3056/2016 - Ustawa z dnia 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych ustaw.

W świetle znowelizowanych przepisów ustawy o systemie oświaty 1 od 1 września 2016 r. wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 3 lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Wychowanie przedszkolne jest realizowane w przedszkolach, w innych formach wychowania przedszkolnego oraz do dnia 31 sierpnia 2019 r. także w oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych.

Co do zasady, obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. 2

Dziecko w wieku 6 lat jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub w innej formie wychowania przedszkolnego 3 ^.

Natomiast dzieci 4- i 5-letnie mają zapewnione miejsce realizacji wychowania przedszkolnego. W odniesieniu do dziecka 3-letniego na gminy nałożony został obowiązek zapewnienia miejsca realizacji wychowania przedszkolnego od dnia 1 września 2017 r.

Na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat. 4

Dyrektor szkoły podstawowej przyjmuje dziecko 6-letnie do pierwszej klasy, jeżeli:

Należy zauważyć, że wprowadzone zmiany wychodzą naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom rodziców dzieci 6 - letnich, którzy - protestując przeciwko obniżeniu wieku obowiązku szkolnego - zwracali uwagę na:

* emocjonalne problemy dziecka,

* nieprzygotowanie infrastruktury części szkół na przyjęcie 6-latków,

* nauczanie w oddziałach mieszanych złożonych z uczniów 6- i 7-letnich,

* niedostosowanie opieki świetlicowej do potrzeb emocjonalnych młodszych dzieci.

O przywróceniu obowiązku szkolnego dla 7-latków oraz wprowadzeniu obowiązku odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego przez dziecko 6-letnie wielokrotnie mówiono podczas ostatniej kampanii wyborczej. Wyborcy swoimi głosami potwierdzili, że jest to propozycja zasadna i oczekiwana. Nietrafne są zatem zarzuty Pani Poseł, że ustawa powstała bez konsultacji społecznych, gdyż była ona odpowiedzią na oczekiwania większości społeczeństwa.

Zgodnie z istniejącym stanem prawnym, zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym zakładanie i prowadzenie przedszkoli jest zadaniem własnym gmin, na które gmina ma m.in. udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) oraz z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT).

Przekazując gminom, z dniem 1 stycznia 1992 r., zadanie zakładania i prowadzenia m.in. publicznych przedszkoli, ustawodawca określił jednocześnie, że jest to obowiązkowe zadanie własne gmin. Rada gminy ustala sieć prowadzonych przez gminę publicznych przedszkoli. W przypadkach uzasadnionych warunkami demograficznymi i geograficznymi rada gminy może uzupełnić sieć publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych o inne formy wychowania przedszkolnego. Prawo oświatowe daje także jednostkom samorządu terytorialnego możliwość skorzystania z zasobów, jakimi dysponują przedszkola niepubliczne, na warunkach ustalonych przez jednostkę samorządu terytorialnego - w granicach określonych ustawą o systemie oświaty. 6

Zatem, w sytuacji, gdy gmina nie może zaspokoić potrzeb w zakresie wychowania przedszkolnego, mimo wykorzystania wszystkich miejsc w prowadzonych przez siebie, a także przez inne podmioty nie będące jednostkami samorządu terytorialnego: publicznych przedszkoli, publicznych innych form wychowania przedszkolnego oraz oddziałów przedszkolnych w publicznych szkołach podstawowych, prawo oświatowe przewiduje możliwość skorzystania z miejsc, którymi dysponują niepubliczne przedszkola, niepubliczne inne formy wychowania przedszkolnego oraz niepubliczne oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych.

Przepisy te umożliwiają niepublicznym przedszkolom otrzymanie z budżetu gminy na każdego ucznia dotacji w wysokości równej wydatkom bieżącym przewidzianym na jednego ucznia w przedszkolach publicznych prowadzonych przez gminę, pomniejszonym o opłaty wnoszone przez rodziców za korzystanie przez ucznia z nauczania, wychowania i opieki prowadzonych w czasie przekraczającym czas bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki oraz za wyżywienie - stanowiące dochody budżetu gminy - pod warunkiem:

- pobierania od rodziców opłat w wysokości nie większej, niż ustalona przez radę gminy dla przedszkoli publicznych za świadczenia w czasie przekraczającym czas bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki,

- zapewnienia bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki w czasie nie krótszym niż czas bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki, ustalonym przez radę gminy dla przedszkoli publicznych prowadzonych przez gminę,

- realizowania programów wychowania przedszkolnego uwzględniających podstawę programową wychowania przedszkolnego,

- przeprowadzania rekrutacji dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności,

- zatrudniania nauczycieli posiadających odpowiednie kwalifikacje,

- prowadzenia dokumentacji przebiegu nauczania, wychowania i opieki ustalonej dla przedszkoli publicznych,

- zapewnienia w oddziale przedszkolnym liczby uczniów nieprzekraczającej maksymalnej liczby uczniów w oddziale przedszkola publicznego, określonej w innych przepisach (maksymalnie 25).

Podobne wymagania dotyczą niepublicznych innych form wychowania przedszkolnego oraz oddziałów przedszkolnych w niepublicznych szkołach podstawowych.

Gmina nie może zrzec się realizacji zadania własnego. Niezapewnienie miejsc wychowania przedszkolnego dzieciom mającym do tego prawo, jest naruszeniem przepisów prawa.

Odnosząc się do skutków finansowych podwyższenia wieku obowiązku szkolnego do 7 lat, należy zauważyć, że objęcie obowiązkiem szkolnym dzieci siedmioletnich oraz wprowadzenie prawa rodziców do decydowania o rozpoczęciu edukacji szkolnej przez dzieci sześcioletnie nie powinno powodować zmniejszenia się łącznej liczby uczniów objętych edukacją szkolną i przedszkolną. Niezależnie od decyzji rodziców dziecko sześcioletnie będzie uczniem szkoły podstawowej lub wychowankiem przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub innej formy wychowania przedszkolnego. Mając powyższe na uwadze, skutki finansowe zmian dla całego sektora finansów publicznych, będą z dużym prawdopodobieństwem neutralne. Istotną kwestię będzie raczej stanowił właściwy podział między środki zapewniane przez budżet państwa w postaci transferów w ramach części oświatowej subwencji ogólnej oraz dotacji celowych, a środki zapewniane przez budżety jednostek samorządu terytorialnego pochodzące z innych źródeł dochodów. Właściwy podział będzie zależał od decyzji rodziców, co do objęcia ich sześcioletnich dzieci edukacją szkolną.

Zgodnie z art. 28 ust. 5 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego 7 część oświatowa subwencji ogólnej jest ustalana z uwzględnieniem realizowanych przez samorząd terytorialny zadań oświatowych. W związku z podwyższeniem wieku obowiązku szkolnego do 7 lat, ewentualna zmiana subwencji oświatowej będzie adekwatna do zmiany zadań oświatowych i tym samym zmiany koniecznych do ponoszenia wydatków. Spodziewana mniejsza liczba uczniów w klasach I szkół podstawowych w roku szkolnym 2016/2017 oznaczać będzie mniej oddziałów klasowych i tym samym mniejsze wydatki. Jednakże taki efekt nie będzie zachodził w jednooddziałowych szkołach podstawowych. W związku z tym należy rozważyć odpowiednie zwiększenie części oświatowej subwencji ogólnej dla tych samorządów, w których klasy pierwsze od września 2016 r. będą małoliczne, tak aby pokryć konieczne do ponoszenia wydatki na wynagrodzenia nauczycieli prowadzących proces dydaktyczny w tych oddziałach. Ze względu na specyfikę podziału subwencji oświatowej, rozwiązanie takie mogłoby być zastosowane od 2017 r.

Zgodnie z art. 14d ustawy o systemie oświaty na dofinansowanie zadań w zakresie wychowania przedszkolnego gmina otrzymuje dotację celową z budżetu państwa. Dotacja przypada na każde dziecko korzystające z wychowania przedszkolnego na obszarze gminy, bez względu na czas jego przebywania w przedszkolu. Oznacza to, że gmina otrzymuje dotację również na dzieci, które korzystają tylko z ustalonego przez radę gminy bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki (nie krótszego niż 5 godzin dziennie), a także na dzieci korzystające z wychowania przedszkolnego w niepublicznych przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych formach wychowania przedszkolnego.

Dotacja jest naliczana na każde dziecko objęte wychowaniem przedszkolnym bez względu na wiek, w tym również dziecko sześcioletnie. Jeśli liczba dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym wzrośnie, a tego należy się spodziewać, wzrośnie również wysokość dotacji przedszkolnej przekazywanej gminom. Ponadto, z uwagi na szacowany istotny wzrost liczby dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym od września 2016 r., została zwiększona obowiązująca w 2016 r. wysokości kwoty rocznej dotacji na każde dziecko objęte wychowaniem przedszkolnym z 1 305 zł do 1 370 zł. Oznacza to, że gminy otrzymają w 2016 r. dotację na rozwój wychowania przedszkolnego o 5% większą niż gdyby pozostawiono poprzednią wysokość kwoty rocznej dotacji na dziecko. Ostatecznie dotacja celowa dla gmin na dofinansowanie zadań w zakresie wychowania przedszkolnego na 2016 rok została naliczona w kwocie 1 562 617 890 zł.

W związku ze zwiększeniem kwoty rocznej dotacji na dziecko, zwiększoną liczbą dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w przyszłości oraz brakiem obowiązku szkolnego dzieci sześcioletnich od roku szkolnego 2016/2017, ustawa budżetowa na rok 2016 zakłada powiększenie kwoty rezerwy celowej budżetu państwa przeznaczonej na zwiększenie dostępności wychowania przedszkolnego o wartość 84 mln zł, z jednoczesnym zmniejszeniem o tę wartość części oświatowej subwencji ogólnej.

Ponadto należy wyraźnie podkreślić, że część oświatowa subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na 2016 rok została naliczona 8 na wszystkie dzieci sześcioletnie, niezależnie czy dziecko sześcioletnie od września 2016 r. będzie uczniem szkoły podstawowej, czy też będzie objęte wychowaniem przedszkolnym.

Ostatecznie więc łączna pula środków na rok 2016 przekazywana z budżetu państwa dla samorządów w zakresie subwencji oświatowej i dotacji na realizację wychowania przedszkolnego pozostanie na tym samym poziomie jak wysokość planowana przed zniesieniem obowiązku szkolnego dla dzieci sześcioletnich.

Ponadto uprzejmie informuję, że z początkiem lutego br. Ministerstwo Edukacji Narodowej zainaugurowało ogólnopolską debatę dotyczącą zmian w systemie edukacji "Uczeń. Rodzic. Nauczyciel - Dobra Zmiana". Po raz pierwszy w historii ministerstwa zaproszono do wspólnej pracy wszystkich zainteresowanych przyszłością edukacji w Polsce - rodziców, uczniów, nauczycieli i samorządowców. Od marca br. w ramach debaty ogólnopolskiej zostały uruchomione wojewódzkie debaty oświatowe. Debaty wojewódzkie miały swoje cztery tematy przewodnie. Jednym z tematów było finansowanie oświaty w Polsce.

W Ministerstwie Edukacji Narodowej spotyka się blisko 2 tys. Ekspertów Dobrych Zmian w Edukacji. Są to zarówno praktycy i teoretycy - nauczyciele i akademicy.

Na podstawie wniosków ze wszystkich debat oświatowych oraz pracy zespołów eksperckich zostanie zaplanowana i przeprowadzona zmiana systemu oświaty, w tym zmiana dotycząca finansowania zadań oświatowych.

Zapewniam, że edukacja przedszkolna jest rozumiana i traktowana w polityce oświatowej państwa, jako prawo przysługujące każdemu dziecku.

Należy zauważyć, że w zakresie liczby dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym - jeszcze dwa lata temu, w roku szkolnym 2013/2014, była ona wyższa od obecnej o 156 tys. dzieci (12%), mimo, że odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym systematycznie wzrasta.

Trzeba zaznaczyć, że w wielu szkołach podstawowych, w związku ze zmniejszeniem liczby dzieci w klasach pierwszych, będzie można wykorzystać pomieszczenia na utworzenie dodatkowych oddziałów przedszkolnych. Biorąc bowiem pod uwagę liczne wnioski i postulaty napływające od jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów będących organami prowadzącymi szkoły podstawowe z oddziałami przedszkolnymi, ustawą z dnia 29 grudnia 2015 r. odroczono wejście w życie przepisu dotyczącego obligatoryjnego przekształcenia oddziałów przedszkolnych w przedszkola, z jednoczesnym utworzeniem zespołów szkolno-przedszkolnych 9 Do 1 września 2019 r. oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych mogą funkcjonować na dotychczasowych zasadach.

Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że decyzja, w jakim wieku dziecko rozpocznie edukację przedszkolną oraz wybór miejsca wychowania przedszkolnego należy do rodziców (opiekunów prawnych). Przykładowo, nie wszyscy rodzice dzieci 3-letnich wyrażają wolę korzystania z edukacji przedszkolnej. Niektórzy rodzice 10 pozostawiają także dziecko 3-letnie w żłobku lub pod opieką niani.

Z szacunkowych danych zebranych przez Kuratorów Oświaty wynika, że w woj. łódzkim 52,69% dzieci 6-letnich będzie korzystało w roku szkolnym 2016/2017 z wychowania przedszkolnego w przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego, natomiast 27,35% w oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych.

W woj. dolnośląskim jedynie 31,94% dzieci 6-letnich będzie kontynuowało edukację przedszkolną w przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego, zaś 25,68% w oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych.

W ostatnich dwóch latach liczba etatów nauczycieli wzrosła o ponad 23 tys., z czego liczba etatów nauczycieli stażystów o prawie 10 tys. Jest to efekt przede wszystkim objęcia obowiązkiem szkolnym dzieci sześcioletnich.

Potrzeby w zakresie koniecznej liczby nauczycieli prowadzących proces dydaktyczny w klasach I szkół podstawowych od września 2016 r. (i odpowiednio w kolejnych latach w klasach starszych) niewątpliwie będą mniejsze. Jednak spodziewany spadek liczby dzieci w klasach pierwszych nie będzie skutkował spadkiem liczby oddziałów klas I w podobnej skali. Jednocześnie konieczne będzie zatrudnienie większej liczby nauczycieli w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych formach wychowania przedszkolnego. Ostatecznie łączna liczba dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym objętych edukacją, niezależnie od tego, gdzie będzie przebywał sześciolatek, będzie podobna.

Biorąc pod uwagę, że zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli 11 nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej i nauczycieli wychowania przedszkolnego obowiązują te same wymagania kwalifikacyjne, kwestia zmiany regulacji dotyczącej obowiązku szkolnego dzieci sześcioletnich jest neutralna dla kwestii zatrudnienia nauczycieli. Przygotowanie merytoryczne do wykonywania zawodu nauczyciela w przedszkolu (edukacja przedszkolna) oraz do nauczania w klasach I-III szkoły podstawowej (I etap edukacyjny) również nie stanowi problemu. Jest ono realizowane na studiach w zakresie pedagogiki lub innych zapewniających przygotowanie do pracy w obszarze edukacji elementarnej, których efekty kształcenia uwzględniają nabycie podstawowej wiedzy i umiejętności z zakresu języka polskiego, matematyki oraz przyrody (w tym umiejętności tworzenia tekstów, prowadzenia rozumowań matematycznych, ilustracji zjawisk przyrody za pomocą doświadczeń). Nabycie tych kompetencji jest warunkiem przystąpienia do przygotowania dydaktycznego do realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego i podstawy programowej kształcenia ogólnego dla I etapu edukacyjnego. Kształcenie obejmuje jednoczesne przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela w przedszkolu oraz do nauczania w klasach I-III szkoły podstawowej.

Ponadto nauczycieli nauczania początkowego nie trzeba będzie zwalniać ze szkół, żeby następnie zatrudnić ich w przedszkolu. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy - Karta Nauczyciela, nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może być przeniesiony na własną prośbę lub z urzędu za jego zgodą ze szkoły do przedszkola. W celu zapewnienia obsady na stanowisku nauczyciela z wymaganymi kwalifikacjami, przeniesienia nauczyciela może także dokonać organ prowadzący szkołę. W takim przypadku niepotrzebna jest zgoda nauczyciela, a przeniesienie może być dokonane na okres nie dłuższy niż 3 lata.

Dodatkowo należy zauważyć, że zarówno w przypadku szkół podstawowych jak i placówek wychowania przedszkolnego organami prowadzącymi tych szkół i placówek są gminy. Ewentualne zmiany organizacji pracy szkół dotyczyć więc będą tego samego "pracodawcy", co oznacza, że zwolnienia nauczycieli będą mieć raczej charakter incydentalny. Łączna liczba dzieci w wieku 3-9 lat w roku szkolnym 2015/2016 i w roku szkolnym 2016/2017 będzie niemal identyczna, nie ma więc powodu spodziewać się zwolnień nauczycieli.