nauczycieli w szkołach podstawowych do nauczania w klasach I-III, to więcej nauczycieli będzie potrzebnych w przedszkolach, do których będą uczęszczały sześciolatki.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli 4 , nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej i nauczycieli wychowania przedszkolnego obowiązują te same wymagania kwalifikacyjne, dlatego zmiana regulacji dotyczącej obowiązku szkolnego dzieci sześcioletnich nie wywołuje skutków w zakresie zatrudnienia ww. nauczycieli w związku z posiadanymi przez nich kwalifikacjami.

Przygotowanie merytoryczne do wykonywania zawodu nauczyciela w przedszkolu (edukacja przedszkolna) oraz do nauczania w klasach I-III szkoły podstawowej (I etap edukacyjny) jest realizowane na studiach w zakresie pedagogiki lub innych zapewniających przygotowanie do pracy w obszarze edukacji elementarnej, których efekty kształcenia uwzględniają nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu języka polskiego, matematyki oraz przyrody (w tym umiejętności tworzenia tekstów, prowadzenia rozumowań matematycznych, ilustracji zjawisk przyrody za pomocą doświadczeń). Nabycie tych kompetencji jest warunkiem przystąpienia do przygotowania dydaktycznego do realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego i podstawy programowej kształcenia ogólnego dla I etapu edukacyjnego. Kształcenie obejmuje jednoczesne przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela w przedszkolu oraz do nauczania w klasach I-III szkoły podstawowej. 5

Nauczycieli nauczania początkowego nie trzeba będzie zwalniać ze szkół, żeby następnie zatrudnić ich w przedszkolu. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy - Karta Nauczyciela, nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może być przeniesiony na własną prośbę lub z urzędu za jego zgodą ze szkoły do przedszkola 6 . W celu zapewnienia obsady na stanowisku nauczyciela z wymaganymi kwalifikacjami, przeniesienia nauczyciela może także dokonać organ prowadzący szkołę 7 . W takim przypadku niepotrzebna jest zgoda nauczyciela, a przeniesienie może być dokonane na okres nie dłuższy niż 3 lata.

Na podstawie danych z Systemu Informacji Oświatowej na 31 marca 2016 r. liczba nauczycieli (etaty) zatrudnionych na podstawie ww. ustawy - Karta Nauczyciela wynosi w kraju 585 840. Liczba planowanych rozwiązań stosunku pracy (etaty) na rok 2016 z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 ww. ustawy (m.in. z tytułu zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć) wynosi w kraju 3 450 (0,59% nauczycieli zatrudnionych). W latach 2013-2015 planowane rozwiązania stosunku pracy w związku z ww. przyczynami stanowiły w kraju odpowiednio 1,10%, 0,73%, 0,66% zatrudnionych nauczycieli. Podwyższenie wieku obowiązku szkolnego do 7 lat nie spowodowało zwiększenia planowanych rozwiązań stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 ustawy - Karta Nauczyciela na rok 2016 w porównaniu do lat poprzednich.

Dodatkowo należy zauważyć, że zarówno w przypadku szkół podstawowych jak i placówek wychowania przedszkolnego organami prowadzącymi te szkoły i placówki są gminy. Ewentualne zmiany organizacji pracy szkół dotyczyć więc będą tego samego pracodawcy, co oznacza, że zwolnienia nauczycieli będą mieć raczej charakter incydentalny. Łączna liczba dzieci w wieku 3-9 lat w roku szkolnym 2015/2016 i w roku szkolnym 2016/2017 będzie niemal identyczna, nie można więc z tego powodu spodziewać się zwolnień nauczycieli.