3386/2016 - Równy dostęp do nauczania religii lub etyki.

Z uwagą zapoznałem się z zaleceniami, będącymi podsumowaniem badań przeprowadzonych na zlecenie Rzecznika Praw Obywatelskich. Istotnie, z badań tych wynika, że w ostatnich latach poprawiła się dostępność lekcji religii mniejszości wyznaniowych oraz lekcji etyki w szkołach.

Rozwiązania prawne w tym obszarze 1 są szczegółowo określone i prawie niezmienne od lat, co niewątpliwie wpływa na powszechną ich znajomość wśród dyrektorów szkół, a także przedstawicieli kościołów i związków wyznaniowych, organów prowadzących oraz rodziców i uczniów.

Z tego też względu, odpowiadając na pytanie postawione w interpelacji, informuję, że Ministerstwo Edukacji Narodowej nie planuje obecnie dokonywania zmian legislacyjnych w tym obszarze. Niemniej jednak ustosunkuję się do wskazanych w interpelacji kwestii szczegółowych.

Ze względu na specyfikę religii i etyki jako przedmiotów nauczanych w szkole, które należą do sfery wolności sumienia i wyznania, przepisy prawa nie powinny zawierać norm o charakterze nakazowym lub restrykcyjnym. Przepis obecnie obowiązujący pozostawia rodzicom inicjatywę w sprawie objęcia dziecka nauką religii lub/i etyki w szkole. Jest to zgodne z gwarancją konstytucyjną zapisaną w art. 48 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Należy mieć na uwadze, że nałożenie na szkoły obowiązku informowania rodziców wyłącznie o możliwości zorganizowania lekcji religii mniejszości wyznaniowych i lekcji etyki nosiłoby znamiona nierównego traktowania innych religii. Mogłoby także być odebrane przez rodziców jako swoiste wymuszenie przez szkołę informacji o przynależności konfesyjnej dziecka. Byłoby zagrożeniem naruszenia wolności sumienia i wyznania oraz prawa do nieujawniania swojego światopoglądu. W opinii Ministerstwa Edukacji Narodowej obowiązująca od ponad 24 lat formuła organizowania lekcji religii i etyki "na życzenie" jest zakorzenionym w prawie i praktyce szkolnej kompromisowym rozwiązaniem, którego zmiana wymagałaby podjęcia szerokiej debaty wykraczającej poza wyłączne kompetencje Ministra Edukacji Narodowej.

Podzielam stanowisko Pana Posła, że należy dążyć do usprawnienia organizacji lekcji etyki, tak aby każdy chętny uczeń mógł z nich skorzystać. Odpowiedzialność za realizację tego zadania ponoszą przede wszystkim dyrektorzy szkół i organy prowadzące, sprawujące nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem szkoły i działaniami dyrektora. Nadzór pedagogiczny, któremu podlega w szczególności realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania, i który polega także na ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły, sprawuje właściwy terytorialnie kurator oświaty. 2

Dyrektorzy szkół są także obarczeni obowiązkiem zapewnienia kadry pedagogicznej, z odpowiednimi kwalifikacjami do prowadzenia lekcji etyki. Stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli 3 stanowisko nauczyciela etyki może zajmować osoba, która ukończyła odpowiednio:

Zajęcia z etyki może prowadzić nauczyciel, który ukończył studia wyższe w zakresie filozofii lub etyki lub ukończył inne studia wyższe i studia podyplomowe w tym zakresie i posiada przygotowanie pedagogiczne. Możliwe jest również - na podstawie ww. przepisów - powierzenie prowadzenia zajęć z etyki nauczycielowi, który ukończył studia wyższe w innym zakresie niż filozofia/etyka, jeśli ich program obejmował treści nauczanego w szkole przedmiotu etyka w zakresie wynikającym z podstawy programowej przedmiotu, określone dla danego etapu edukacyjnego. Decyzje w zakresie organizacji pracy szkoły lub placówki, w tym o powierzeniu nauczycielowi prowadzenia określonych zajęć, podejmuje dyrektor, który jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami 4 . Dyrektor szkoły oceniając kwalifikacje nauczyciela do nauczania przedmiotu etyka uwzględnia zakres treści nauczania wynikający z podstawy programowej tego przedmiotu. Biorąc pod uwagę zakres treści przedmiotu etyka określony w podstawie programowej dla I, II i III etapu edukacyjnego można przyjąć, że w klasach I-III szkoły podstawowej zajęcia z etyki może również prowadzić nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, natomiast w klasach IV-VI szkoły podstawowej i gimnazjum również nauczyciel, który w trakcie studiów wyższych zrealizował zajęcia z zakresu filozofii lub etyki.

Odnosząc się do kwestii dyskryminacji osób ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd w obszarze edukacji pragnę zapewnić, że Ministerstwo Edukacji Narodowej także uznaje zapobieganie wszelkiej dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami za jedno z ważnych zadań szkoły, która pomaga rodzicom wychowywać dzieci do życia w społeczeństwie opartym na zasadach demokracji. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek 5 jednym z wymagań wobec przedszkoli, szkół i placówek jest realizacja działań antydyskryminacyjnych obejmujących całą społeczność przedszkola, szkoły lub placówki. Do pomocy w wypełnieniu tego wymagania, podobnie jak innych wymagań stawianych jednostkom systemu oświaty, zobowiązane są placówki doskonalenia nauczycieli prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego, które mają obowiązek organizowania i prowadzenia doskonalenia zawodowego nauczycieli m.in. w zakresie wymagań stawianych wobec szkół i placówek, a których wypełnienie jest badane przez organy nadzoru pedagogicznego w procesie ewaluacji zewnętrznej 6 . W ramach wspomagania szkół i placówek podobne działania mają obowiązek organizować i prowadzić również poradnie psychologiczno-pedagogiczne 7 i biblioteki pedagogiczne 8 . Tym samym, w działania systemu wspomagania, został wbudowany stały mechanizm zobowiązujący je do działań w zakresie pomocy szkole w spełnianiu nałożonych na nią wymagań, w tym również realizacji działań antydyskryminacyjnych.