10581/2017 - Podstawa programowa

Do opracowania podstaw programowych zostali powołani przez Ministra Edukacji Narodowej eksperci z zakresu poszczególnych dziedzin nauki.

Do publicznej wiadomości Ministerstwo Edukacji Narodowej zawsze podaje nazwiska przewodniczących zespołów przedmiotowych, którzy koordynują pracę oraz są odpowiedzialni za efekty. W dniu 28 października 2016 r. na stronie internetowej MEN zostały opublikowane nazwiska przewodniczących poszczególnych zespołów.

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego 1 precyzyjnie określa osiągnięcia dziecka na koniec wychowania przedszkolnego w zakresie następujących obszarów rozwoju dziecka:

* fizycznego,

* emocjonalnego,

* społecznego,

* poznawczego.

Wymagania określone w poznawczym obszarze rozwoju definiują umiejętności i wiadomości, których opanowaniem powinno wykazywać się dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole, np.:

* posługuje się językiem polskim w mowie zrozumiałej dla dzieci i osób dorosłych, mówi płynnie, wyraźnie, rytmicznie, poprawnie wypowiada ciche i głośne dźwięki mowy,

* rozpoznaje litery, odczytuje krótkie wyrazy,

* odpowiada na pytania, objaśnia kolejność zdarzeń w prostych historyjkach obrazkowych, recytuje wierszyki, układa i rozwiązuje zagadki,

* śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru oraz łatwe piosenki ludowe,

* wykonuje własne eksperymenty graficzne farbą, kredką, ołówkiem, mazakiem itp.,

* przetwarza obraz ruchowy na graficzny i odwrotnie, samodzielnie planuje ruch przed zapisaniem, np. znaku graficznego, litery i innych w przestrzeni sieci kwadratowej lub liniatury, określa kierunki i miejsca na kartce papieru,

* klasyfikuje przedmioty według: wielkości, kształtu, koloru, przeznaczenia,

* rozróżnia podstawowe figury geometryczne (koło, kwadrat, trójkąt, prostokąt),

* eksperymentuje, szacuje, przewiduje, dokonuje pomiaru długości przedmiotów, wykorzystując np. dłoń, stopę, but,

* określa kierunki i ustala położenie przedmiotów w stosunku do własnej osoby, a także w stosunku do innych przedmiotów, rozróżnia stronę lewą i prawą,

* przelicza elementy zbiorów, posługuje się liczebnikami głównymi i porządkowymi, rozpoznaje cyfry oznaczające liczby od 0 do 10, eksperymentuje z tworzeniem kolejnych liczb, wykonuje dodawanie i odejmowanie w sytuacji użytkowej, liczy obiekty, odróżnia liczenie błędne od poprawnego,

* posługuje się w zabawie i w trakcie wykonywania innych czynności pojęciami dotyczącymi następstwa czasu,

* posługuje się pojęciami dotyczącymi zjawisk przyrodniczych,

* podejmuje samodzielną aktywność poznawczą np. oglądanie książek, korzystanie z nowoczesnej technologii itd.,

* rozumie bardzo proste polecenia w języku obcym nowożytnym i reaguje na nie; powtarza rymowanki i proste wierszyki, śpiewa piosenki w grupie; rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych lub czytanych.

Niezasadne jest stwierdzenie, że w edukacji wczesnoszkolnej brak jest wymagań dotyczących tolerancji i akceptacji osób innej narodowości, kultury i wyznania.

Preambuła nowej podstawy programowej dla szkoły podstawowej stanowi, że edukacja w szkole podstawowej ma wprowadzić uczniów w świat wartości. Podstawa programowa wymienia wartości takie, jak ofiarność, współpraca, solidarność, altruizm, patriotyzm i szacunek dla tradycji, budowanie relacji społecznych, poczucie godności własnej osoby i szacunek dla godności innych osób.

Cele ogólne kształcenia i wychowania określone w preambule dokumentu to imperatyw, któremu podporządkowane są wszystkie działania edukacyjne podejmowane w szkole.

Jeżeli chodzi natomiast o szczegółowe wymagania z zakresu edukacji społecznej, to wskazują one, że uczeń powinien szanować zwyczaje i tradycje różnych grup społecznych i narodów, umieć przedstawić i porównać zwyczaje ludzi, np. dotyczące świąt w różnych regionach Polski, a także w różnych krajach.

Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej wskazuje, że w zakresie poznawczego rozwoju uczeń osiąga potrzebę i umiejętność samodzielnego, refleksyjnego, logicznego, krytycznego i twórczego myślenia oraz umiejętność czytania na poziomie umożliwiającym samodzielne korzystanie z niej w różnych sytuacjach życiowych, w tym kontynuowanie nauki na kolejnym etapie edukacyjnym i rozwijanie swoich zainteresowań.

Uczeń powinien zdobyć umiejętność rozumienia legend, faktów historycznych, tradycji, elementów kultury, materialnej i duchowej oraz pojęć i symboli z nimi związanych, takich jak: rodzina, dom, naród.

Wykaz lektur dla klas I-III szkoły podstawowej został wzbogacony o propozycję lektur do wspólnego i indywidualnego czytania, która uwzględnia aktualny kanon literatury dziecięcej uzupełniony o wartościową literaturą współczesną. Przyjęto założenie, że nauka czytania w przedszkolu i klasach I-III powinna być oparta na pracy z lekturą. Czytanie dzieciom i z dziećmi oraz organizowanie sytuacji dydaktycznych ułatwiających odbiór tekstów literackich powinno wzbudzić w dzieciach motywację do czytania, stale poszerzać ich ogólną wiedzę o świecie, wzbogacać zasób słownictwa, tworzyć sieć skojarzeń, aby dziecko było zdolne do rozumienia i tzw. konkretyzacji. Nauki czytania nie można utożsamiać z nauką liter i zaczynać od ich poznawania. To w trakcie nauki czytania poprzez zabawy z tekstem literackim dzieci odkrywają litery.

Edukacja wczesnoszkolna jest prowadzona w formie kształcenia zintegrowanego, które nie wyodrębnia przedmiotów. Podstawowym założeniem koncepcji kształcenia zintegrowanego jest konieczność wieloaspektowej, wielokierunkowej aktywizacji dziecka, potrzeba stałego diagnozowania osiągnięć rozwojowych, wspieranie funkcji stymulujących rozwój. Oznacza to, że co do zasady dla edukacji wczesnoszkolnej nie wskazuje się liczby godzin, jaką należy przeznaczyć na realizację poszczególnych zajęć edukacyjnych.

W rozporządzeniu w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół 2 jest mowa o tym, że w klasach I-III szkoły podstawowej podziału godzin w każdej klasie na poszczególne obowiązkowe zajęcia edukacyjne (edukacja polonistyczna, język obcy nowożytny, edukacja muzyczna, edukacja plastyczna, edukacja społeczna, edukacja przyrodnicza, edukacja matematyczna, edukacja informatyczna i edukacja techniczna) dokonuje nauczyciel prowadzący te zajęcia.

Wyjątek stanowią zajęcia wychowania fizycznego, na których realizację należy przeznaczyć po 3 godziny tygodniowo w każdej klasie.

Decyzję o wprowadzeniu takiej regulacji podjęto na mocy uzgodnień z Ministerstwem Sportu i Turystyki. Określenie obowiązkowej liczby godzin, które muszą być przeznaczone na organizację aktywności fizycznej ma na celu podnoszenie sprawności fizycznej oraz zapobieganie wadom postawy i otyłości u dzieci.

Podstawa programowa określa zestawy obowiązkowych treści nauczania, które są dostosowane do wieku, potrzeb i możliwości poznawczych uczniów danego etapu edukacyjnego.

Wymiar godzin przeznaczonych na realizację treści programowych określa rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół.

Zakres treści nauczania ustalonych w podstawie programowej jest ściśle skorelowany z liczbą godzin zapewniającą ich pełną i rzetelną realizację.

Podstawa programowa nie narzucała dotychczas i nadal nie narzuca kolejności, w jakiej powinny być omawiane treści nauczania określone dla danego przedmiotu.

Cele kształcenia i treści nauczania ustalone w podstawie programowej nauczyciele realizują według własnego programu nauczania, w którym układają treści programowe zgodnie z przyjętą koncepcją dydaktyczną.

Ponadto program nauczania może obejmować treści wykraczające poza zakres treści nauczania ustalonych w podstawie programowej. 3 Co więcej, w realizacji treści programowych nauczyciel oprócz możliwości uczniów powinien także uwzględnić ich potrzeby i zainteresowania.

W każdej szkole podejście nauczycieli do realizacji obowiązkowych treści nauczania jest inne - szkoła ma w tym zakresie zagwarantowaną pełną autonomię.

Natomiast elastyczne podejście nauczycieli do realizacji treści programowych powinno sprzyjać większemu zaangażowaniu uczniów w proces nauczania - uczenia się.

Zatem o korelację międzyprzedmiotową powinni zadbać nauczyciele w danej szkole, prowadząc w tym zakresie ścisłą współpracę.

W nowej podstawie programowej zachowane zostały formy zapisów jako efektów kształcenia (formuła wprowadzona reformą z 2009 r.)

Przywrócono natomiast linearny układ treści nauczania, który opiera się na uporządkowanej, systematycznej wiedzy jako podstawie kształtowania umiejętności. W dokumencie podkreśla się, aby treści lekcji skoncentrowane były na przewodnim zagadnieniu i zależnościach, co pozwoli uniknąć wprowadzaniu zbędnych wątków pobocznych oraz schematyczno-encyklopedycznego stylu.

Ułożenie treści w sposób szeregowy od początku do końca procesu nauczania sprzyja opanowaniu przez ucznia poszczególnych partii materiału, następnie zdobyte wiedza i umiejętności są rozwijane i poszerzane.

Takie podejście zapewnia kształceniu ogólnemu spójność i konsekwencję. Uczeń natomiast zawsze będzie wiedział, do jakich partii materiału wrócić, aby lepiej opanować wymagania bieżące, a w konsekwencji całość materiału. Linearne ułożenie treści nauczania powinno skutkować lepszym przygotowaniem uczniów do nauki w szkołach ponadpodstawowych.

W latach 2010-2015 przeprowadzono szereg ogólnopolskich badań dotyczących jakości nauczania języka polskiego na różnych etapach kształcenia. Wypływają z nich następujące wnioski:

* uczniowie kończący poszczególne etapy kształcenia mają duże braki w wiadomościach i umiejętnościach we wszystkich obszarach kształcenia,

* najsłabszą stroną badanych jest umiejętność formułowania argumentów i tworzenia logicznej, spójnej oraz poprawnej pod względem językowym wypowiedzi,

* uczniowie wykazują się niskimi kompetencje literackimi, a jeśli chodzi o czytelnictwo, zauważalny jest wyraźny regres pomimo luźnej puli lektur obowiązkowych i zwiększenia propozycji książek bliskich tematycznie wiekowi rozwojowemu uczniów oraz niski poziom kompetencji językowych uczniów,

* konieczne jest skrupulatne egzekwowanie na lekcjach języka polskiego realizacji programu w zakresie wiedzy o języku, zarówno o jego właściwościach systemowych, jak i - przede wszystkim - o sposobach odpowiedniego posługiwania się nim w różnych sytuacjach międzyludzkich, relacji prywatnych i publicznych.

Skonstatowano, że powrót do filologii, ale pojmowanej jak najbardziej klasycznie, jest koniecznością. Należy zatem sięgnąć do sprawdzonych metod filologii i retoryki, które uczą rozpoznawania znaczeń. Ponadto wskazano, że w dydaktyce należy koniecznie położyć nacisk na erudycję.

Podstawa programowa języka polskiego wprowadza więc m.in. następujące zmiany:

* poszerzenie podstawowych elementów wiedzy o języku,

* wyznaczenie niezbędnego obszaru praktycznych umiejętności językowych w zakresie sztuki retorycznej (zwłaszcza mówienia), tzw. twórczego pisania (nie tylko w postaci tradycyjnych gatunków szkolnych), tudzież przestrzegania zasad kultury i etyki słowa,

* zanegowanie potrzeby przyswojenia sobie przez uczniów wiedzy o cechach języka jako takiego.

Odnosząc się do uwagi Pani Poseł dotyczącej wymagań zdefiniowanych w podstawie programowej języka polskiego, pozwolę sobie zacytować fragmenty zapisów w dokumencie, które pokazują, że katalog wymagań jest zróżnicowany i zachęca do swobodnego wypowiadania się.

W klasach IV-VI uczeń: uczestniczy w rozmowie na zadany temat, redaguje scenariusz filmowy na podstawie fragmentów książki oraz własnych pomysłów; dokonuje selekcji informacji; rozwija umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną i wykorzystuje te umiejętności do prezentowania własnych zainteresowań.

Uczeń w klasach VII-VIII; wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi, etycznymi i dokonuje ich hierarchizacji; rozwija swoje uzdolnienia i zainteresowania; uczestniczy w projektach edukacyjnych (np. tworzy różnorodne prezentacje, projekty wystaw, realizuje krótkie filmy z wykorzystaniem technologii multimedialnych); rozwija umiejętności samodzielnej prezentacji wyników swojej pracy; rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii.

Zadaniem nauczyciela języka polskiego na II etapie edukacyjnym jest przede wszystkim m.in. wychowywanie świadomego odbiorcy i uczestnika kultury, szczególnie dzieł literackich, rozwijanie w uczniu ciekawości świata, motywacji do poznawania kultury własnego regionu oraz dziedzictwa narodowego, kształtowanie postawy otwartości wobec innych kultur i szacunku dla ich dorobku, rozwijanie umiejętności komunikowania się w różnych sytuacjach oraz sprawnego posługiwania się językiem polskim w zależności od celu wypowiedzi, rozwijanie umiejętności formułowania myśli, operowania bogatym słownictwem oraz wykorzystywania go do opisywania świata, oceniania postaw i zachowań ludzkich z zachowaniem zasad etyki i kultury języka, kształcenie umiejętności posługiwania się różnymi gatunkami wypowiedzi ustnej i pisemnej, potrzebnymi w dalszej edukacji oraz różnych sytuacjach życiowych kształtowanie samodzielności w docieraniu do informacji, rozwijanie umiejętności ich selekcjonowania, krytycznej oceny oraz wykorzystania we własnym rozwoju.

Praca nauczyciela języka polskiego w klasach IV-VIII szkoły podstawowej obejmuje tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi zainteresowań uczniów i ich zdolności poznawczych.

Nauczyciel w organizowaniu procesu dydaktycznego jest zobowiązany do stosowania rozwiązań metodycznych, które zapewnią integrację kształcenia literackiego, językowego i kulturowego oraz rozwój intelektualny i emocjonalny uczniom o różnym typie inteligencji. W swojej pracy powinien wykorzystywać metody takie jak dyskusja i debata, drama lub projekt edukacyjny, które wspomagają rozwój samodzielnego docierania do informacji i prezentowania efektów kształcenia przez uczniów.

Wykaz lektur obowiązkowych dla klas IV-VI składa się z 18 pozycji, pośród których kilka to pojedyncze utwory poetyckie, wybrane fragmenty Biblii i wybrane mity - nie jest zatem za szeroki.

W klasach VII-VIII pozycji obowiązkowych jest 12, a ponadto wiersze do wyboru przez nauczyciela.

Uprzejmie wyjaśniam ponadto, że cele kształcenia i treści nauczania przedmiotu język polski zostały sformułowane dla czterech obszarów, tj. kształcenia literackiego i kulturowego, kształcenia językowego, tworzenia wypowiedzi i samokształcenia, a ich realizacja w klasach IV-VIII szkoły podstawowej wymaga zintegrowania, które ma służyć osiągnięciu przez ucznia szkoły podstawowej umiejętności celowego i świadomego posługiwania się językiem polskim.

Wykaz lektur dla uczniów klas IV-VIII szkoły podstawowej złożony jest z pozycji obowiązkowych i uzupełniających (do wyboru przez nauczyciela), a jego trzon stanowią wybrane dzieła klasyki polskiej i światowej oraz literatura dla dzieci i młodzieży.

Wybór tekstów literackich stanowi punkt wyjścia do refleksji i powinien prowadzić ucznia do zintegrowanego rozwoju oraz zakorzenienia w tradycji i kulturze narodowej, a także w wartościach.

Egzamin ósmoklasisty będzie przeprowadzany, począwszy od roku szkolnego 2018/2019. 4

W latach szkolnych 2018/2019-2020/2021 egzamin ósmoklasisty będzie obejmował następujące przedmioty obowiązkowe:

Historia, biologia, chemia, fizyka lub geografia to przedmioty, spośród których uczniowie będą wybierali jeden przedmiot, przystępując do egzaminu ósmoklasisty roku szk. 2021/2022. W tym zakresie nie prowadzi się jeszcze prac w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.

Nauczyciele będą mieli zatem czas, aby spokojnie zrealizować wszystkie treści nauczania podstawy programowej, a uczniowie, aby dobrze przygotować się do tej części egzaminu. Warto również zaznaczyć, że arkusze egzaminacyjne zawsze obejmują tylko wybrane zagadnienia z podstawy programowej.

Do dnia 1 września 2017 r. Centralna Komisja Egzaminacyjna opracuje i ogłosi w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej informator zawierający w szczególności przykładowe zadania, jakie mogą wystąpić na egzaminie ósmoklasisty w latach 2018/2019-2020/2021.

Natomiast do dnia 1 września 2020 r. CKE opracuje i ogłosi w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej informatory zawierające w szczególności przykładowe zadania, jakie mogą wystąpić na egzaminie ósmoklasisty przeprowadzanego od roku szk. 2021/2022. 5

Jak wynika z powyższego, obawa, że zakres treści programowych historii w szkole podstawowej może wpłynąć negatywnie na wyniki egzaminu po klasie ósmej, jest bezzasadna.

Podstawa programowa wskazuje, że nauczanie matematyki powinno być dostosowane do konkretnego etapu rozwojowego i możliwości intelektualnych uczniów. Edukacja matematyczna w szkole podstawowej została zaplanowana jako spójny i komplementarny proces nauczania, który przygotuje uczniów do kontynuacji nauki w szkołach ponadpodstawowych. W klasach I-III uczniowie opanowują wiadomości i umiejętności, które stanowią bazę do nauczania przedmiotowego w starszych klasach. Na tym etapie edukacyjnym nauczanie matematyki powinno być organizowane w taki sposób, aby uczniowie koncentrowali się na odniesieniach do znanej sobie rzeczywistości, a stosowane pojęcia i metody powinny być powiązane z obiektami, występującymi w znanym środowisku. Ostatnie lata szkoły podstawowej to w przypadku matematyki czas na wprowadzenie pojęć i własności, które pozwolą na doskonalenie myślenia abstrakcyjnego, a w konsekwencji na naukę przeprowadzania rozumowań i poprawnego wnioskowania w sytuacjach nowych, a także dotyczących zagadnień złożonych i nietypowych.

Podstawy programowe poszczególnych przedmiotów jako pełny zestaw obowiązkowych celów kształcenia i treści nauczania będzie można oszacować wówczas, gdy zostaną opracowane podstawy programowe dla szkół ponadpodstawowych.

Przekazanie do prekonsultacji wstępnych projektów podstaw programowych dla szkół ponadpodstawowych przewiduje się od drugiej połowy kwietnia br.