Dauter Bogusław, Stwierdzenie prawomocności orzeczenia

Stwierdzenie prawomocności orzeczenia

Procedura przedstawia tryby stwierdzania prawomocności orzeczenia oraz opisuje skutki tego stanu rzeczy. Prawomocność orzeczenia stanowi konwencjonalne potwierdzenie rozstrzygnięcia sądu i jest prawnie usankcjonowaną metodą zamykania toczącego się dyskursu operatywnego (zob. M. Król, Teoretycznoprawna koncepcja prawomocności, Łódź 1992, s. 84) Jak wskazuje M. Zirk-Sadowski, każdy współczesny kontynentalny system prawa zakłada konstrukcję zamknięcia argumentacji prawniczej w postaci instytucji prawomocności orzeczenia (por. tegoż, Rozumienie ocen w języku prawnym, Łódź 1984, s. 159).

W odniesieniu do orzeczeń sądów administracyjnych prawomocność definiowana jest jako konstrukcja zapewniająca atrybut wiązania w czasie dokonanej przez sąd ocenie zgodności z prawem kontrolowanego aktu lub czynności; innymi słowy, prawomocność oznacza moc wiążącą orzeczenia w czasie (T. Woś, Prawomocność orzeczeń sądu administracyjnego, Przegląd Prawa Publicznego 2007, nr 5, s. 52; tenże [w:] T. Woś (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 752; postanowienie NSA z dnia 16 września 2008 r., II GSK 397/07, ONSAiWSA 2008, nr 6, poz. 95). Prawomocność polega tym samym na wyłączeniu dalszego postępowania w sprawie, bowiem nikt nie może negować faktu wydania, treści orzeczenia oraz jego powagi rzeczy osądzonej (R. Hauser, M. Wierzbowski (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 573). Chodzi tu o petryfikację skutków prawnych wywołanych przez orzeczenie sądu administracyjnego.

Tradycyjnie przyjmuje się, że orzeczenie prawomocne wywołuje skutki zarówno o charakterze formalnym, jak i materialnym (odnośnie do tego, że podział ten odnosi się do skutków prawomocności, a nie jej typów - por np. J.S. Langrod, Res iudicata w prawie administracyjnym, Kraków 1931, s. 64–65). Pod względem formalnym polegają one na niezaskarżalności orzeczenia zwykłymi środkami odwoławczymi. Natomiast, gdy chodzi o materialny aspekt prawomocności orzeczenia, brane są pod uwagę skutki prawne rozstrzygnięcia ze względu na treść zawartą w orzeczeniu sądowym. W tym ostatnim zakresie prawomocne orzeczenie sądowe wywołuje skutki prawne poza postępowaniem, w którym zostało wydane, co do zasady w postaci zakazu badania danego zagadnienia w późniejszym (kolejnym) postępowaniu (por. J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2010, s. 392 i n.; wyrok NSA z dnia 19 grudnia 2012 r., I FSK 62/12). W p.p.s.a. oba ww. aspekty prawomocności znalazły wyraz odpowiednio w art. 168 i art. 170 p.p.s.a. W literaturze przedmiotu powyższy podział bywa również kwestionowany, jako nieprzydatny dla opisu istoty prawomocności orzeczenia sądu administracyjnego. W zamian proponuje się wyodrębnienie pozytywnych (art. 170 p.p.s.a.) i negatywnych (art. 171 p.p.s.a.) skutków orzeczeń sądów administracyjnych, tj. odpowiednio co do wynikającej z orzeczenia oceny zgodności z prawem kontrolowanego aktu lub czynności (związanie stanem prawnym utworzonym prawomocnym orzeczeniem) oraz niemożności późniejszej modyfikacji orzeczenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym (T. Woś, jw., s. 751–753, 760 i n., 773 i n.). Z tej ostatniej perspektywy konstrukcja art. 170 p.p.s.a. jest krytykowana; zarzuca się z jednej strony pominięcie w zakresie podmiotowym związania - wzorem art. 365 § 1 k.p.c. - kategorii „organów administracji publicznej”, a z drugiej niepotrzebne ujęcie kategorii „innych osób” (szerzej tamże, s. 760–762).

Prawomocność w postępowaniu sądowoadministracyjnym może zostać stwierdzona zarówno na skutek wniosku strony (uczestnika postępowania - art. 12 p.p.s.a.), jak i z urzędu, w zależności od typu orzeczenia (art. 169 p.p.s.a.).

1. Z przymiotu prawomocności korzystają przede wszystkim wyroki oraz postanowienia, ponieważ to te zwłaszcza akty sądowe ustawa kwalifikuje jako orzeczenia, a ponadto w określonym zakresie również zarządzenia przewodniczącego (por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2012, s. 584).

2. Wniosek o stwierdzenie prawomocności orzeczenia, o którym mowa w art. 169 § 1 ab initio p.p.s.a., jest niezbędny do uzyskania stwierdzenia prawomocności tylko tych orzeczeń sądów administracyjnych, które nie kończą postępowania sądowoadministracyjnego. Z treści art. 169 w zw. z art. 286 § 1 p.p.s.a. wynika bowiem, że przed zwrotem akt organowi administracji publicznej powinno nastąpić (z urzędu) stwierdzenie prawomocności każdego orzeczenia sądu administracyjnego kończącego postępowanie sądowoadministracyjne, niezależnie od tego czy strona (uczestnik postępowania) złożyła stosowny wniosek w tej materii (zob. np. T. Woś, jw., s. 759; M. Kobak, Prawomocność formalna orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, ZNSA 2007, nr 2, s. 38).

3. W doktrynie prawa cywilnego prezentowany jest pogląd, że wniosek o stwierdzenie prawomocności orzeczenia nie powinien dotyczyć postanowień i zarządzeń wydawanych w kwestiach incydentalnych, gdyż mają one znaczenie tylko w ramach postępowania (por. np. A. Jakubecki [w:] H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I, Warszawa 2011, s. 1141).

4. Stwierdzenie prawomocności orzeczenia, aczkolwiek dopuszczalne, nie wydaje się niezbędne w stosunku do tych orzeczeń, które nadają się do wykonania w drodze egzekucji sądowej (np. zwrot kosztów postępowania). W odniesieniu do tej grupy orzeczeń znaczenie ma przede wszystkim nadanie im klauzuli wykonalności (tamże).

5. Wystąpienie z wnioskiem o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię orzeczenia, jak i wydanie orzeczenia w tych kwestiach, nie ma wpływu na bieg terminu uprawomocnienia poddanego rektyfikacji orzeczenia, ponieważ wystąpienie z tymi wnioskami nie ma wpływu na bieg terminu do wniesienia środka odwoławczego (art. 159 p.p.s.a.).

Z treści art. 169 w zw. z art. 286 § 1 p.p.s.a. wynika, że sąd z urzędu stwierdzi prawomocność orzeczenia, jeżeli z jego wydaniem wiąże się zwrot akt organowi administracji publicznej. Stwierdzenie prawomocności orzeczenia w tym trybie dotyczy w związku z tym tylko orzeczeń kończących postępowanie sądowoadministracyjne.