Stefański Ryszard A., Stosowanie zabezpieczenia majątkowego

Stosowanie zabezpieczenia majątkowego

W razie zarzucenia oskarżonemu popełnienia przestępstwa, za które lub w związku z którym można orzec:

1) grzywnę,

2) świadczenie pieniężne,

3) przepadek,

4) środek kompensacyjny (obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie, nawiązkę),

5) zwrot pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi korzyści majątkowej, jaką sprawca osiągnął z popełnionego przestępstwa, albo jej równowartości, może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania tego orzeczenia na mieniu oskarżonego lub na mieniu, które objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa, z którego popełnienia została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa znacznej wartości, albo przestępstwo, z którego została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica jest nie niższa niż 5 lat, lub popełnionego w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku (art. 45 § 2 k.k.), jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione (art. 291 § 1 k.p.k.).

Zabezpieczenie wykonania orzeczenia przepadku lub zwrot pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi korzyści majątkowej, jaką sprawca osiągnął z popełnionego przestępstwa, albo jej równowartości może nastąpić również na:

a)mieniu w postaci przedsiębiorstwa osoby fizycznej, która z popełnienia sprawca osiągnęła, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, jeżeli przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści;

b) mieniu w postaci przedsiębiorstwa osoby fizycznej, nie stanowiącym jej własności która z popełnienia przestępstwa osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, jeżeli przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści, a jego właściciel chciał, aby przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści albo, przewidując taką możliwość, na to się godził (art. 291 § 2 k.p.k. w zw. z art. 44a § 2 k.k.);

c) niezależnie od tego, czy wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego - na mieniu, które podlegałoby:

- osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, na którą zostało przeniesione mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwo, z którego popełnienia została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa znacznej wartości, albo przestępstwo, z którego została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica jest nie niższa niż 5 lat, lub popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa za korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa (art. 291 § 2 k.p.k. w zw. z art. 45 § 3 k.k.);

- osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawne, które podlegałoby przepadkowi w razie umorzenia postępowania z powodu znikomej społecznej szkodliwości czynu jest znikoma, warunkowego umorzenia postępowania lub stwierdzenia, że sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności, albo jeżeli zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego, a także w razie śmierci sprawcy, umorzenia postępowania z powodu jego niewykrycia albo w przypadku zawieszenia postępowania w sprawie, w której nie można ująć oskarżonego albo oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, jeżeli zebrane dowody wskazują, że w razie skazania zostałby orzeczony przepadek (art. 291 § 2 k.p.k. w zw. z art. 45a § 1 i 2 k.k.);

- stanowiącym korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową dużej wartości, albo przestępstwa skarbowego, z którego sprawca osiągnął lub mógł osiągnąć, chociażby pośrednio, korzyść majątkową, zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica jest wyższa niż 3 lata, lub popełnionego w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa skarbowego, które zostało przeniesione na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym i będące w jej władaniu, chyba że na podstawie okoliczności towarzyszących ich nabyciu nie można było przypuszczać, że mienie to, chociażby pośrednio, pochodziło z czynu zabronionego (art. 291 § 2 k.p.k. w zw. z art. 43 § 2 k.k.s.);

-przepadkowi pojazdu mechanicznego, o którym mowa w art. 44b Kodeksu karnego;

-podlegającemu przepadkowi tytułem środka zabezpieczającego w wypadku gdy:

1) sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności;

2) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma;

3) zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego;

4) zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego;

5) w stosunku do sprawcy, który popełnił przestępstwo skarbowe po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje się środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a także w razie umorzenia postępowania wobec niewykrycia sprawcy (art. 291 § 1 k.p.k. w zw.; z art. 43 § 1 i 2 k.k.s.);

- co do którego zebrane dowody wskazują, że w razie skazania zostałby orzeczony przepadek w przypadku śmierci sprawcy, umorzenia postępowania z powodu niewykrycia sprawcy, a także w przypadku zawieszenia postępowania w sprawie, w której nie można ująć oskarżonego albo oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby (art. 291 § 2 k.p.k. w zw. z art. 43a k.k.s.).

Zabezpieczenie wykonania orzeczenia zwrotu korzyści majątkowej albo jej równowartości lub orzeczenia przepadku świadczenia albo jego równowartości wobec osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, posiadającej na mocy odrębnych przepisów zdolność prawną, która uzyskała korzyść majątkową lub świadczenie określone w art. 405-407, art. 410 i art. 412 k.c. od Skarbu Państwa, jednostki samorządowej, państwowej lub samorządowej jednostki organizacyjnej, podmiotu, dla którego organ samorządu jest organem założycielskim, lub spółki prawa handlowego z większościowym udziałem Skarbu Państwa lub jednostki samorządowej (podmiot zobowiązany),może z urzędu nastąpić na mieniu tego podmiotu (art. 291 § 2a k.p.k.).

Z urzędu może także nastąpić na mieniu oskarżonego zabezpieczenie wykonania orzeczenia o kosztach sądowych, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia w tym zakresie będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione (art. 291 § 3 k.p.k.).

Zabezpieczenie majątkowe jest ważnym instrumentem, służącym realizacji idei nieopłacalności przestępstwa. Zastosowanie tej instytucji we właściwym momencie i jej sprawna realizacja z reguły gwarantują pełne wykonanie wyroku skazującego w przedmiocie kar i środków majątkowych oraz roszczeń odszkodowawczych. Zapewnia ono wykonalność przyszłego orzeczenia w zakresie niektórych kar, środków karnych, przepadku, środków kompensacyjnych i zwrotu pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi korzyści majątkowej, jaką sprawca osiągnął z popełnionego przestępstwa, albo jej równowartości. Uniemożliwia lub co najmniej utrudnia usunięcie lub ukrycie majątku sprawcy, z którego mogą być zrealizowane orzeczone kary i środki. Sprawne wykonanie orzeczenia decyduje o efektywności całego postępowania, o osiągnięciu jego celów, zwłaszcza w zakresie umacniania poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego. To wszystko z kolei służy także realizacji celu kompensacyjnego prawa karnego. Ze względu na cel jakiemu służyć ma instytucja zabezpieczenia majątkowego - jak słusznie podkreśla się w judykaturze - wartość mienia, na którym ma być dokonane zabezpieczenie, jest istotna o tyle, o ile zapewnienia wykonalność przyszłego rozstrzygnięcia, w ten sposób, że pozwala na utrzymanie w majątku oskarżonego tych jego składników, które służyć mogą do zaspokojenia przyszłych kar i środków karnych o charakterze majątkowym (post. SA we Wrocławiu z dnia 22 grudnia 2008 r., - II AKz 656/08, OSN Prok. i Pr. 2010, Nr 7–8, poz. 37 z glosą częściowo krytyczną P. Starzyńskiego, EP 2011, Nr 12, s. 18–21).

Zabezpieczenie majątkowe następuje z urzędu. Wydanie postanowienia o zabezpieczeniu jest zawsze fakultatywne, uzależnione od uznania sądu, a w postępowaniu przygotowawczym - prokuratora. Organy procesowe nie są zobowiązane do zastosowania tego środka w zakresie koniecznym do realizacji kar majątkowych. świadczenia pieniężnego, przepadku i środków kompensacyjnych.

Zabezpieczenie majątkowe następuje z urzędu; nie jest potrzebny wniosek osoby zainteresowanej, ale w razie złożenia takiego wniosku (np. przez oskarżyciela posiłkowego), sąd jest obowiązany go rozpatrzyć.