2732/2016 - Procedury postępowania dla szkoły i kuratorium oświaty w przypadku dyskryminacji i przemocy w szkole.

Problematyka dotycząca zapewnienia szeroko rozumianego bezpieczeństwa uczniom i uczennicom w ostatnich latach często pojawia się w centrum debaty publicznej. Wyniki prowadzonych w Polsce badań nie uprawniają wprawdzie do sformułowania tezy o nasilaniu się agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży szkolnej, jednakże wskazują na istniejące zagrożenia w tym zakresie, a także na pojawienie się nowych rodzajów zachowań agresywnych, np. związanych z cyberprzemocą.

Wobec powyższego, przeciwdziałanie agresji i przemocy stanowi jeden z priorytetów w polityce oświatowej państwa 1 i obejmuje prowadzenie systemowych, długofalowych działań mających na celu zapobieganie zachowaniom problemowym, przeciwdziałanie i ograniczenie przestępczości dzieci i młodzieży, w szczególności w szkołach, w tym przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej, z uwzględnieniem cyberprzemocy.

Odpowiadając na zadane przez Pana Posła pytania szczegółowe informuję, iż działania Ministra Edukacji Narodowej w zakresie przeciwdziałania agresji i przemocy są prowadzone dwutorowo. Z jednej strony polegają one na zapewnieniu systemowych rozwiązań legislacyjnych gwarantujących bezpieczne warunki kształcenia, wychowania i opieki, z drugiej zaś - na podejmowaniu działań wspierających szkoły (placówki) w wypełnianiu ich funkcji wychowawczej i opiekuńczej.

Zadania wychowawcze szkoły, odpowiednie dla poszczególnych etapów kształcenia i typów szkół, określono w podstawie programowej kształcenia ogólnego 2 .

Istotne znaczenie dla realizacji celów wychowawczych, w tym profilaktycznych, mają także dwa dokumenty uchwalane w każdej szkole przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną 3 :

program wychowawczy szkoły obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów, realizowany przez nauczycieli,

program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.

Szkoła (placówka) jest miejscem bezpośrednich oddziaływań wychowawczych i profilaktycznych na poziomie lokalnym, dostosowanych do potrzeb oraz oczekiwań uczniów i uczennic, a także ich rodziców i opiekunów. Punktem wyjścia do tworzenia ww. szkolnego programu wychowawczego i programu profilaktyki jest diagnoza problemów wychowawczych występujących w szkole, zaś integralnym elementem tych programów są także działania z zakresu edukacji antydyskryminacyjnej, odpowiednie do zidentyfikowanych postaw i zachowań w danej społeczności szkolnej. Należy ponadto podkreślić, iż umiejętności psychospołeczne uczniów i uczennic rozwijane są w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych, dla których cele i treści nauczania określa podstawa programowa.

Organizowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w oparciu o rozpoznane potrzeby uczniów i uczennic stanowi jedną z podstawowych form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły 4 . Pomoc psychologiczno-pedagogiczną dla uczniów, ich rodziców i nauczycieli organizuje dyrektor szkoły (placówki) na zasadach określonych w przepisach o pomocy psychologiczno-pedagogicznej 5 , we współpracy, m.in., z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli i organizacjami pozarządowymi, a także innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.

Szkoły (placówki) mają obowiązek podejmowania niezbędnych działań w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej, zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, podnoszenia jakości pracy szkoły lub placówki i jej rozwoju organizacyjnego 6 . Wymagania wobec szkół i placówek dotyczące realizacji ww. działań są określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. 7 i obejmują szerokie spektrum zagadnień związanych z zapewnieniem uczniom i uczennicom bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego oraz kształtowaniem relacji między wszystkimi członkami społeczności szkolnej, w tym także odnoszące się do realizacji działań antydyskryminacyjnych, rozumianych nie tylko jako działania zapobiegające nierównemu traktowaniu, lecz również wynikających z niego wszelkim formom przemocy. Spełnianie tych wymagań jest sprawdzane w procesie nadzoru pedagogicznego przez kuratorów oświaty, zgodnie z kierunkami polityki oświatowej państwa ustalanymi na każdy rok szkolny przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. 8

W celu osiągnięcia wysokiej skuteczności i efektywności w realizacji zadań wychowawczych i profilaktycznych zapewniono szkołom kompleksowe wsparcie w ramach dwóch programów rządowych: Rządowy program na lata 2014-2016 "Bezpieczna i Przyjazna Szkoła" oraz Rządowy program wspomagania w latach 2015-2018 organów prowadzących szkoły w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach "Bezpieczna+".

W ramach programu "Bezpieczna i Przyjazna Szkoła" w roku 2016 odbędzie się osiem konferencji wojewódzkich, podczas których zostanie przedstawione zagadnienie tworzenia bezpiecznej i przyjaznej szkoły (placówki) w oparciu o wychowanie ku wartościom, ich urzeczywistnienie i promocję wzorców osobowych młodzieży. Przewidziano także szkolenie dla nauczycieli pn. "Szkoła otwarta na inność - bezpieczne i przyjazne środowisko szkolne" mające na celu:

zwiększenie wiedzy w zakresie przeciwdziałania przemocy i dyskryminacji wobec dzieci cudzoziemskich,

doskonalenie działań służących efektywnemu włączaniu uczniów pochodzących z odmiennych kultur do polskiego systemu edukacji,

poszukiwanie sposobów efektywnej współpracy między szkołami, instytucjami samorządowymi i organizacjami pozarządowymi na rzecz dzieci pochodzących z odmiennych kultur,

wypracowanie skutecznych rozwiązań w codziennej pracy z uczniem cudzoziemskim,

wymianę doświadczeń i upowszechnianie dobrych praktyk.

Program "Bezpieczna+" zawiera działania komplementarne do działań realizowanych w programie "Bezpieczna i Przyjazna Szkoła", przy czym skupia się na rozwijaniu współpracy szkół z organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami i innymi organizacjami, organizacjami harcerskimi, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły (placówki), a także z instytucjami zajmującymi się sprawami bezpieczeństwa oraz kształtowaniem postaw i nawyków bezpiecznego zachowania. Celem programu jest w szczególności podniesienie szkolnych standardów bezpieczeństwa, w tym doskonalenie procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych oraz włączanie rodziców uczniów w działania dotyczące bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni.

Szeroki wybór materiałów informacyjnych, dydaktycznych i szkoleniowych, a także publikacji dotyczących poprawy bezpieczeństwa i przeciwdziałania agresji i przemocy, można znaleźć na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji www.ore.edu.pl w zakładce "Bezpieczna szkoła". Znajdują się tam - na bieżąco uaktualniane - przykładowe programy profilaktyczne z zakresu przeciwdziałania agresji i przemocy, procedury interwencyjne w szkole, scenariusze zajęć z zakresu kształtowania umiejętności psychospołecznych w praktyce szkolnej, poradniki dla nauczycieli, rodziców i samorządowców, a także praktyczne wskazówki, gdzie szukać pomocy w sytuacjach kryzysowych.

Kompendium wiedzy na temat bezpieczeństwa w różnych jego aspektach, w tym w obszarze przeciwdziałania agresji i przemocy, można znaleźć również na portalu Ministerstwa Edukacji Narodowej www.bezpiecznaszkola.men.gov.pl.