1525/2016 - Utworzenie w szkołach ponadgimnazjalnych kształcenia w zawodzie kierowca mechanik.

Zawód kierowca mechanik został wprowadzony do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 listopada 2015 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. poz. 1873), które weszło w życie z dniem 28 listopada 2015 r. Powołana nowelizacja klasyfikacji przewiduje możliwość prowadzenia kształcenia w tym zawodzie w zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieży oraz w trybie kwalifikacyjnych kursów zawodowych dla osób dorosłych. We wniosku o wprowadzenie zawodu do klasyfikacji minister właściwy dla zawodu - minister właściwy do spraw transportu wskazał, że szkoła kształcąca w tym zawodzie powinna przygotowywać ucznia do testu kwalifikacyjnego w zakresie kwalifikacji wstępnej, o której mowa w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1414, z późn. zm.) oraz do uzyskania prawa jazdy kategorii B. Minister właściwy do spraw transportu we wniosku o wprowadzenie zawodu do klasyfikacji oraz w opisie zawodu nie zawarł wymogu przygotowania ucznia do uzyskania prawa jazdy kategorii C+E. Kwestia ta została następnie podniesiona w piśmie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 4 listopada 2015 r., stanowiącym uzupełnienie wniosku o wprowadzenie zawodu do klasyfikacji, które wpłynęło do MEN w dniu podpisywania przez Ministra Edukacji Narodowej rozporządzenia z dnia 6 listopada 2015 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego.

Ministerstwo Edukacji Narodowej niezwłocznie po wejściu w życie wyżej powołanego rozporządzenia przystąpiło do prac nad przygotowaniem zmiany rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz. U. poz. 184, z późn. zm.). Projekt rozporządzenia zmieniającego został skierowany do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji publicznych w dniu 27 stycznia 2016 r. W projekcie podstawy programowej kształcenia w zawodzie kierowca mechanik ujęto treści związane z przygotowaniem do uzyskania kwalifikacji wstępnej oraz przygotowaniem do kierowania pojazdami w zakresie prawa jazdy kategorii B. Finalizacja prac nad przedmiotowym rozporządzeniem jest planowana na miesiąc kwiecień 2016 r. Projektując podstawy programowe kształcenia w poszczególnych zawodach należy zwrócić szczególną uwagę nie tylko na przepisy, których gospodarzem jest Minister Edukacji Narodowej, ale także przepisy pozostające we właściwości innych ministrów resortowych, w tym przypadku przepisy powołanej ustawy o transporcie drogowym oraz przepisy ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz. U. z 2015 r. poz. 155, z późn. zm.).

W opinii Ministra Edukacji Narodowej - ministra odpowiedzialnego za określenie podstawy programowej kształcenia w zawodach, w świetle obowiązującego stanu prawnego oraz faktycznego, uwzględnienie w podstawie programowej nauczania dla zawodu kierowca mechanik przygotowania do uzyskania praw jazdy kategorii C+E jest niemożliwe. Zgodnie z art. 21 ust. 1 powołanej ustawy o kierujących pojazdami, uczeń uczestniczący w zajęciach szkolnych w szkole, w której podstawa programowa kształcenia w zawodzie przewiduje uzyskanie umiejętności kierowania pojazdem silnikowym, może rozpocząć szkolenie nie wcześniej niż 12 miesięcy przed osiągnięciem minimalnego wieku, wymaganego od kierującego pojazdem objętego danym uprawnieniem. Art. 8 ust. 1 pkt 3 i 6 ustawy o kierujących pojazdami stanowi, że wymagany wiek do kierowania wynosi 18 lat dla pojazdów określonych w prawie jazdy kategorii B oraz 21 lat dla pojazdów określonych w prawie jazdy kategorii C (C+E). Jednocześnie, zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o kierujących pojazdami, dla osób, które uzyskały kwalifikację wstępną określoną w przepisach rozdziału 7a ustawy o transporcie drogowym, minimalny wiek do kierowania pojazdami określonymi w prawie jazdy kategorii C jest obniżony i wynosi 18 lat. W przypadku uczniów zasadniczej szkoły zawodowej, którzy rozpoczęli spełnianie obowiązku szkolnego w wieku 7 lat, rozpoczęcie zajęć szkolnych przygotowujących do uzyskania prawa jazdy kategorii B i C może nastąpić najwcześniej po osiągnięciu przez wszystkich uczniów oddziału klasowego wieku 17 lat, to jest na koniec semestru zimowego w klasie II. Należy mieć jednak na względzie młodzież, która z rożnych względów dobrowolnie lub obowiązkowo rozpoczynała spełnianie obowiązku szkolnego w wieku 6 lat, w związku z czym w ich przypadku rozpoczęcie zajęć szkolnych przygotowujących do uzyskania prawa jazdy kategorii B i C może nastąpić najwcześniej po osiągnięciu przez wszystkich uczniów oddziału klasowego zasadniczej szkoły zawodowej wieku 17 lat, to jest na koniec semestru zimowego w klasie III. W jednym oddziale klasowym zasadniczej szkoły zawodowej kształcącej w zawodzie kierowca mechanik mogą znaleźć się zatem uczniowie w różnym wieku, a zajęcia edukacyjne projektowane są dla całego oddziału. Dyrektor szkoły zobowiązany jest przy projektowaniu szkolnego planu nauczania, w przypadku zajęć obwarowanych wymogami związanymi z określonym wiekiem, uwzględnić wiek najmłodszego ucznia danego oddziału klasowego. W takim przypadku, szkolenie przygotowujące uczniów do uzyskania prawa jazdy kategorii B i C+E mogłoby być prowadzone jedynie w semestrze letnim III klasy zasadniczej szkoły zawodowej skutkując kumulacją zajęć szkolnych oraz indywidualnej nauki jazdy.

Zgodnie z art. 82 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy o kierujących pojazdami, osoby ubiegające się o uzyskanie uprawnienia w zakresie prawa jazdy kategorii C (C+E), podlegają obowiązkowemu badaniu psychologicznemu przeprowadzanemu w celu ustalenia istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdem objętym tą kategorią. Kwestie te szczegółowo reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie badań psychologicznych osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, kierowców oraz osób wykonujących pracę na stanowisku kierowcy (Dz. U. poz. 937). Przepis § 4 ust. 1 powołanego rozporządzenia Ministra Zdrowia stanowi, że zakres badania psychologicznego w zakresie psychologii transportu obejmuje: 1) wywiad bezpośredni i obserwację osoby badanej; 2) badania narzędziami diagnostycznymi; 3) ocenę i opis osoby badanej pod względem: a) sprawności intelektualnej i procesów poznawczych, b) osobowości, z uwzględnieniem funkcjonowania w trudnych sytuacjach, a także dojrzałości społecznej, c) sprawności psychomotorycznej. Rozporządzenie to określa także wysokość kosztów przeprowadzania tych badań - opłata za badanie psychologiczne w zakresie psychologii transportu wynosi 150 zł. Rozporządzenie to nie zawiera przepisów o kierowaniu na badania psychologiczne kandydatów do szkół prowadzących kształcenie zawodowe oraz o finansowaniu tych badań ze środków publicznych, tak jak to ma miejsce w przypadku badań lekarskich kandydatów do szkół prowadzących kształcenie zawodowe przeprowadzanych zgodnie z ustawą z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1184). Przepis art. 5 ust. 1 pkt 4 tej ustawy stanowi, że badaniami lekarskimi stwierdzającymi brak przeciwskazań do pobierania nauki w określonym zawodzie, uwzględniającymi stan zdrowia kandydata i zagrożenia występujące w miejscu nauki, w tym czynniki szkodliwe, uciążliwe lub niebezpieczne dla zdrowia obejmuje się m.in. kandydatów do szkół ponadgimnazjalnych prowadzących kształcenie zawodowe. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2014 r. w sprawie badań lekarskich kandydatów do szkół ponadgimnazjalnych lub wyższych i na kwalifikacyjne kursy zawodowe, uczniów tych szkół, studentów, słuchaczy kwalifikacyjnych kursów zawodowych oraz uczestników studiów doktoranckich (Dz. U. poz. 1144), lekarz przeprowadza badanie lekarskie na podstawie skierowania wydanego przez placówkę dydaktyczną. Skierowanie na badanie lekarskie zawiera m.in. informację o kierunku kształcenia oraz o czynnikach szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia, występujących w miejscu odbywania praktycznej nauki zawodu. Badania lekarskie kandydatów do szkół ponadgimnazjalnych finansowane są ze środków budżetu samorządu województwa. Zgodnie z art. 20f ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2015 r. poz. 2156, z późn. zm.), do klasy pierwszej publicznej szkoły ponadgimnazjalnej, w tym zasadniczej szkoły zawodowej, przyjmuje się kandydatów, którzy m.in. posiadają zaświadczenie lekarskie zawierające orzeczenie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do podjęcia praktycznej nauki zawodu, wydane zgodnie z powołanymi przepisami Ministra Zdrowia. Przepisy ustawy o systemie oświaty nie przewidują wymogu przedstawienia przez kandydatów do szkół ponadgimnazjalnych orzeczeń psychologicznych w zakresie psychologii transportu.

Wobec powyższych wątpliwości, do Ministra Zdrowia zostało skierowane wystąpienie z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie ewentualnej podstawy prawnej kierowania na badania psychologiczne kandydatów do zasadniczych szkół zawodowych kształcących w zawodzie kierowca mechanik (szkół, w ramach których uczniowie realizują konstytucyjny obowiązek nauki) oraz do finansowania kosztów tych badań ze środków publicznych. W opinii Ministerstwa Edukacji Narodowej brak podstawy prawnej do kierowania kandydatów do szkół dla młodzieży na badania psychologiczne uniemożliwia stwierdzenie istnienia lub braku przeciwwskazań do kształcenia w zawodzie kierowca mechanik oraz sfinansowania kosztów tych badań ze środków publicznych - koszty badań musieliby ponieść sami kandydaci do szkół (ich rodzice / opiekunowie prawni). Niezależnie od powyższych zastrzeżeń formalnych, Minister Zdrowia został poproszony o dokonanie oceny merytorycznej zagadnienia poddawania kandydatów do zasadniczych szkół zawodowych dla młodzieży - absolwentów gimnazjum w wieku 15-16 lat badaniom psychologicznym w zakresie psychologii transportu, przede wszystkim w zakresie odpowiedniej dojrzałości społecznej i odporności na stres. Względy związane z przeprowadzaniem badań psychologicznych oraz wymaganym wiekiem nabywania uprawnień do kierowania pojazdami w zakresie prawa jazdy kategorii C+E przemawiały na rzecz wprowadzania w 2007 r. do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego zawodu technik transportu drogowego, nauczanego w szkole policealnej i w trybie kwalifikacyjnych kursów zawodowych, przeznaczonego wyłącznie dla osób dorosłych (pełnoletnich). Ponadto w ramach kształcenia w istniejącym zawodzie technik transportu drogowego słuchacze szkół realizują pełne przygotowanie do kierowania pojazdami w zakresie prawa jazdy kategorii B, C+E oraz do uzyskania kwalifikacji wstępnej, o której mowa w ustawie o transporcie drogowym.

W toku konsultacji publicznych projektu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej zmieniającego rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach do Ministerstwa Edukacji Narodowej przekazane zostały stanowiska dyrektorów szkół zainteresowanych uruchomieniem kształcenia w nowym zawodzie kierowca mechanik oraz szkół kształcących w istniejącym zawodzie technik transportu drogowego oraz w innych zawodach, w ramach których uczniowie przygotowują się do uzyskania uprawnień do kierowania pojazdami silnikowymi. Dyrektorzy szkół zgodnie wskazują na zbyt młody wiek kandydatów na kierowców zawodowych - młodzi kierujący pojazdami objętymi kategorią B zaczynają przewidywać sytuacje na drodze i zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności ponoszonej w ruchu drogowym po okresie 2 lat od otrzymania dokumentu. Pojazdy objęte kategorią C i C+E ze względu na swoją masę i przewożony ładunek w rękach niedoświadczonych kierujących mogą się przyczynić do nagłego wzrostu wypadków drogowych. Dyrektorzy szkół zwracają uwagę na opisany powyżej problem badań psychologicznych z zakresu psychologii transportu, które w wieku ucznia lat 16 mogą kończyć się wynikiem negatywnym ze względu na zbyt niską dojrzałość emocjonalną, kształtujący się charakter oraz nieukształtowaną do końca psychikę. Dyrektorzy podnoszą także argumenty związane z organizacją kształcenia w szkole (liczba godzin szkolenia teoretycznego i praktycznego, w tym godzin indywidualnej nauki jazdy, dojazdy uczniów do szkół ponadgimnazjalnych, konieczność nauki i utrwalenia wiedzy z zakresu nie tylko przedmiotów zawodowych, ale również przedmiotów ogólnokształcących), bezpieczeństwem kształcenia (brak doświadczenia w ruchu drogowym kandydatów na kierowców zawodowych), niedostatecznym wyposażeniem (brak warunków do stworzenia placu manewrowego o powierzchni co najmniej 180 m², utwardzony, wyłączonego z ruchu drogowego i ogrodzonego), brakiem wykwalifikowanej kadry posiadającej wymagane uprawnienia zawodowe oraz wysokimi kosztami kształcenia w zawodzie (koszty zakupu, użytkowania, eksploatacji, serwisowania, naprawy pojazdu). Zdaniem dyrektorów szkół nabycie umiejętności kierowania pojazdami, przede wszystkim pojazdami ciężarowymi, wymaga pewnego czasu, w którym zdobywa się doświadczenie, podnosi się świadomość odpowiedzialności za innych użytkowników pojazdów i przewożony towar. Skrócenie tego czasu do trzech lat (w właściwie do jednego roku) na pewno nie daje takiej gwarancji.

Pragnę również poinformować, że Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji - organ prowadzący mundurowe szkoły policealne kształcące w zawodzie technik pożarnictwa (szkoły aspirantów Państwowej Straży Pożarnej) zwrócił się do Ministra Edukacji Narodowej z wnioskiem o usunięcie z podstawy programowej kształcenia w tym zawodzie treści związanych z przygotowaniem do uzyskania prawa jazdy kategorii C. Zdaniem MSWiA tylko niewielka liczba absolwentów szkół aspirantów PSP przystępuje i zdaje egzaminy na prawo jazdy kategorii C, m.in. z powodu wymaganego wieku. Realizacja zadania związanego z przygotowaniem słuchaczy szkół do uzyskania prawa jazdy kategorii C samodzielnie przez szkoły jest niemożliwa z uwagi na brak odpowiedniej, wykwalifikowanej kadry, co powoduje konieczność zlecania tego zadania na zewnątrz generując znaczne koszty po stronie organu prowadzącego. W kontekście propozycji dotyczącej ujęcia umiejętności w zakresie przygotowania do uzyskania prawa każdy kategorii C+E w podstawie programowej kształcenia w zawodzie kierowca mechanik w zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieży należy wskazać, że szkoły policealne prowadzące kształcenie w zawodzie technik pożarnictwa przeznaczone są dla osób dorosłych posiadających wykształcenie średnie, są to elitarne szkoły resortowe (jedynie trzy takie szkoły w Polsce), a pomimo tego faktu minister właściwy dla zawodu - organ prowadzący szkoły uznaje realizację przygotowania do uzyskania prawa jazdy kategorii C za niezwykle utrudnioną i wnioskuje o wycofanie tych treści z podstawy programowej kształcenia w zawodzie.

Ministerstwo Edukacji Narodowej dostrzega potrzebę włączenia zainteresowanym podmiotów, w tym zrzeszeń transportowych oraz wojewódzkich ośrodków ruchu drogowego w praktyczne kształcenie kierowców zawodowych. Obowiązujące przepisy prawa oświatowego przewidują wiele form i możliwości udziału pracodawców w procesie kształcenia zawodowego, takie jak możliwość wspólnego opracowywania programów kształcenia przez szkoły i pracodawców, możliwość organizacji u pracodawców praktycznej nauki zawodu i ośrodków egzaminacyjnych oraz udział udziału pracodawców (i ich pracowników) w procesie egzaminowania. Funkcjonujące od wielu lat przepisy ustawy o systemie oświaty przewidują także rozwiązania polegające na organizowaniu klas patronackich w szkołach oraz zakładaniu i prowadzeniu szkół tzw. przyzakładowych - tj. prowadzonych przez przedsiębiorstwa i inne osoby fizyczne i osoby prawne, funkcjonujących bądź jako szkoły publiczne (bezpłatne i powszechnie dostępne) bądź jako szkoły niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych. Pracodawcy z sektora transportowego i zrzeszenia przewoźników drogowych w szczególności mogą zakładać i prowadzić szkoły policealne kształcące w zawodzie technik transportu drogowego oraz organizować kwalifikacyjne kursy zawodowe w zakresie kwalifikacji wyodrębnionych w tym zawodzie. Zgodnie z danymi Systemu Informacji Oświatowej MEN (stan na dzień 30 września 2015 r.) w systemie oświaty funkcjonuje 16 szkół policealnych kształcących w tym zawodzie, z czego jedynie połowa szkół przeprowadziła rekrutację w roku 2015. Łącznie w tym zawodzie kształci się w skali kraju jedynie 345 osób, w roku 2015 opuściło mury szkolne 76 absolwentów.