11203/2017 - Wypracowanie uczniom optymalnych warunków technicznych do nauki

Utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach i placówkach jest jednym z podstawowych standardów obowiązujących w systemie oświaty 1 ^.

Za działalność szkoły (placówki) odpowiada jej organ prowadzący, którego zadaniem jest w szczególności, zapewnienie warunków działania szkoły (placówki), w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki, a także wykonywanie remontów obiektów szkolnych oraz zadań inwestycyjnych w tym zakresie 2 ^. Bezpośrednią odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w szkole (placówce) ponosi jej dyrektor, z mocy ustawy obowiązany wykonywać zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę (placówkę) 3 ^. Zadania dyrektora szkoły (placówki) w tym zakresie wynikają wprost z art. 207 Kodeksu pracy 4 oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. 5 Przestrzeganie obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i uczniów podlega nadzorowi ze strony organu prowadzącego szkołę (placówkę) 6 ^. Zagadnienia obejmujące zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki są także przedmiotem nadzoru pedagogicznego 7 ^.

Pomieszczenia sanitarnohigieniczne szkoły lub placówki powinny mieć zapewnioną ciepłą i zimną wodę oraz środki higieny osobistej, a urządzenia muszą być utrzymane w czystości i w stanie pełnej sprawności technicznej. Przestrzeganie obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i uczniów podlega nadzorowi ze strony organu prowadzącego szkołę lub placówkę 8 oraz nadzorowi pedagogicznemu 9 ^.

Przepis art. 4 rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach określa, że plan zajęć dydaktyczno-wychowawczych powinien uwzględniać potrzebę równomiernego obciążenia zajęciami w poszczególnych dniach tygodnia.

Ze względu na wskazane powyżej uwarunkowania prawne, uwagi i wnioski Najwyższej Izby Kontroli sformułowane w wyniku kontroli pod nazwą "Bezpieczeństwo i higiena nauczania w szkołach publicznych" 10 zostały skierowane nie pod adresem Ministra Edukacji Narodowej, lecz dyrektorów szkół i placówek oraz organów nadzorujących ich działalność. Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli, przyczyną większości nieprawidłowości były zaniedbania dyrektorów szkół. Podkreślono przy tym, że wyeliminowanie wszystkich lub niektórych nieprawidłowości bądź ograniczenie zagrożenia możliwe było jeszcze w toku kontroli w ramach działań własnych szkół bez ponoszenia znaczących nakładów finansowych 11 ^.

Niezależnie od powyższego ustalenia, uwagi i wnioski sformułowane przez Najwyższą Izbę Kontroli zostały wnikliwie przeanalizowane pod kątem zidentyfikowania możliwości podjęcia przez Ministerstwo Edukacji Narodowej działań wspomagających szkoły i organy nadzorujące w eliminowaniu stwierdzonych nieprawidłowości, w szczególności w aspekcie podjęcia ewentualnych systemowych działań legislacyjnych.

Wyniki kontroli NIK wskazują, że naruszanie zasad higieny pracy umysłowej uczniów ma charakter powszechny i występuje w kontrolowanych typach szkół na każdym etapie edukacyjnym 12 ^. Stosowne działania legislacyjne w tym zakresie zostaną podjęte na etapie opracowania projektu rozporządzenia określającego ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny obowiązujące w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Upoważnienie do wydania takiego rozporządzenia zawiera art. 125 ustawy - Prawo oświatowe.

Obowiązek organizowania pracy szkoły z uwzględnieniem zasad higieny pracy umysłowej uczniów został wpisany do art. 110 ust. 4 ustawy - Prawo oświatowe. Przepis ten zobowiązuje dyrektora szkoły wprost do uwzględnienia zasad ochrony zdrowia i higieny pracy przy ustalaniu tygodniowego rozkładu zajęć określającego organizację zajęć edukacyjnych. Problematyka zapewnienia ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa i higieny pracy w szkołach i placówkach oświatowych jest traktowana w polityce oświatowej państwa priorytetowo, co znajduje odzwierciedlenie w określanych przez Ministra Edukacji Narodowej podstawowych kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa 13 ^.

Pragnę także wspomnieć, iż zgodnie z art. 4a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty 14 szkoły i placówki zapewniające uczniom dostęp do Internetu są obowiązane podejmować działania zabezpieczające uczniów przed dostępem do treści, które mogą stanowić zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju, w szczególności zainstalować i aktualizować oprogramowanie zabezpieczające. O doborze konkretnych środków i form realizacji zabezpieczenia decyduje dyrektor szkoły, który sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne.

Zapis ten utrzymano również w ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe 15 (art. 27). Ponadto w art. 1 pkt 21 tej ustawy podkreślono, że system oświaty zapewnia w szczególności upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształtowanie właściwych postaw wobec zagrożeń, w tym zagrożeń związanych z korzystaniem z technologii informacyjno-komunikacyjnych i w sytuacjach nadzwyczajnych.

W podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, która zacznie obowiązywać od 1 września 2017 r., podkreślono, że jedną z najważniejszych umiejętności rozwijanych w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej jest m.in. sprawne i odpowiedzialne posługiwanie się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi (TIK) w procesie uczenia się. Wskazano również, że szkoła podstawowa przygotowuje uczniów do świadomego i odpowiedzialnego korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Wyposaża ich w kompetencje potrzebne do korzystania z różnych cyfrowych zasobów informacyjnych, wyszukiwania i krytycznej analizy informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej.

W celu poprawy warunków nauczania, wychowania i opieki dzieci w młodszym wieku szkolnym w ustawie z dnia 30 sierpnia 2013 r. 16 zmieniającej ustawę o systemie oświaty w art. 61 określone zostały standardy w zakresie liczebności uczniów w oddziale w klasach I - III szkoły podstawowej. Ograniczenie liczby uczniów do 25 w oddziale w klasach I - III szkoły podstawowej daje możliwość stworzenia sprzyjających warunków do realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego w tempie dostosowanym do indywidualnych możliwości psychofizycznych i poznawczych każdego dziecka, służy rozwijaniu zainteresowań oraz wzmocnieniu poczucia bezpieczeństwa najmłodszych uczniów. Zasada ta była wprowadzana stopniowo od roku szkolnego 2014/2015 - począwszy od oddziałów klas I szkoły podstawowych, a od roku szkolnego 2015/2016 zasada ta dotyczyła zarówno oddziałów klas I, jak i oddziałów klas II. W bieżącym roku szkolnym - 2016/2017 wszystkie oddziały klas I - III szkoły podstawowej 17 liczą nie więcej niż 25 uczniów. Oznacza to, że standard w zakresie liczby uczniów w oddziale jest taki sam w wychowaniu przedszkolnym i na I etapie kształcenia ogólnego w szkole podstawowej.

Nowa ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe nie zawiera uregulowań dotyczących maksymalnej liczby uczniów na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych. Dotychczasowe rozwiązania dotyczące liczebności dzieci i uczniów w oddziale przedszkolnym oraz w klasach I-III szkoły podstawowej 18 ^, zostały zachowane w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 marca 2017 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli ^.

Dla oddziału przedszkola integracyjnego i oddziału integracyjnego w przedszkolu ogólnodostępnym oraz w oddziale szkoły integracyjnej i w oddziale integracyjnym w szkole ogólnodostępnej liczba dzieci wynosi nie więcej niż 20, w tym nie więcej niż 5 dzieci lub uczniów niepełnosprawnych.

Przepisy rozporządzenia określają także liczbę dzieci i uczniów w oddziale przedszkola specjalnego i oddziale specjalnym w przedszkolu ogólnodostępnym, a także w oddziale szkoły specjalnej i oddziale specjalnym w szkole ogólnodostępnej. A zatem w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności przewiduje się od 4 do 16 uczniów w danym oddziale.

W każdej szkole część obowiązkowych zajęć edukacyjnych jest organizowana w oddziałach oraz w grupie oddziałowej, międzyoddziałowej, międzyklasowej lub międzyszkolnej - zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół. Przepisy ww. rozporządzenia określają dopuszczalną liczbę uczniów w grupach poszczególnych zajęć edukacyjnych np. języki obce, informatyka - 24 uczniów lub na wychowaniu fizycznym - 26 uczniów oraz na ćwiczeniach lub w laboratoriach - 30 uczniów. Przepisy prawa oświatowego nie określają minimalnej liczby dzieci, koniecznej do stworzenia oddziału.

Uprzejmie informuję, że Ministerstwo Edukacji Narodowej obecnie jest w trakcie przygotowywania projektu ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. W ramach planowanych zmian przewiduje się m.in. określenie ogólnych zasad podziału części oświatowej subwencji ogólnej.

Obecny sposób podziału środków z subwencji oświatowej między jednostki samorządu terytorialnego powoduje naliczenie środków na szkołę proporcjonalnie do liczby uczniów. Oznacza to, że poziom środków otrzymywanych z subwencji w przypadku dużej liczebność uczniów w oddziale jest znacząco większy niż w małych oddziałach, podczas gdy wysokość kosztów prowadzenia oddziału nie zależy tak bardzo od jego wielkości. Taki system powoduje, że bardziej korzystne finansowo jest tworzenie oddziałów o większej liczebności.

Nowa propozycja podziału części kwoty subwencji oświatowej odnosi się do koncepcji finansowania opartego w części na liczbie i rodzajach oddziałów klasowych, a w części na liczbie i charakterystyce uczniów. Zmiana taka jest od lat postulowana przez wiele środowisk. Wydatki ponoszone na naukę dzieci w oddziale klasowym nie zależą tak bardzo od liczby uczniów jak bardzo od nich zależy subwencja oświatowa. Oddział liczący 15 czy 20 uczniów jest uczony przez tę samą liczbę nauczycieli pobierających te same wynagrodzenia. Obecnie subwencja naliczana na oddział 20 uczniów jest większa o 1/3 od subwencji naliczanej na oddział 15 uczniów. Intencją nowego sposobu podziału jest zmniejszenie tej dysproporcji poprzez wsparcie finansowe oddziałów mniejszych.

Powoduje to, że samorząd prowadzący szkoły z małolicznymi oddziałami jest zmuszony w praktyce do ich finansowania poprzez tworzenie na swoim terenie szkół dużych i finansowania małych szkół z subwencji naliczanej na duże szkoły.

Celem nowego sposobu podziału jest lepsze dostosowanie dochodów organów prowadzących szkoły i placówki oświatowe do ponoszonych wydatków.

Zmiany zaproponowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w zakresie sposobu podziału subwencji oświatowej będą korzystniejsze dla szkół, których wielkość oddziału jest mniejsza niż średnia wielkość oddziału w kraju. Jednak ostateczna decyzja o tworzeniu oddziałów należy do jednostki samorządu terytorialnego i jest częścią polityki oświatowej prowadzonej przez samorząd na swoim terenie. Zmniejszenie się liczebności oddziałów będzie również wynikało z wdrażania reformy oświaty wygaszającej gimnazja. Z uwagi na różnicę w wielkości oddziałów w gimnazjum (22,5) i w obecnej szkole podstawowej (17,6) nastąpi dostosowanie wielkości oddziałów klas VII i VIII do wielkości oddziałów obecnych szkół podstawowych, tj. do oddziałów mniej licznych niż by to miało miejsce w przypadku gimnazjum.

Z danych OECD (EaG 2016) wynika, że w roku szkolnym 2013/2014 wielkość oddziału w szkole podstawowej w Polsce wynosiła 18 uczniów (średnia dla krajów OECD - 21 uczniów), zaś w gimnazjum 22 uczniów na oddział (średnia dla krajów OECD - 23 uczniów).

Dane OECD wskazują, że w szkołach polskich średnia wielkość oddziału jest niższa niż w krajach OECD.

Odnosząc się do problemu ciężkich tornistrów, uprzejmie wyjaśniam, że szkoły i placówki są obowiązane do zapewnienia uczniom możliwości pozostawienia części podręczników i przyborów szkolnych w pomieszczeniach szkolnych 20 ^. Podkreślam, że kontrole prowadzone w szkołach i placówkach przez służby sanitarne egzekwują wywiązywanie się z tego obowiązku.

Podsumowując należy stwierdzić, że Ministerstwo Edukacji Narodowej w przepisach prawa oświatowego jednoznacznie zobowiązało szkoły i placówki do przestrzegania zasad higieny pracy uczniów i dostosowało liczebność oddziałów do rodzaju zajęć edukacyjnych, możliwości psychofizycznych oraz indywidualnych potrzeb uczniów. Zadaniem organów prowadzących szkoły i placówki oraz ich dyrektorów jest dostosowanie warunków lokalowych do właściwej organizacji pracy szkoły/placówki, zgodnej z przepisami prawa.

Pragnę poinformować Panią Poseł, że organy nadzoru pedagogicznego będą kontrolować i monitorować działalność szkół i placówek w zakresie zapewnienia uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki, a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości wydadzą stosowne zalecenia.