2141/2016 - Zapewnienie mniejszości ukraińskiej oświaty w języku narodowym.

Ad. 1.

Odnośnie zapewnienia podręczników dla mniejszości ukraińskiej w Polsce, uprzejmie wyjaśniam, że na mocy przepisów ustawowych 1 minister właściwy do spraw oświaty i wychowania podejmuje działania w celu zapewnienia dostępu do podręczników na potrzeby szkół i placówek, które realizują zadania podtrzymywania poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowej, mniejszości etnicznej i społeczności posługującej się językiem regionalnym. Działania te polegają m.in. na określeniu trybu i przeprowadzaniu procedury dopuszczania tych podręczników do użytku szkolnego, powoływaniu urzędowych rzeczoznawców z zakresu języków mniejszości i języka regionalnego, a także dofinansowywaniu opracowania, wydania i dystrybucji podręczników. Minister Edukacji Narodowej nie pełni jednak funkcji wydawcy tych podręczników. Podręczniki do nauki języków mniejszości oraz historii i kultury własnej mniejszości są opracowywane i wydawane przez wydawców działających na rynku wydawniczym, na ogół związanych ze środowiskiem określonej mniejszości.

Zgodnie z art. 13 ust. 5 ustawy o systemie oświaty podręczniki szkolne i książki pomocnicze do kształcenia uczniów w zakresie niezbędnym do podtrzymywania ich poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej mogą być dofinansowywane z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw oświaty i wychowania. Dofinansowanie to może być udzielone wówczas, gdy podręcznik zgłoszony przez wydawcę uzyska dopuszczenie do użytku szkolnego na podstawie pozytywnych recenzji urzędowych rzeczoznawców. Dofinansowanie jest realizowane w formie zamówienia, w trybie z wolnej ręki, na opracowanie i wydanie podręczników oraz ich dystrybucję, na warunkach obowiązujących przy zamówieniach publicznych. 2 Podręczniki zakupione przez Ministerstwo Edukacji Narodowej są nieodpłatnie przekazywane szkołom za pośrednictwem właściwych kuratorów oświaty. Dotychczas wszystkie zgłoszone przez wydawców podręczniki dla mniejszości narodowych i etnicznych zostały sfinansowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, z pełną refundacją kosztów poniesionych przez wydawcę.

W przypadku braku wydawców wykonujących opisane zadanie, a tym samym braku podręczników dla określonej mniejszości, minister właściwy do spraw oświaty i wychowania - podejmując działania w celu pozyskania tych podręczników - może rozważyć zastosowanie trybu konkursowego lub zlecić ich opracowanie uczelni wyższej. Podstawą zlecenia jest przepis art. 40 ustawy o szkolnictwie wyższym 3 , zgodnie z którym minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw nauki i szkolnictwa wyższego, po zasięgnięciu opinii senatu uczelni, może zlecić uczelni wykonanie określonego zadania w dziedzinie nauczania lub kształcenia kadr naukowych, zapewniając środki na jego realizację.

Sytuacja braku podręczników zaistniała ostatnio w przypadku mniejszości ukraińskiej. Po wycofaniu się dotychczasowego wydawcy tych podręczników (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne) i nieudanej próbie pozyskania do współpracy wydawnictwa związanego z mniejszością ukraińską w Polsce, Ministerstwo Edukacji Narodowej, nawiązując do art. 40 ustawy o szkolnictwie wyższym, zwróciło się do ośmiu szkół wyższych, posiadających w swych strukturach wydziały ukrainistyki, z pytaniem o możliwość opracowania podręczników do nauki języka ukraińskiego dla wszystkich etapów edukacyjnych. Dotychczasowa wymiana korespondencji daje nadzieję, że sprawa zostanie rozwiązana pozytywnie.

Ad. 2.

Nawiązując do kwestii migracji uprzejmie informuję, że przepisy polskiego prawa oświatowego zawierają regulacje zapewniające migrantom z Ukrainy możliwość nauki ich języka ojczystego.

Jednym z podstawowych obowiązków Polski, jako państwa przyjmującego, na rzecz jak najszerszej integracji cudzoziemców, w tym obywateli Ukrainy, ze społeczeństwem polskim jest zapewnienie i finansowania nauki języka kraju przyjmującego, w tym przypadku - zgodnie z art. 94a ust. 4 ustawy o systemie oświaty - dodatkowej nauki języka polskiego prowadzonej w szkole. W algorytmie podziału części oświatowej subwencji ogólnej na rok 2016 4 przewidziano jednolitą wagę P36=1,5 dla uczniów, o których mowa w art. 94a ust. 4 ustawy o systemie oświaty, korzystających z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego

Jednocześnie, zgodnie z art. 94a ust. 5 ustawy o systemie oświaty, dla osób niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu, placówka dyplomatyczna lub konsularna kraju ich pochodzenia albo stowarzyszenie kulturalno-oświatowe danej narodowości mogą organizować w szkole, w porozumieniu z dyrektorem szkoły i za zgodą organu prowadzącego, naukę języka i kultury kraju pochodzenia ucznia-cudzoziemca. Szkoła udostępnia nieodpłatnie pomieszczenia i pomoce dydaktyczne. Celem tej dodatkowej formuły kształcenia uczniów-cudzoziemców jest kultywowanie języka ojczystego i kultury kraju pochodzenia w trakcie ich pobytu w Polsce. Oznacza to, że system oświaty wspiera ułatwienie powrotu cudzoziemców i kontynuacji przez nich nauki w kraju pochodzenia. Dlatego też program nauczania, o którym mowa w art. 94a ust. 5, określa instytucja organizująca to nauczanie (zgodne z systemem oświatowym kraju pochodzenia ucznia), zapewniając także podręczniki, z jakich korzystają uczniowie oraz finansując zatrudnienie prowadzących zajęcia nauczycieli. Uczniowie, którzy uczestniczą w tej formie kształcenia, nie przystępują w tym zakresie do egzaminów zewnętrznych ani nie są im wystawiane oceny z tych przedmiotów na świadectwie szkolnym.

Przepisy art. 94a ust. 4 i 5 wywodzą się z przepisów Dyrektywy Rady 486/77/WE z dnia 25 lipca 1977 r. w sprawie kształcenia dzieci pracowników migrujących (77/486/EWG). Przepisy te stanowią, że dzieci, które według prawa państwa przyjmującego objęte są obowiązkiem szkolnym i które pozostają na utrzymaniu pracownika (jeżeli mieszkają na stałe na terytorium Państwa Członkowskiego, w którym dany obywatel wykonuje lub wykonywał pracę najemną), mają prawo do bezpłatnego nauczania, w tym w szczególności do nauczania języka oficjalnego lub jednego z języków oficjalnych państwa przyjmującego. Państwa Członkowskie, zgodnie z ich sytuacją krajową oraz systemem prawnym oraz we współpracy z państwami pochodzenia ucznia, podejmują odpowiednie środki w celu wspierania nauczania języka ojczystego oraz kultury kraju pochodzenia dla tych dzieci.

Zakres wdrożenia przepisów Dyrektywy Rady 486/77/WE do polskiego porządku prawnego (2004 r.) został rozszerzony na wszystkich obywateli państw trzecich, w tym obywateli Ukrainy.

Zasady organizacji i finansowania nauki języka ukraińskiego jako języka mniejszości narodowej są regulowane w odmienny sposób, niż zasady organizacji i finansowania nauki języka ukraińskiego jako języka ojczystego kraju pochodzenia ucznia-cudzoziemca. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym 5 , mniejszością narodową jest grupa obywateli polskich spełniających łącznie warunki wymienione w ust. 1. Również Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych nie obejmuje swoim zakresem języka migrantów, do jakich zalicza się obywateli Ukrainy przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym obywatele Ukrainy przebywający w Polsce nie mogą być traktowani jako mniejszość narodowa, a co za tym idzie - nie są uprawnieni do korzystania z praw, które przysługują obywatelom polskim należących do mniejszości narodowych.

Zgodnie z art. 17 ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych, realizacja prawa osób należących do mniejszości do nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości, a także prawa tych osób do nauki historii i kultury mniejszości odbywa się na zasadach i w trybie określonych w art. 13 ustawy o systemie oświaty.

Należy zauważyć, że ewentualne wprowadzenie do prawodawstwa polskiego postulowanej zmiany w zakresie nauczania języka ukraińskiego dla migrantów jako języka mniejszości narodowej musiałoby być rozszerzone - zgodnie z zasadą równego traktowania - na wszystkie uznane w Polsce mniejszości narodowe: tj. białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską, rosyjską, słowacką, ukraińską i żydowską, jak również na uznane w Polsce mniejszości etniczne.

Ad. 3.

Odnośnie kwestii finansowania systemu oświaty uprzejmie wyjaśniam, że obowiązującą obecnie formą transferu środków budżetowych wykorzystywanych w procesie finansowania zadań oświatowych jest system subwencjonowania. Gwarantuje on samorządom terytorialnym środki finansowe uchwalone w ustawie budżetowej, w przeciwieństwie do innych wydatków, które mogą być pomniejszone.

Jednostki samorządu terytorialnego zobowiązane są do realizacji zadań oświatowych na rzecz mniejszości narodowych lub etnicznych oraz społeczności posługujących się językiem regionalnym, określonych przepisami wydanymi na mocy art. 13 ust. 3 ustawy o systemie oświaty.

Jednocześnie informuję, że w 2015 r. została powołana przez Komisję Wspólną Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych grupa robocza do spraw finansowania zadań oświatowych służących podtrzymywaniu tożsamości narodowej, etnicznej i językowej mniejszości. W skład grupy wchodzą przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz przedstawiciele poszczególnych mniejszości narodowych i etnicznych. W ramach prac grupy analizowano m.in. funkcjonowanie obecnego systemu finansowania zadań oświatowych służących podtrzymywaniu tożsamości narodowej, etnicznej i językowej oraz pracowano nad możliwymi zmianami w tym zakresie. Postulaty wypracowane w trakcie prac grupy roboczej zostały przekazane do Ministerstwa Edukacji Narodowej jako głos w trwającej obecnie debacie oświatowej, obejmującej m.in. kwestie finansowania oświaty.

Celem debaty oświatowej jest uzyskanie informacji dotyczącej oczekiwań społecznych wobec systemu oświaty, a następnie wypracowanie na tej podstawie konkretnych rozwiązań. Debata oświatowa potrwa do końca czerwca, następnie zostanie podsumowana, a w miesiącach sierpień - wrzesień przygotowane zostaną projekty założeń zmian w ustawie o systemie oświaty i zmian w podstawie programowej kształcenia ogólnego.

Ad. 4.

Dialog przedstawicieli Ministerstwa Edukacji Narodowej z osobami reprezentującymi środowisko mniejszości ukraińskiej w Polsce toczy się na wielu płaszczyznach: w ramach posiedzeń Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych i powołanych przez nią grup roboczych, (do spraw finansowania zadań oświatowych oraz do spraw podręczników dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego), a także poprzez rozmowy oficjalne, robocze kontakty telefoniczne oraz za pośrednictwem poczty elektronicznej.

W dniu 18 marca br. odbyło się w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji posiedzenie monitorujące realizację zaleceń Strategii rozwoju oświaty mniejszości ukraińskiej, z licznym udziałem przedstawicieli Związku Ukraińców w Polsce i nauczycieli szkół z nauką języka ukraińskiego oraz pracowników Ministerstwa Edukacji Narodowej i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.