Izydorczyk Jacek, Przesłuchanie osoby korzystającej z immunitetu zakrajowego

Przesłuchanie osoby korzystającej z immunitetu zakrajowego

Rozdział 61 kodeksu postępowania karnego reguluje tzw. immunitety dyplomatyczny oraz konsularny. Immunitety te są tzw. immunitetami formalnoprawnymi, tzn. nie uchylają przestępności czynu, a jedynie uniemożliwiają ściganie osoby, która jest nimi objęta. Kwestię zwolnień spod jurysdykcji krajowej poza przepisami k.p.k. (rozdział 61 - Immunitety osób należących do przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych) reguluje także prawo międzynarodowe - przede wszystkim:

* Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z dnia 18 kwietnia 1961 r. (Dz. U. z 1965 r. Nr 37, poz. 232) oraz

* Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z dnia 24 kwietnia 1963 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 13, poz. 98).

Istotną kwestią jest to, że immunitety nie chronią danej osoby, gdy państwo lub organizacja międzynarodowa wysyłająca zrzeknie się takiego immunitetu (immunitet chroni daną osobę, lecz nie jest ona jego „dysponentem”) lub też gdy po uznaniu jej za tzw. persona non grata, nie opuści w wyznaczonym terminie państwa, które oświadczyło, że danej osoby (dyplomaty) nie będzie tolerować na swoim terytorium. Odnośnie pierwszego przypadku regulują to przepisy art. 580 § 1–2 k.p.k., zgodnie z którymi norm art. 578 i 579 k.p.k. nie stosuje się, gdy państwo wysyłające lub właściwa organizacja międzynarodowa zrzeknie się w sposób wyraźny immunitetu w stosunku do osoby wymienionej w tych przepisach. Ponadto immunitety nie służą w przypadku takich osób, w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, jeżeli są obywatelami polskimi lub mają w Polsce stałe miejsce zamieszkania (art. 584 k.p.k.). Ważne jest wyraźne zaznaczenie tutaj, że immunitety te zabraniają jedynie ścigania osoby objętej takim immunitetem zakrajowym, nie zabraniają zaś prowadzenia czynności pozaprocesowych (operacyjnych), które w konsekwencji mogą prowadzić do zastosowania środków przewidzianych w prawie międzynarodowym - w tym do uznania przez Polskę określonej osoby za niepożądaną na jej terytorium (wskazane powyżej tzw. persona non grata). Oczywistym jest bowiem, że nie może być tolerowane naruszanie prawa - nawet przez oficjalnego przedstawiciela państwa obcego (zresztą prawo do uznania danej osoby za niepożądaną jest prawem władczym państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego i wcale nie musi dotyczyć wyłącznie sprawców przestępstw). Celem immunitetów jest przecież honorowanie dobrych zwyczajów międzynarodowych, a nie zapewnianie bezkarności, czy też nawet tolerowanie innych zachowań nieprzystojących dyplomatom (np. niemoralne zachowania, brak szacunku okazywany państwu - siedziby misji dyplomatycznej, itp.). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Ochrona immunitetów zakrajowych jest zróżnicowana, gdy chodzi o zakres ochrony osoby, której przysługuje taki immunitet (a właściwie ją ochrania - zob. uwagi powyżej). Immunitet dyplomatyczny jest określony w przepisie art. 578 k.p.k., zgodnie z którym nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych:

1) uwierzytelnieni w Rzeczypospolitej Polskiej szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych,

2) osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw,

3) osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw,

4) członkowie rodzin osób ww., jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej, oraz

5) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.

Jest to immunitet przedmiotowo nieograniczony i obejmuje wszelkie czyny zabronione popełnione przez osoby, które są chronione. Nie ważne jest przy tym, czy czyny zabronione wiążą się z funkcjami wykonywanymi przez takie osoby, a ochrona dotyczy nawet czynów popełnionych przed uzyskaniem immunitetu.

Z kolei immunitet konsularny jest określony w przepisie art. 579 § 1 k.p.k., zgodnie z którym nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych w zakresie czynności pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, a na zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie:

1) kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw obcych, oraz

2) osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych. Jak więc widać, jest to immunitet przedmiotowo ograniczony jedynie do czynów zabronionych popełnionych w zakresie czynności pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem funkcji. Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Zgodnie z przepisem art. 581 § 1 k.p.k. osoby, które są chronione przez immunitet dyplomatyczny nie są obowiązane do składania zeznań w charakterze świadka lub do występowania w charakterze biegłego lub tłumacza przed polskimi organami procesowymi. Można jednak zwrócić się o wyrażenie przez te osoby zgody na złożenie zeznań albo na wystąpienie w charakterze biegłego lub tłumacza (zob. art. 581 § 1in fine k.p.k.).

Z kolei zasady przesłuchiwania osób chronionych immunitetem konsularnym (który jest immunitetem niepełnym) dotyczy regulacja przepisu art. 582 § 1 k.p.k. Stosuje się tutaj odpowiednio gwarancyjne zasady dotyczące przesłuchiwania osoby chronionej immunitetem dyplomatycznym (stosowany odpowiednio przepis art. 581 k.p.k.), ale pod warunkiem, że okoliczności, których zeznania lub opinie mają dotyczyć, związane są z wykonywaniem przez te osoby funkcji urzędowych lub służbowych; (ewentualnie na zasadzie wzajemności także w zakresie innych okoliczności). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363-394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27.

Immunitety nie służą w przypadku osób, w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, jeżeli są obywatelami polskimi lub mają w Polsce stałe miejsce zamieszkania (zob. art. 584 k.p.k.).