Dauter Bogusław, Wyznaczenie i zmiana składu orzekającego w drodze losowania

Wyznaczenie i zmiana składu orzekającego w drodze losowania

Określenie składu orzekającego sprowadza się do wskazania konkretnych sędziów czy też konkretnego sędziego, którzy będą uprawnieni do orzekania lub podejmowania czynności procesowych w konkretnej sprawie w danym sądzie w charakterze organu procesowego, czyli „sądu” (por. M. Romańska [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz (red. T. Woś), wyd. 4, Warszawa 2011, s. 195, B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, wydanie 3, Warszawa 2011, s. 68).

Wyznaczanie składu orzekającego w drodze losowania reguluje w odniesieniu do WSA rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 5 sierpnia 2015 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania wojewódzkich sądów administracyjnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1177, z późn. zm.; dalej: reg.WSA), natomiast w odniesieniu do NSA - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 4 lipca 2020 r. Regulamin Naczelnego Sądu Administracyjnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1202, z późn. zm., dalej reg.NSA). Procedura przedstawia tryb wyznaczania składu orzekającego i jego zmiany w drodze losowania w postępowaniu przed WSA i NSA. Procedura przedstawia tryb wyznaczania składu orzekającego i jego zmiany w drodze losowania w postępowaniu przed WSA i NSA, w tym także na potrzeby wprowadzonej w 2022 r. instytucji badania spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności.

1. Tryb wyznaczania składu orzekającego, jak wynika z art. 17 § 1 p.p.s.a. określają regulaminy wewnętrznego urzędowania sądów administracyjnych, wydane na podstawie odrębnej ustawy. Przepis art. 17 § 2 p.p.s.a. stanowi z kolei, że zmiana składu orzekającego może nastąpić jedynie z przyczyn losowych albo gdy sędzia nie może uczestniczyć w składzie orzekającym z powodu przeszkód prawnych.

2. Wyznaczenie składu orzekającego w drodze losowania stanowi odstępstwo od zasady wyznaczania składu orzekającego w formie zarządzenia i może mieć miejsce w ściśle określonych sytuacjach. Wyznaczanie składu orzekającego w tym trybie służy kształtowaniu pozytywnego wizerunku sądownictwa (zob. B. Dauter, op. cit., s. 71).

3. Regulacje zawarte w reg.WSA i reg.NSA w przedmiocie wyznaczania składu orzekającego w drodze losowania są zasadniczo zbieżne.

4. Według przepisów reg.WSA przewodniczący wydziału (albo sędzia pełniący jego obowiązki) z urzędu zarządza wyznaczenie składu orzekającego w drodze losowania:

- w sprawie przekazanej sądowi do ponownego rozpoznania (art. 185 § 2 p.p.s.a.);

- w razie wyłączenia sędziego (zob. art. 18-22 p.p.s.a.);

- w razie badania spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności (zob. art.5a p.u.s.a.);

- w sprawie ze skargi o wznowienie postępowania (zob. art. 283 w związku art. 275 p.p.s.a.).

Stanowią o tym odpowiednio § 28 ust. 1 pkt 1-4 reg.WSA.

5. Z kolei według przepisów reg.NSA przewodniczący wydziału (albo sędzia pełniący jego obowiązki) z urzędu zarządza wyznaczenie składu orzekającego w drodze losowania:

- w przypadku wyłączenia sędziego (zob. art. 18-22 p.p.s.a.);

- w przypadku badania spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności (zob. art. 5a p.u.s.a.) albo rozpoznania zażalenia na postanowienie wydane na skutek rozpoznania wniosku o badanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności;

- w sprawie ze skargi o wznowienie postępowania (zob. art. 283 w związku art. 275 p.p.s.a.).

Stanowią o tym odpowiednio § 29 ust. 1 pkt 1-3 reg.NSA.

6. Pomimo tego, że reg.NSA wprost na to nie wskazuje, przez analogię z art. 283 p.p.s.a., należy przyjąć, że przewodniczący wydziału w NSA zarządza wyznaczenie składu orzekającego w drodze losowania także w przypadku skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (por. art. 285i § 2 p.p.s.a.).

1. Regulaminy przewidują także możliwość wyznaczenia w drodze losowania składu orzekającego z inicjatywy uprzednio wyznaczonego sędziego sprawozdawcy. W istocie jest to zatem sytuacja, w której dochodzi do zmiany składu orzekającego.

2. W WSA sędzia sprawozdawca może wystąpić z wnioskiem do prezesa sądu (WSA) o wyznaczenie składu orzekającego w drodze losowania, jeżeli przemawiają za tym szczególnie uzasadnione względy (por. § 28 ust. 2 reg.WSA).

3. W NSA z analogicznych powodów sędzia sprawozdawca z wnioskiem może zwrócić się do Prezesa Izby (por. § 29 ust. 2 reg.NSA).

4. Biorąc pod uwagę, że zarówno wyznaczenie składu orzekającego, jak i jego zmiana w drodze losowania może mieć miejsce w ściśle określonych sytuacjach przyjąć należy, że sędzia sprawozdawca w uzasadnieniu wniosku, który co do zasady powinien mieć formę pisemną, zobligowany jest do wykazania ziszczenia się przesłanki „szczególnie uzasadnionych względów”.

5. Przykładowo może to mieć miejsce, jeżeli sprawa ma szeroki kontekst społeczny i jest nagłośniana medialnie, czy też sędzia sprawozdawca, na skutek zbiegu okoliczności, wielokrotnie rozpoznawał sprawy tej samej strony (zob. B. Dauter, op. cit., s. 72).