4582/2016 - Wzmocnienie roli kuratorów oświaty.

Kuratorowi oświaty w systemie edukacji wyznaczono rolę szczególną. Kurator oświaty sprawuje nadzór pedagogiczny oraz realizuje politykę oświatową państwa, a także współdziała z organami jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu i realizowaniu odpowiednio regionalnej i lokalnej polityki oświatowej, zgodnych z polityką oświatową państwa.

Zmiany wprowadzone w ustawie o systemie oświaty w 2009 r., w znacznym stopniu ograniczyły kompetencje kuratorów oświaty. Pozbawiono ich wówczas uprawnień ważnych z punktu widzenia realizacji polityki oświatowej państwa. W wyniku nowelizacji ustawy ograniczono ustawowe obowiązki uzgadniania lub uzyskiwania pozytywnej opinii kuratora oświaty przy:

- ustalaniu planu sieci publicznych szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych,

- likwidacji szkół prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego,

- zakładaniu szkół lub placówek publicznych przez osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego lub osobę fizyczną na podstawie zezwolenia.

Zniesione zostały ponadto obowiązki kuratora oświaty w sprawach dotyczących opiniowania arkuszy organizacji publicznych szkół i placówek oraz planów pracy publicznych placówek doskonalenia nauczycieli.

Wprowadzone w 2009 r. ograniczenie kompetencji kuratora oświaty negatywnie wpłynęło na funkcjonowanie systemu oświaty.

W ostatnich latach niektóre jednostki samorządu terytorialnego likwidowały prowadzone przez siebie szkoły, jednocześnie włączając do sieci szkół publiczne jednostki oświatowe prowadzone przez inne podmioty lub zgadzając się na funkcjonowanie niepublicznych szkół utworzonych w miejsce zlikwidowanych szkół samorządowych. Działania takie skutkowały dla jednostek samorządu terytorialnego obniżeniem kosztów prowadzenia szkół publicznych, głównie z powodu zmiany sposobu zatrudniania nauczycieli. Na zjawisko to zwróciła uwagę Najwyższa Izba Kontroli omawiając wyniki kontroli Wpływ likwidacji szkół publicznych na warunki realizacji zadań oświatowych gmin (KNO-4101-04-00/2013 P/13/069). Zaniepokojenie działaniami samorządów lokalnych wielokrotnie wyrażał Rzecznik Praw Obywatelskich, zrzeszające nauczycieli związki zawodowe, a także członkowie społeczności lokalnych protestujący przeciw bezpodstawnej, ich zdaniem, likwidacji szkół. Na przestrzeni ostatnich lat dochodziło do licznych protestów społeczności lokalnych dotyczących sieci szkolnej. Uczniowie, ich rodzice oraz nauczyciele sprzeciwiając się decyzjom organów prowadzących szkoły publiczne, nie mogli, z uwagi na uwarunkowania prawne, liczyć na skuteczne wsparcie kuratora oświaty.

Aby zapobiec podobnym działaniom jednostek samorządu terytorialnego ustawą z dnia 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2016 r. poz. 35) wprowadzono przepisy wzmacniające rolę kuratora oświaty w kształtowaniu sieci szkół i przedszkoli. Przepisy te weszły w życie z dniem 23 stycznia 2016 r.

Uzależnienie likwidacji szkoły od otrzymania pozytywnej opinii kuratora oświaty, w ocenie Ministerstwa Edukacji Narodowej, nie ingeruje w samodzielność jednostek samorządu terytorialnego, nie znosi ich odpowiedzialności za wykonywanie zadań publicznych jako zadań własnych oraz nie utrudnia w żadnym stopniu realizacji oddolnych inicjatyw edukacyjnych społeczności lokalnych. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swe zadania samodzielnie, jednakże na podstawie ustaw i w ich ramach, co oznacza że samodzielność nie ma charakteru absolutnego i może podlegać różnego rodzaju ograniczeniom ustanowionym przez ustawodawcę. Takim właśnie ograniczeniem jest uzależnienie możliwości zlikwidowania szkoły od opinii kuratora oświaty. Kurator oświaty jest organem nadzoru pedagogicznego, który w szczególności obejmuje swymi działaniami kwestię zapewnienia uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki (art. 33 ust. 2 pkt 7 ustawy o systemie oświaty). Zatem opiniując zamiar likwidacji szkoły kurator analizuje wszystkie aspekty związane z planowaną likwidacją, zwłaszcza te mające wpływ na zapewnieniem uczniom właściwych warunków nauki, wychowania i opieki. Podobnie kwestię tę ocenił Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok NSA z dnia 10 listopada 2006 r.; sygn. akt I OSK 258/06). Ponadto, należy zauważyć, że na opinię kuratora jednostce samorządu terytorialnego służy zażalenie do Ministra Edukacji Narodowej, a na rozstrzygnięcie Ministra skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Dwuinstancyjność postępowania administracyjnego oraz kontrola sądowa rozstrzygnięć dotyczących zmian w sieciach szkół i przedszkoli daje jednostkom samorządu terytorialnego, a także podmiotom reprezentującym lokalne społeczności, gwarancje wnikliwej i bezstronnej oceny zmian w sieciach szkół przeprowadzonej z uwzględnieniem interesu danej jednostki samorządu terytorialnego rozumianej jako ogół, wspólnota jej mieszkańców.

Przyjęcie rozwiązań prawnych, które funkcjonowały w systemie oświaty, a których brak, spowodowany nowelizacją ustawy w 2009 r., wpłynął na niestabilność tego systemu było uzasadnione. W wyniku wprowadzonych w ostaniem okresie zmian legislacyjnych nastąpiło:

- przywrócenie obowiązku uzyskiwania pozytywnej opinii organu nadzoru pedagogicznego w przypadku likwidacji szkoły lub placówki prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego;

- przywrócenie obowiązku uzyskiwania pozytywnej opinii kuratora w przypadku udzielania przez jednostkę samorządu terytorialnego zezwolenia na założenie przez osobę fizyczną lub osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego publicznej szkoły lub placówki;

- przywrócenie obowiązku opiniowania przez kuratorów oświaty arkuszy organizacji publicznych szkół i placówek oraz planów pracy publicznych placówek doskonalenie nauczycieli.

Przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2016 r. poz. 35) wprowadziły zmiany w dotychczasowym sposobie powoływania i odwoływania kuratorów oświaty. Czynności tych dokonuje obecnie, na wniosek wojewody, minister właściwy do spraw oświaty i wychowania. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania może również odwołać kuratora oświaty z własnej inicjatywy. Nie zmienił się sposób, wyłonienia kandydata na stanowisko kuratora oświaty, Wyłonienie następuje w drodze konkursu ogłoszonego przez wojewodę. Ocena kompetencji kandydatów należy do komisji konkursowej.

W ostatnich miesiącach kierownictwo resortu oraz pracownicy Ministerstwa z uwagą wysłuchiwali opinii przedstawicieli różnych środowisk na temat funkcjonowania systemu oświaty w Polsce. W debatach organizowanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, mogli wypowiedzieć się dyrektorzy szkół/placówek, nauczyciele, pracownicy organów prowadzących, pracownicy organów sprawujących nadzór pedagogiczny, przedstawiciele organizacji działających na rzecz oświaty, przedstawiciele związków zawodowych. Powszechne formułowano oczekiwania dotyczące wzmocnienia roli kuratora oświaty.