2147/2016 - Zmiana przepisów w zakresie działania niepublicznych specjalnych ośrodków wychowawczych.

Przeprowadzone w latach 2014-2015 przez Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Rzecznika Praw Dziecka oceny funkcjonowania placówek systemu oświaty wykazały nieprawidłowości oraz wskazały różnorodność problemów związanych z ich działaniem, w szczególności dotyczących funkcjonowania specjalnych ośrodków wychowawczych.

Wprowadzone zapisami przedmiotowego rozporządzenia zmiany mają na celu poprawę funkcjonowania placówek, w tym zwiększenie bezpieczeństwa wychowanków oraz podniesienie jakości pracy wychowawczej.

Wychowankowie specjalnych ośrodków wychowawczych uczęszczają do szkoły poza miejscem zamieszkania, z czym związany jest często długotrwały pobyt w ośrodku, a więc ich najmłodsze lata życia i rozwoju w dużej mierze przebiegają w oderwaniu od domu rodzinnego.

W przepisach wskazano, że placówki w swoich działaniach powinny dbać o rozwój poznawczy i społeczny wychowanka oraz wspierać jego kreatywną aktywność, zgodnie z rozpoznanymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi wychowanka. Istotą pracy z wychowankami jest przygotowanie ich do samodzielnego, odpowiedzialnego funkcjonowania w życiu społecznym, szacunku i respektowania praw innych osób, a także ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie. Ponadto, w komunikacji z wychowankiem wychowawcy, nauczyciele i specjaliści powinni kierować się pozytywnymi relacjami, a nie posługiwać się jedynie systemem dyscyplinujących kar. Osoby pracujące z wychowankami obowiązane są do poszanowania godności i prywatności wychowanków. Podkreślono współodpowiedzialność nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w placówce za rozwój psychofizyczny wychowanków. Działania placówki winny wynikać ze współpracy wychowawców grup wychowawczych, specjalistów oraz innych osób pracujących z wychowankami i opierać się na wspieraniu możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży, w oparciu o rozpoznane potrzeby rozwojowe i edukacyjne wychowanków. Zasada otwartości na środowisko lokalne wskazuje na konieczność szeroko rozumianej współpracy z organizacjami pozarządowymi, instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży oraz wolontariuszami.

W rozporządzeniu wskazano standardy opieki i wychowania realizowane przez młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne ośrodki wychowawcze i ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze, poprzez dookreślenie ich zadań.

Dla wszystkich ww. ośrodków wskazano, jako jedno z istotnych zadań, rozpoznawanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, możliwości psychofizycznych i zainteresowań wychowanków, a także organizowanie różnorodnych zajęć umożliwiających wszechstronny rozwój i przygotowanie do samodzielności. W tym kontekście uznano za konieczne zapewnienie wychowankom stałego dostępu do zajęć sportowych, które sprzyjają wszechstronnemu rozwojowi młodych ludzi.

Zobowiązano m.in. specjalne ośrodki wychowawcze do systematycznej oceny efektywności podejmowanych działań (czyli skuteczności prowadzonych oddziaływań), a także systematycznego badania poziomu bezpieczeństwa wychowanków. Kluczowe jest zobowiązanie ośrodków do podejmowania systematycznej oceny własnej pracy. Bieżąca ocena oraz ocena efektów pracy z perspektywy np. kilku lat, niewątpliwie sprzyjać będzie podnoszeniu jakości działań podejmowanych przez ośrodki z punktu widzenia rozwoju wychowanków i przygotowania ich do samodzielności poza ośrodkiem.

Określony został także podstawowy standard wyposażenia placówek, w tym specjalnego ośrodka wychowawczego, który winien być zapewniony każdemu wychowankowi przebywającemu w takim ośrodku. Dotychczasowe rozwiązania nie zawierały takiego standardu. Jest on jednak, w przypadku ośrodków zapewniających opiekę całodobową, bardzo istotny dla jakości ich pracy.

Z uwagi na fakt, że wychowankowie w okresie nauki spędzają w ośrodkach więcej czasu niż w domu rodzinnym, szczególnie ważne jest stworzenie im odpowiednich warunków pobytu, aby mieszkali w miejscu, w którym dobrze się czują i które zapewnia im właściwe warunki do nauki i odpoczynku. Wdrożenie tego rozwiązania jest jednym z warunków koniecznych dla realizacji zasad, o których mowa w § 2 rozporządzenia 1 , w tym przede wszystkim zasady poszanowania godności i prywatności wychowanka. Sprzyja też realizacji programów usamodzielniania wychowanków, które powinny zostać opracowane dla pełnoletnich wychowanków opuszczających ośrodki.

W przedmiotowej regulacji wskazano także specjalistów pracujących w specjalnych ośrodkach wychowawczych, których kwalifikacje decydują o jakości opieki i wychowania. Liczba i rodzaj zatrudnionych specjalistów powinny być dostosowane do potrzeb wychowanków poszczególnych ośrodków, jednak w przypadku psychologów i pedagogów zobowiązano ww. ośrodki do zatrudnienia tych specjalistów.

W rozporządzeniu wskazano na istotne elementy, jakie należy brać pod uwagę przy tworzeniu grup wychowawczych. Dookreślone zostały kwestie związane z opieką w porze nocnej, co przyczyni się do podniesienia bezpieczeństwa wychowanków przebywających placówkach.

Projekt rozporządzenia w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach podlegał konsultacjom publicznym. W toku prac nad projektem nie zgłaszano uwag do przepisów wskazanych w interpelacji.

Przepisy ww. rozporządzenia zabezpieczyły placówkom okres 9 miesięcy na dostosowanie swojego funkcjonowania do nowych regulacji. Ponadto, dla organów prowadzących specjalne ośrodki wychowawcze, które w dniu wejścia w życie rozporządzenia nie spełniają wymagań dotyczących infrastruktury ośrodka, został przewidziany okres przejściowy - czas na dostosowanie do tych wymagań - do dnia 31 sierpnia 2020 r. 2

Jednocześnie uprzejmie informuję, że funkcjonowanie systemu oświaty poddane zostało debacie publicznej, która w szczególności dotyczyć będzie organizacji kształcenia dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Zgłaszane do Ministerstwa Edukacji Narodowej postulaty i propozycje rozwiązań będą analizowane i poddane konsultacjom społecznym.