1319/2016 - Działania edukacyjne w zakresie walki z dopalaczami.

Ministerstwo Edukacji Narodowej prowadzi systemowe działania mające na celu przeciwdziałanie narkomanii wśród dzieci i młodzieży i tworzenia bezpiecznego środowiska szkół i placówek systemu oświaty, w tym profilaktykę używania nowych narkotyków tzw. dopalaczy.

W ustalonych kierunkach polityki oświatowej państwa Minister Edukacji Narodowej wskazał obszary priorytetowe związane ze wzmacnianiem szeroko pojętego bezpieczeństwa w szkołach i placówkach i podejmowaną działalnością wychowawczą i profilaktyczną wobec dzieci i młodzieży szkolnej:

Ponadto, Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało ofertę informacyjno-edukacyjną adresowaną do kadry pedagogicznej, rodziców, uczniów oraz organów prowadzących szkoły i placówki do wykorzystania podczas realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i profilaktycznych. Oferty są udostępniane zainteresowanym na stronach Ministerstwa Edukacji Narodowej i Ośrodka Rozwoju Edukacji (ORE).

W związku ze zwiększoną dostępnością do substancji o działaniu psychoaktywnym, potocznie nazywanych "dopalaczami" Minister Edukacji Narodowej w dniu 5 października 2010 r. wystosował apel do dyrektorów szkół i placówek systemu oświaty o podjęcie następujących działań:

* przeanalizowanie, w trybie pilnym, realizowanego przez szkoły i placówki programu profilaktyki i ewentualne dostosowanie jego treści do zagrożeń związanych z zażywaniem "dopalaczy",

* włączenie tej tematyki w treści zajęć realizowanych z uczniami,

* przygotowanie i przeprowadzenie spotkań i rozmów z rodzicami uczniów, które pomogą im w poznaniu problemu oraz wskazywanie im miejsc, w których mogą uzyskać dodatkowe informacje.

Równolegle Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Głównym Inspektoratem Sanitarnym, Komendą Główną Policji, Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Ośrodkiem Rozwoju Edukacji przygotowało dla dyrektorów szkół i placówek materiał pn. Profilaktyka używania nowych narkotyków tzw. dopalaczy przez młodzież. Oferta działań profilaktycznych adresowanych do dyrektorów szkół, kadry pedagogicznej, rodziców, uczniów oraz organów prowadzących. Oferta została zamieszczona na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz na stronie ORE i na portalu Scholaris.

W czerwcu 2011 r. został przeprowadzony monitoring zrealizowanych przez szkoły i placówki działań określonych w apelu Ministra Edukacji. Wyniki monitoringu świadczyły o tym, że dyrektorzy podjęli wskazane w apelu działania profilaktyczne, a zaproponowany materiał był przydatny zarówno dla nauczycieli, jak i rodziców.

Treści dotyczące działań związanych z przeciwdziałaniem zachowaniom ryzykownym dzieci i młodzieży określone są w podstawie programowej kształcenia ogólnego, a ponadto są określane w szkolnych programach wychowawczych i profilaktycznych.

Program wychowawczy i program profilaktyki zgodnie z art. 54 ust. 2 ustawy o systemie oświaty 1 to dokumenty wewnętrzne szkoły uchwalane przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną.

Programy te powinny tworzyć spójną całość. Ich celem jest rozwijanie i pogłębianie treści wychowawczych i profilaktycznych zawartych w podstawie programowej, z uwzględnieniem specyfiki szkoły (etapu kształcenia, środowiska uczniów, środowiska rodziców, potrzeb rozwojowych uczniów itp.). Program profilaktyki powinien zawierać działania dotyczące profilaktyki narkomanii oraz skutecznych strategii zapobiegających.

W procesie kształcenia ogólnego szkoła kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi. Właściwy system wartości kształtuje postawy, które warunkują podejmowanie odpowiedzialnych decyzji w różnych sytuacjach problemowych, m.in. w przypadkach presji rówieśniczej dotyczącej eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi.

Edukacja zdrowotna w polskim systemie oświaty jest realizowana na każdym etapie edukacyjnym, zostały w niej również uwzględnione treści nauczania dotyczące przeciwdziałania narkomanii.

Ministerstwo Edukacji Narodowej wspiera szkoły i placówki systemu oświaty w zwiększaniu skuteczności procesów wychowawczych i profilaktycznych, m.in. w przeciwdziałaniu narkomanii poprzez realizację systemowych i długofalowych działań podejmowanych m.in. w ramach Rządowego programu na lata 2008-2013 "Bezpieczna i przyjazna szkoła". Działania realizowane były we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz z jednostkami samorządu terytorialnego.

Realizacja programu ma m.in. przyczynić się do:

* zwiększenia liczby działań szkół i placówek na rzecz tworzenia bezpiecznego środowiska szkoły, zwiększenia poczucia akceptacji uczniów i wychowanków w społeczności szkolnej; zmniejszenia zjawiska wykluczenia społecznego, wzrostu kompetencji wychowawczych rodziców i nauczycieli;

* ustabilizowania trendów lub zmniejszania zakresu i nasilenia problemów i zachowań problemowych dzieci i młodzieży, w tym: ustabilizowania trendów lub zmniejszenia zjawiska używania substancji psychoaktywnych oraz zwiększenia efektywności działań w zakresie rozwiązywania kryzysów rozwojowych i życiowych dzieci i młodzieży;

* zwiększenia zaangażowania szkół i placówek na rzecz upowszechniania zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży oraz ich rodziców.

Od 2011 r. do 2015 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Komendą Główną Policji realizowało projekt Profilaktyka a TY (PaT), w tym Profilaktyka a Ty/Edukacja (PaT/E).

Projekt miał na celu budowanie ogólnopolskiej społeczności młodzieży identyfikującej się z ideą oraz promującej wśród swoich rówieśników modę na życie wolne od uzależnień od substancji psychoaktywnych.

Komenda Główna Policji we współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej przygotowała projekt procedur współpracy szkół z policją w sytuacjach różnorodnych zagrożeń, w tym problematyki narkomanii.

1 lipca 2015 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw. 2 Przepis art. 22 ust. 3 nałożył na Ministra Edukacji Narodowej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia obowiązek wydania rozporządzenia określającego zakres i formy prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii. Przedmiotowe rozporządzenie weszło w życie z dniem 1 września 2015 r. 3

Przepisy rozporządzenia podkreślają, że działalność wychowawcza stanowi ważne zadanie szkoły w profilaktyce zachowań problemowych dzieci i młodzieży i przeciwdziałaniu narkomanii. Zwracają przy tym uwagę na konieczność jej systematycznej realizacji. Zgodnie z przepisami przedmiotowa działalność powinna być prowadzona w oparciu o diagnozę występujących w środowisku szkolnym czynników chroniących i czynników ryzyka. Prawidłowe ich rozpoznanie pozwala na podejmowanie efektywnych działań z zakresu przeciwdziałania narkomanii.

Ministerstwo Edukacji Narodowej upowszechnia informacje dotyczące rekomendowanych programów profilaktycznych. System rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego", jest wdrażany przez: Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Ośrodek Rozwoju Edukacji oraz Instytut Psychiatrii i Neurologii. W ramach systemu rekomendacji dokonywana jest ocena programów promocji zdrowia psychicznego, profilaktyki uzależnień oraz programów profilaktyki innych zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży. Elementem systemu rekomendacji są szczegółowe wymagania odnoszące się do jakości programu jako całości, a także poszczególnych etapów jego realizacji - etapu diagnozy, oceny potrzeb, planowania celów i sposobów ich realizacji, monitorowania i oceny efektów programu w trakcie ewaluacji. Trafny dobór programu do realizacji działań z zakresu przeciwdziałania narkomanii w klasie, grupie wychowawczej, szkole lub placówce jest ważnym instrumentem zapewniającym uzyskanie zakładanych efektów w profilaktyce narkomanii.

Sukcesywnie prowadzone są prace nad doskonaleniem współpracy poradni psychologiczno-pedagogicznych ze szkołami w zakresie profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, w tym przeciwdziałania narkomanii.

Ustawa o systemie oświaty w art. 1 pkt 4 zagwarantowała wszystkim uczniom możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Taką pomoc świadczą nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem w przedszkolach, szkołach i placówkach, w tym pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, doradcy zawodowi i terapeuci pedagogiczni, a także poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne.

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej 4 podstawą do uruchomienia pomocy dziecku jest rozpoznanie jego potrzeb rozwojowych i edukacyjnych w tym zakresie. Dostrzeżenie zarówno trudności dziecka, jak i jego szczególnych uzdolnień w celu udzielenia odpowiedniego wsparcia należy do podstawowych zadań nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, ale także do innych osób, które na co dzień stykają się z dzieckiem i jego problemami - dyrektora, pomocy nauczyciela, asystenta edukacji romskiej, pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania lub higienistki szkolnej, kuratora sądowego czy asystenta rodziny.

Ponadto, pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu, szkole i placówce może być udzielana również rodzicom uczniów i nauczycielom w formie porad, konsultacji, warsztatów i szkoleń. Pomoc ta polega na wspieraniu rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększania efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów.

Nauczyciele mają obowiązek udzielenia wsparcia uczniom również w sytuacjach występowania problemów emocjonalnych. W § 23 ww. rozporządzenia wskazano, że do zadań pedagoga i psychologa w szkole należy m.in.: diagnozowanie sytuacji wychowawczych, podejmowanie działań z zakresu profilaktyki uzależnień oraz innych problemów dzieci i młodzieży a także inicjowanie i prowadzenie działań interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych.

Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało narzędzie do corocznego zbierania informacji na temat prowadzonych działań profilaktycznych w szkołach i placówkach oświatowych.

Zakres zagadnień ujęty w ankiecie został uzgodniony z Krajowym Biurem do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, Państwową Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Instytutem Psychiatrii i Neurologii oraz Ośrodkiem Rozwoju Edukacji. Jej wyniki służą do kreowania polityki w zakresie profilaktyki narkomanii.

W 2015 r. opracowano scenariusze zajęć profilaktycznych dla uczniów oraz rodziców, których celem jest dostarczenie wiedzy o zagrożeniach związanych z używaniem nowych substancji psychoaktywnych. Scenariusze zostały przygotowane dla nauczycieli do prowadzenia zajęć i spotkań na każdym etapie edukacyjnym. Materiały zostały udostępnione na platformie www.bezpiecznaszkola.men.gov.pl oraz www.ore.edu.pl

Dodatkowo na ww. stronach udostępniono materiały i publikacje:

Ponadto, ORE koordynuje oraz prowadzi szkolenia dla trenerów i nauczycieli z programu profilaktyki zintegrowanej dla gimnazjów ("Unplugged") oraz "Szkolna Interwencja Profilaktyczna".

Program profilaktyki zintegrowanej dla gimnazjów ("Unplugged") ma na celu zapobieganie uzależnieniom od różnych substancji psychoaktywnych, w tym tzw. dopalaczy. Program skoncentrowany jest głównie na kształtowaniu umiejętnościach życiowych, uczy wartości i prawidłowych przekonań normatywnych dzieci i młodzieży.

Program pt. "Szkolna interwencja profilaktyczna" - jest pomocny w planowaniu wsparcia dla uczniów sięgających po alkohol, papierosy, narkotyki, w tym dopalacze oraz diagnozowaniu stopnia zagrożenia. Uczy nauczycieli, w jaki sposób podejmować interwencję oraz jak rozmawiać i współpracować z rodzicami uczniów sięgających po substancje psychoaktywne.

Zgodnie z badaniami ESPAD z 2015 r. ("European School Survey Project on Alcohol and Drugs"), które od 20 lat obrazują trendy używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów III klas gimnazjów (15-16 lat) i uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych (17-18 lat), obserwuje się brak wzrostu rozpowszechnienia używania tzw. dopalaczy oraz zahamowanie niekorzystnych tendencji w zakresie używania przetworów konopi.