Bełczącki Robert Marek, Rozpoznanie zażalenia przez inny skład sądu pierwszej instancji i wydanie orzeczenia kończącego postępowanie zażaleniowe

Rozpoznanie zażalenia przez inny skład sądu pierwszej instancji i wydanie orzeczenia kończącego postępowanie zażaleniowe

Rozpoznając zażalenie inny skład sądu pierwszej instancji, stosownie do art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 397 § 3 i art. 394^1a § 2 k.p.c., związany jest stanem rzeczy z chwili podpisywania jego sentencji w przypadku rozpoznawania zażalenia na posiedzeniu niejawnym, a w razie rozpoznawania zażalenia na rozprawie – co jednak ma miejsce wyjątkowo – z chwili jej zamknięcia.

Podstawę rozstrzygnięcia w postępowaniu zażaleniowym stanowi całość zebranego w sprawie materiału, w tym także przed sądem pierwszej instancji w innym składzie (art. 382 w zw. z art. 397 § 3 i art. 394^1a § 2 k.p.c.), oczywiście w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia kwestii będącej przedmiotem zaskarżonego postanowienia.

Nowe fakty i dowody zgłoszone dopiero na etapie postępowania zażaleniowego mogą zostać uwzględnione bez ograniczeń, o których mowa w art. 381 k.p.c.

Inny skład sądu pierwszej instancji rozpoznaje zażalenie w składzie trzech sędziów w myśl art. 394^1a § 1² k.p.c., także w przypadku zaskarżenia postanowienia wydanego w sprawie rozpoznawanej według przepisów o postępowaniu uproszczonym (por. jednak uchwałę SN z 26.05.2021 r., III CZP 94/20, OSNC 2022/1 poz. 2, LEX nr 3196583 oraz uchwałę SN z 16.11.2021 r., III CZP 76/20, OSNC-ZD 2022/3, poz. 31, LEX nr 3257203, według których sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie w postępowaniu uproszczonym w składzie jednego sędziego). W skład sądu oczywiście nie powinien wchodzić sędzia, który brał udział w wydaniu postanowienia zaskarżonego zażaleniem, a jeśli w sądzie pierwszej instancji nie można utworzyć składu do rozpoznania zażalenia, przekazuje się je do rozpoznania sądowi drugiej instancji (art. 394^1a § 3 k.p.c.).

W myśl art. 394^1b k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie wniesione na podstawie art. 394^1a § 1 k.p.c. także wtedy, gdy jednocześnie wniesione zostało zażalenie na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. Zażalenia podlegające łącznemu rozpoznaniu powinien charakteryzować związek temporalny, podmiotowy oraz funkcjonalny. Wówczas sąd drugiej instancji staje się właściwy także do dokonania oceny dopuszczalności obu zażaleń oraz do przeprowadzenia niezbędnych czynności w postępowaniu naprawczym (por. M. Romańska, Komentarz do art. 394^1b k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. I i II, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2020, LEX).

Postanowienie sądu pierwszej instancji w innym składzie kończące postępowanie zażaleniowe nie podlega zaskarżeniu zażaleniem do sądu drugiej instancji. Wyjątkowo, postanowienie o odrzuceniu zażalenia wydane przez sąd pierwszej instancji w innym składzie podlega zaskarżeniu zażaleniem na podstawie art. 394^1a § 1 pkt 12 k.p.c., tym razem do kolejnego składu sądu pierwszej instancji, chyba że będą zachodzić okoliczności przewidziane w art. 394³ § 1 i 2 k.p.c. Niemniej jeśli postanowienie o odrzuceniu zażalenia stanowi jednocześnie postanowienie kończące postępowanie w sprawie (np. postanowienie odrzucające zażalenie na postanowienie odrzucające wniosek o sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku i doręczenie wyroku wraz z pisemnym uzasadnieniem), zażalenie na takie postanowienie przysługuje na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. do sądu drugiej instancji.

Według art. 397 § 2 k.p.c. pisemne uzasadnienie postanowienia kończącego postępowanie zażaleniowe sporządza się z urzędu, niemniej w sprawach, w których zażalenie oddalono lub zmieniono treść sentencji zaskarżonego postanowienia, pisemne uzasadnienie sporządza się tylko wówczas, gdy strona zgłosiła wniosek o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem. Wynika stąd obowiązek sporządzenia z urzędu pisemnego uzasadnienia jedynie w przypadku postanowienia uchylającego zaskarżone postanowienie, postanowienia odrzucającego zażalenie oraz postanowienia umarzającego postępowanie zażaleniowe.

Należy uwzględnić, że od 3.07.2021 r. na podstawie art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 4 ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 1842 ze zm.) w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, sąd rozpoznaje sprawy w pierwszej i drugiej instancji, także na skutek zażalenia, w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników (przepis w brzmieniu obowiązującym z dniem 15 kwietnia 2023 r.). Niemniej w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2023 r., III PZP 6/22, LEX nr 3523123, której nadano moc zasady prawnej, przyjęto, że rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego, ukształtowanym na podstawie art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.) ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), ponieważ nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) i prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Jednocześnie Sąd Najwyższy ustalił, że przyjęta w tej uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia. Ostatecznie art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 4 wspomnianej ustawy z dnia 2 marca 2020 r. uchylony został z dniem 28 września 2023 r.

Rozpoznając zażalenie inny skład sądu pierwszej instancji, przede wszystkim powinien mieć na uwadze granice, w jakich postanowienie sądu pierwszej instancji zostało zaskarżone zażaleniem.

W punkcie wyjścia inny skład sądu pierwszej instancji powinien więc ustalić, czy kwestionowane postanowienie zostało zaskarżone w całości, czy jedynie w części, czy tylko przez jedną stronę, czy przez obie, a w przypadku współuczestnictwa – którzy ze współuczestników je zaskarżyli i czy na podstawie art. 73 § 2 k.p.c. zaskarżenie przez niektórych wywołuje skutek względem tych, którzy tego nie uczynili.

Ponadto w postępowaniu zażaleniowym odpowiednie zastosowanie znajdować może art. 378 § 2 k.p.c., pozwalający sądowi rozpoznającemu środek odwoławczy, bez przekraczania przedmiotowego zakresu zaskarżenia, rozpoznać z urzędu sprawę także na rzecz tych współuczestników (innych niż wskazani w art. 73 § 2 k.p.c.), którzy nie wnieśli zażalenia, jeśli będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są im wspólne.

Przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania zażalenia inny skład sądu pierwszej instancji bada kwestie związane z jego dopuszczalnością. Ustalenie okoliczności wskazujących na niedopuszczalność zażalenia nie pozwala na przejście do etapu jego merytorycznego rozpoznania, a jedynie na formalne zakończenie postępowania zażaleniowego przez wydanie postanowienia odrzucającego zażalenie.